|
|
| Johan Karl Fridrih Gaus
|
 |
| Emri
| Johann
|
| Mbiemri
| Gauss
|
| Lindur me
| 30 prill 1777
|
| Vdiq me
| 23 shkurt 1855
|
| Kombesia
| gjermane
|
| Shtetesia
| gjermane
|
| Profesioni
| hulumtimi, matematikan
|
|
Johann Carl Friedrich Gauss
(
30 prill
1777
?
23 shkurt
1855
) ishte nje matematikan gjerman dhe shkencetar qe ndihmoi dukshem ne shume fusha te ndryshme
, duke perfshire
teorine e numrave
,
analizen
,
gjeometrine diferenciale
,
gjeodezine
,
elektrostatiken
,
astronomine
dhe
optiken
. Nganjehere i njohur si "princi i matematikes", Gausi pati nje ndikim te shquar ne shume fusha te matematikes dhe shkences dhe eshte rradhitur prane
Ojlerit
,
Njutonit
dhe
Arkimedit
si nje nga matematikanet me te medhenj te historise.
Carl Friedrich Gauss u lind me
30 prill
1777
ne
Braunschweig
(Brunswick), ne Dukatin e Braunschweig-Wolfenbuttel, tani pjese e Saksonise se Poshtme,
Gjermani
, ne nje familje te varfer. Ne te vertete, nena e tij ishte analfabete dhe kurre nuk e regjistroi daten e lindjes se tij. Ajo mbante mend vetem se ai kishte lindur ne dite te merkure, tete dite para Festes se Ngjalljes, e cila ne vetvete ndodh 40 dite pas Pashkeve. Gausi me vone do ta zgjidhte kete mister per ditelindjen e tij ne kontekstin e gjetjes se dates se Pashkeve, duke nxjerre metoda per te llogaritur daten ne vitet e kaluara dhe te ardhme. Ai u pagezua dhe konfirmua ne nje kishe prane shkolles qe ai ndoqi si femije.
Ne moshen shtate vjecare, Karl Fridrih Gauss filloi shkollen fillore dhe mundesite e tij u vune re pothuajse menjehere. Nje dite, mesuesi i tij Buttner ishte i lodhur dhe donte qe te qetesohej. Ai i dha nxenesve nje detyre te veshtire: te mbidhnin shumen e numrave nga 1-100. Mesuesi mendi se kjo gje do t'i bente nxenesit te punonin per nje kohe te gjate. Gaussi e gjeti nje formule per ta bere kete per 5 minuta. Mesuesi dhe ndihmesi i tij, Martin Bartels u habiten kur Gausi mblodhi shumen 1-100 ne cast nga diktimi me aresyetimin se shuma ishte 50 cifte numrash, ku cdo cift numrash e kishte shumen 101 (1+100=101, 2+99=101 e keshtu me rradhe).
Aftesite intelektuale te Gausit terheqen vemendjen e Dukes se Braunschweig, i cili e dergoi ate ne Kolegjin Carolinum (tani Technische Universitat Braunschweig), te cilin ai e ndoqi ne vitet 1792-1795, dhe ne Universitetin e Gottingenit 1795-1798. Kur ishte ne universitet, Gausi ne menyre te pavarur rizbuloi disa teorema te rendesishme. Zbulimi i madh i tij ndodhi ne vitin 1796 kur ai tregoi se cdo poligon i rregullt me ??nje
numer primar
brinjesh (dhe, rrjedhimisht, edhe ato poligone me numer brinjesh qe eshte produkt i nje numri primar me nje nje numer ne katror) mund te ndertohen me nje kompas dhe nje vizore. Ky ishte nje zbulim i madh ne nje fushe te rendesishme te matematikes; problemet e ndertimit kane angazhuar matematicienet qe nga kohet e grekeve te lashte, dhe ky zbulim e coi perfundimisht Gausin qe te zgjedhe matematiken ne vend te filologjise si karriere. Gausi ishte aq i kenaqur me kete rezultat sa qe ai kerkoi qe nje heptadecagon i rregullt te gdhendet ne gurin e varrit te tij. Gurgdhendesi nuk pranoi, duke deklaruar se ndertimi i tij ishte i veshtire dhe ne thelb do te duket si nje rreth.
Ne 1795 Gausi u largua nga Brunseick per te studiuar ne Gottingen University. Mesuesi i Gausit ishte Kaestner. Miku i tij i vetem midis nxenesve ishte Farkas Boljait. Ata u takuan ne 1799 dhe ndenjen me njeri-tjetrin per shume vite. Gausi u kthye ne Brunseick, kur ai mori nje diplome ne 1799. Pasi Duka kishte rene dakort te vazhdonte ti jepte burse Gausit, ai kerkoi qe Gausi te paraqiste nje dezertacion per doktorature ne Universitetin Helmstid. Me bursen e tij per ta mbeshtetur ate Gausi nuk kishte nevoje per te gjetur nje pune. Ai botoi librin
Disquisitiones Arithmeticae
(
Hulumtime Matematike
) ne veren e vitit 1801. Kane qene 7 seksione, por pjea e fundit i eshte kushtuar vetem teorise se numrave.
Ne 1801 Gausi boton
Disquisitiones Arithmeticae
.
Eshte studimi i pare sistematik mbi teorine e numrave. Influenca e librit te Gausit qe e pamase, dhe deshmohet nga fakti qe shumica e librave mbi subjektin akoma ndjekin perqasjen e tij.
Reference: "The Mathematics of Ciphers, Number Theory and RSA Cryptography", S.C.Coutinho,ne moshe 7 vjecare ai zbuloi progresionon aritmetik
Ekzistojne shume histori per kete gjeni. Thuhet se dhuntite e tij u shfaqen ne moshen 3- vjecare kur korrigjoi nje gabim ne veprime te te atit.
Historia e famshme e Gausit thote se ne shkollen fillore ngaqe ishte sjelle keq i dha si detyre te mblidhte numrat nga 1 tek 100. Gausi e gjeti zgjidhjen menjehere per habine e mesuesit te tij
Metoda e Gausit konsistonte ne mbledhjen e numrave periferike:1+100;2+99 etj.Formoheshin 50 cifte ku shuma e secilit cift ishte 101. Qe ketej 50×101=5050. Sidoqofte dyshohet per vertetesine e kesaj historie.
Gjithashtu thuhet se Gausin e nderprene njehere ne zgjidhjen e nje problem sepse gruaja e tij ishte duke vdekur. Ai ka thene “Thuaji te prese nje minute, sa ta mbaroj”
≪Po te ishte Gausi sot gjalle, do te ishte haker.≫ (Peter Sarnak)