Tokom ratova na prostoru biv?e Jugoslavije (1991?2001) propaganda je bila znatno primenjivana u medijima Savezne Republike Jugoslavije , Hrvatske i donekle u medijima Bosne i Hercegovine .

Tokom sukoba sve strane koristile su se medijima kao propagandnim oruđem. Oni su bili podijeljeni prema etni?kim linijama, a bilo je malo nezavisnih glasila koji su se suprotstavljali nacionalisti?koj retorici.

Propagandom se naro?ito slu?io Slobodan Milo?evi? i njegov re?im u Srbiji. Milo?evi? je po?eo raditi na kontroli medija krajem osamdesetih godina 20. stole?a, a do 1991. uspe?no je u?vrstio kontrolu nad Radio-televizijom Srbije i drugim medijima. Mediji u Srbiji uveliko su postali glasnik njegovog re?ima. Deo optu?nice Međunarodnog krivi?nog suda za biv?u Jugoslaviju (MKSJ) protiv Milo?evi?a teretio ga je za upotrebu medija radi ?irenja propagande.

U Hrvatskoj su mediji, među kojima je bio i glavni dr?avni javni emiter Hrvatska radiotelevizija , uveliko bili pod kontrolom Franje Tuđmana i njegove Hrvatske demokratske zajednice (HDZ). Hrvatski mediji sudelovali su u ?irenju propagande tokom Rata u Hrvatskoj i Rata u Bosni i Hercegovini .

Pojedini analiti?ari tvrde da su se i zapadni mediji koristili propagandnim taktikama pri izve?tavanju o ratovima, naro?ito pri prikazivanju srpske strane.

Glavni ?lanak: Okr?aj u Pakracu

1.3. 1991. milicija SAO Krajine zauzela je policijsku postaju u Pakracu i razoru?ala hrvatske policajce. Nakon toga, specijalna policija Hrvatske upala je u postaju i vratila je pod hrvatski ustroj, a pri tom je nekoliko pobunjenih Srba uhi?eno. Iako se radilo o oru?anom okr?aju, nije bilo ?rtava. Međutim, idu?i dan izvanredni broj Ve?ernjih novosti pisao je o "pokolju Srba i genocidu", izmi?ljaju?i vest o "40 ubijenih srpskih civila". ^[1]

Glavni ?lanci: Pokolj dece u Vukovaru i Masakr na Ov?ari

Propagandna izmi?ljotina koja je ostavila najdublji trag bila je ona o "40 zaklanih beba iz Vukovara". ^[1] Ova la? je pu?tena u javnost tokom bitke za Vukovar . Dan uo?i pokolja 264 hrvatskih zarobljenika i civila na Ov?ari , srpski mediji su objavili da je u jednom podrumu nađeno 40 ubijene i ?iskasapljene“ srpske dece. ^[2] Udarni naslov Ve?ernjih novosti, 21. novembra 1991, ?Pokolj pre predaje”, doneo je svedo?enje o navodnom masakru 41 deteta u obdani?tu u vukovarskom predgrađu Borovo naselje, prema kom su ?lanovi hrvatske nacionalne garde ?sekli grkljane deci između pet i sedam godina i bacali ih u podrum”. ^[3]

Dr Vesna Bosanac, direktorka vukovarske bolnice iz koje su hrvatski zarobljenici i civili odvedeni na pogubljenje, veruje da je vest o zaklanoj deci namerno pu?tena da bi izazvala gnev i podstakla Srbe na ubijanje Hrvata. ^[4] Za le?eve iza vukovarske bolnice je u prilogu na RTS-u re?eno da su oni bili ?srpski ili uglavnom srpski“, dok je za pre?ivele civile unutar bolnice re?eno da su ?usta?e preobu?ene u civile“. ^[2]

Iako niko nije video ubijenu srpski decu, mediji su nekoliko dana na naslovnim stranama donosili pri?e o strahotama koje su usta?e po?inile nad srpskom neja?i, sa bizarnim detaljima, raznim svedo?enjima o stra?nim zlo?inima i komentarima redakcije o neljudskosti druge strane. ^[2]

Kada je vest o pokolju 40 srpskih beba u blizini Vukovara javno demantovana na RTB-u, nakon ?to su stru?njaci za sudsku medicinu iz Beograda utvrdili da je re? o izmi?ljotini, ?teta je ve? bila nepopravljiva. U istom prilogu je nakon izvinjenja komentatora RTB, pu?tena pri?a dobrovoljaca koji odlaze na rati?te ?kad vide ?ta se radi srpskoj deci.“ ^[2] Dnevni list Politika koja je donosila velike naslove o zaklanoj deci preko ?itave naslovne strane, demanti je objavila na tre?oj strani, u dnu, na samo tri reda. ^[2]

Glavni ?lanak: Opsada Dubrovnika

Uo?i opsade Dubrovnika , oficiri JNA ( Pavle Strugar ^[5] i drugi) su svesno i namerno ?irili dezinformacije o vojnoj situaciji na terenu i preuveli?avali "opasnost" od hrvatskog napada na Crnu Goru koji je navodno pretio od "30.000 naoru?anih usta?a i 7000 terorista, uklju?uju?i i Kurdske pla?enike". ^[6] Ovu propagandu su na?iroko rasprostirali dr?avni mediji Srbije i Crne Gore . ^[7]

Istina je da su hrvatske vojne snage u Dubrovniku u septembru bile prakti?no nepostoje?e. ^[8] Grad je branila samo jedna lokalno regrutovana jedinica koja je brojala manje od 1.500 mu?karaca bez tenkova i te?ke artiljerije. Takođe, nije bilo nikakvih pla?enika na hrvatskoj strani. ^[6]

Glavni ?lanak: Opsada Dubrovnika

Tokom opsade Dubrovnika 1991, dok je JNA granatirala grad, zvani?ne informacije su glasile da je Dubrovnik samo blokiran i da se ne vr?i nikakvo bombardiranje niti razaranje grada. Kada su informacije o granatiranju Dubrovnika procurele u srpsko-crnogorsku javnost, predstavnici vojske su saop?tili da "crni dim ne poti?e od razaranja grada ve? od paljenja guma". ^[9] Radio-televizija Srbije je prikazivala slike Dubrovnika sa stubovima dima obja?njavaju?i kako lokalno stanovni?tvo pali automobilske gume da bi simulirali ratna razaranja grada. ^{[10] [11]}

Srpska ?tampa tvrdila je da su bo?nja?ke gradske vlasti u komadima ili u cjelini, bacali Srbe lavovima u Zoolo?kom vrtu u Sarajevu... ^[12] Prema rije?ima Nezavisnog udru?enja novinara Srbije (NUNS):

TV Beograd, u svom dnevniku u 19:30 ?asova, koji gleda vi?e miliona gledalaca, tako objavljuje informaciju koju je radio-vezom iz Sarajeva dojavila njegova reporterka koja se nalazi na licu mesta: ?Muslimanski ekstremisti smislili su najstravi?niji na?in na svetu da mu?e ljude. Pro?le no?i, bacali su srpsku decu lavovima u gradskom zoolo?kom vrtu. Tako javlja srpska patrola. ^[13]

Glavni ?lanci: Masakr u ulici Vase Miskina i Masakri na Markalama

Masakr u ulici Vase Miskina je naziv za artiljerijski napad na Sarajevo na koji su za vrijeme opsade izvele bosanskosrpske snage 27. maja 1992 . Sa polo?aja iz pravca Borija su ispaljene tri granate koje su eksplodirale među civilima koji su u redu ?ekali hljeb u Ulici Vase Miskina (dana?nja Ferhadija), glavnoj sarajevskoj ulici. Tada je poginulo 26, a ranjeno 108 građana Sarajeva. Prizori ubijenih, ranjenih i obogaljenih Sarajlija su zahvaljuju?i televizijskim kamerama obi?li svijet i zna?ajno pridonijeli tome da svjetska javnost stane na stranu mlade bosanskohercegova?ke dr?ave , a protiv bosanskih Srba koji su stekli reputaciju monstruma i zlo?inaca. Srpska propaganda je tada tvrdila da muslimani ubijaju sami sebe, kako bi optu?ili Srbe pred svetom, ?to je tvrdnja koju je i Dobrica ?osi? izneo u svojoj knjizi Bosanski rat . ^[14]

Masakri na Markalama su dva slu?aja granatiranja civila na pijaci Markale u Sarajevu od strane Vojske Republike Srpske tokom opsade Sarajeva . ^{[15] [16]} Ohrabreni inicijalnim izve?tajem UNPROFOR-a ^[17] , srpski mediji su tvrdili da je bosanska vlada granatirala sopstvene civile kako bi privukla zapadne sile da interveni?u protiv Srba. ^{[18] [19] [20]} Pri?e o tome kako bosanski Muslimani ubijaju sami svoje civile samo da bi mogli da optu?e Srbe su postigle veliki efekat ^[1] i ohrabrile su poricanja srpskih ratnih zlo?ina. Međutim, u januaru 2003 , Sud za ratne zlo?ine je nedvosmisleno utvrdio da su masakr po?inile srpske snage oko Sarajeva. ^[21] Iako ?iroko zastupljena u međunarodnim medijima, ova presuda je bila ignorisana u samoj Srbiji. ^[18]

Kao zloglasni primer ratne propagande se isti?e jedan falsifikat tira?nog srbijanskog lista " Ve?ernje novosti " za vreme rata u BiH . "Ve?ernje novosti" su 1994 . oti?le toliko daleko da su objavile sliku ?uvenog srpskog slikara Uro?a Predi?a " Siro?e na maj?inom grobu " (ulje na platnu) iz XIX veka, kao aktuelnu fotografiju de?aka iz Srebrenice "na grobu oca, majke i ostale rodbine koju su u ofanzivi pobili muslimani". ^{[1] [22]}

Ispod slike Uro?a Predi?a je dat slede?i tekst pod naslovom BOLNO PODSE?ANJE:

Najve?e ?rtve ratova su deca. Tako je i u ovom, najnovijem, u kojem srpski narod ponovo brani svoj goli opstanak. Slika koja je pre godinu i po dana obi?la svet, sa groblja kod Skelana , na kojoj ovaj de?ak - siro?e o?ajava nad grobom oca, majke i ostale rodbine koju su u ofanzivi pobili muslimani, i dalje potresa sve koji znaju ?ta je de?ja patnja. De?aka sa slike u međuvremenu usvojila je jedna porodica iz Zvornika , i sada je on u?enik prve godine srednje vojne ?kole.

Ovaj falsifikat je bio urnebesno raskrinkan u srbijanskoj javnosti, ali, koliko je poznato, pravnih posledica po novinare "Ve?ernjih novosti" nije bilo. ^[1]

U Prijedoru, lokalni mediji su plasirali morbidne optu?be protiv bo?nja?kih i hrvatskih doktora. Lokalni mediji "Kozarski vjesnik" i Radio Prijedor obavijestili su svijet putem svojih propagandisti?kih gebelsa da je dr. ?eljko Sikora s kolegama dr. Osmanom Mahmuljinom i dr. Mirzom Mujad?i?em "izazivao abortuse kod Srpkinja koje nose mu?ku djecu, kastrirao srpske mu?ke bebe", a "prika?eno" im je i "ubistvo" dr. Mirjane Kovrlije 1989. godine, koja je otkrila navodne ne?asne radnje ovih ljekara. Sva trojica su bili ubijeni u koncentracionom logoru Keraterm . ^[23]

23.5. 2011. Upravni odbor Radio Televizije Srbije (RTS) ispri?ao se za neobjektivan i agresivan sadr?aj programa u 90-ima: " RTB i RTS vi?e puta su svojim prilozima povredili ose?anja, moralni integritet i dostojanstvo građana Srbije, humanisti?kih intelektualaca, pripadnika opozicije, kriti?ki usmerenih novinara, pojedinih manjina, verskih zajednica i susednih naroda i dr?ava ". Potvrđeno je da ?e ubudu?e nastojati da se kroz televizijske i radijske programe javnog servisa dosledno sporovode na?ela iz Ustava Srbije o vladavini prava, socijalnoj pravdi, građanskoj demokratiji, ljudskim i manjinskim pravima i drugom. ^[24]

Psiholog ?arko Trebje?anin je pohvalio takav korak: " Da li je to moglo i ranije? Verovatno je da je moglo, ali opet ja mislim nikada nije kasno i da je to ono ?to je neophodno da se u?ini neka, mo?da i mora malo vreme da prođe da stvari sazru, ali ja sam veoma zadovoljan da je to napravljeno " ^[24]

Ovaj dio ?lanka je u za?etku . Pogledajte kako uređivati ?lanak i pomozite Wikipediji u njegovom pro?irenju .

Ovaj dio ?lanka je u za?etku . Pogledajte kako uređivati ?lanak i pomozite Wikipediji u njegovom pro?irenju .

Milo?evi?ev re?im je negirao ratne zlo?ine i politiku etni?kog ?i??enja tijekom rata na Kosovu. ^[25] Po?etkom rata na Kosovu, dr?avni mediji su poricali masakr u Vu?itrnu i masakr u Gornjem Obrinju , oba po?injena od strane srpske policije 26. rujna 1998 . Radio-televizija Srbije je izve?taje BBC -a o zlo?inima po?injenim od strane srpske policije na Kosovu opisala kao "la?i i manipulacije". ^[26] Nezavisni novinari koji su izve?tavali o zlo?inima na Kosovu su drakonski ka?njavani po tada?njem zloglasnom Zakonu o informisanju. Tako je na zahtev javnog tu?ioca pokrenut postupak protiv Dejana Anastasijevi?a, novinara nedeljnika Vreme , zbog teksta pod naslovom " Krvavi vikend u Dreni?kom kraju ", objavljenog 17. marta 1998, koji se bavi masakrom nad albanskim civilima u selu Liko?ani u regionu Drenice. ^[27]

Zapadne zemlje, okupljene u NATO savezu, su po?etkom 1999 . re?ile da vojno interveni?u u Kosovskom ratu, navodno protiv organiziranog etni?kog ?i??enja na Kosovu. Srbijanske vlasti su poku?ale predstaviti intervenciju NATO-a kao ?in agresije (" NATO agresija ") planiranu od strane Vatikana i zapadnih zemalja. Televizija Srbije je predstavljala snage NATO-a kao nacisti?ke trupe koje osvajaju srpsku zemlju. Predsjednik SAD Bill Clinton je prikazivan kao Adolf Hitler . ^[28] NATO zemlje i zvani?nici su po pravilu nazivani agresorima, zlo?ina?kim, zlikova?kim, genocidnim, i sli?no:

Bombarduju?i rafineriju nafte, NATO agresori su zbacili poslednji veo sa svog genocidnog plana - poku?aja da izazovu ekolo?ku katastrofu.

?  RTS, 18. april 1999

Srpska propaganda je poku?ala osporiti glavni razlog NATO intervencije, etni?ko ?i??enje na Kosovu, predstavljaju?i "NATO agresiju" kao "ni?im izazvanu". Za vrijeme rata na Kosovu, Radiotelevizija Srbije nikada nije izvje?tavala o 800.000 kosovskih Albanaca protjeranih od strane srpske policije i paravojnih postrojbi, osim kada je konvoj prognanih Kosovara ubijen od NATO bombi. ^[29] ?tovi?e, srpski mediji su poku?avali uvjeriti međunarodnu javnost da velike kolone albanskih izbjeglica bje?e sa Kosova zbog NATO bombardiranja, a ne usljed srpskih vojnih dejstava. ^[30] Drugi bitan aspekt srpske propagande kampanje diskreditiranja NATO je predstavljanje incidenata u kojima su ginuli civili (tzv. " kolateralna ?teta "), kao namjerne napade na civile. ^[30] Slike ubijenih civila su oja?ale antiratni aktivizam diljem Europe, ?to dovodi do mar?eva i demonstracijama protiv SAD-a i NATO-a. ^[30]

NATO zlo?ina?ki zvani?nici su priznali u Briselu da su njihovi zlo?ina?ki avioni bombardovali konvoj albanskih izbeglica.

?  RTS, 16. april 1999

NATO je proglasio RTS za legitimni cilj, kao dio Milo?evi?eve "ratne ma?inerije". Tijekom NATO-a bombardiranja Jugoslavije 1999, sjedi?te Radio-televizije Srbije u Beogradu je bombardirano. ^{[31] [32]} ?esnaest osoba, uglavnom tehni?kog osoblja, ubijeno je, unato? tome ?to je direktor RTS-a Dragoljub Milanovi? znao da ?e zgrada biti bombardirana te se sam povukao, ali radnicima nije naredio evakuaciju. Obitelji ?rtava su optu?ili Milo?evi?a da je radnike namjerno poslao u smrt kako bi postigao propagandni efekt protiv NATO-a. ^[33]

Tokom rata na Kosovu, srpska propaganda je vi?estruko preuveli?avala gubitke NATO-a, govore?i o desetinama oborenih aviona . Nakon izgubljenog rata na Kosovu, Milo?evi? uvjeravao ljude da je Srbija pobijedila u ratu, i da Kosovo nije izgubljeno. ^[34]

NATO propaganda tokom bombardovanja SRJ je bila uglavnom usmerena na javno mnjenje zapadnih zemalja u cilju dobijanja podr?ke za sprovođenje bombardovanja SRJ . NATO propaganda se dobrim delom zasnivala na preuveli?avanju, ?to je npr. karakteristi?no za masakr u Ra?ku 15. januara 1999, gde su uglavnom ubijeni mu?karci, ali je ameri?ki predsednik Bil Klinton govorio o ubijenim ?enama i deci:

Treba da se setimo ?ta se desilo u selu Ra?ak u januaru - nevini ljudi, ?ene i deca odvedeni iz svojih ku?a u jarugu, naterani da kle?e u pra?ini, poko?eni rafalima ni zbog ?ega ?to su u?inili, nego samo zbog onoga ?to jesu. ^[35]

?  Predsednik SAD Klinton na konferenciji za ?tampu 19. marta 1999, neposredno pred po?etak bombardovanja

Masakr u Ra?ku je dobrim delom iskori?ten u propagandne svrhe i poslu?io je kao prekretnica u odnosu zapadnih zemalja prema Srbiji, odnosno kao "legalno pokri?e za po?etak rata". ^[36] Prilikom izve?tavanja o masakru u Rogovu od 29. januara 1999, britanski i ameri?ki novinari imenovali su ?rtve kao "etni?ke Albance", ne pominju?i njihovu povezanost sa Oslobodila?kom vojskom Kosova . ^[37]

Nakon po?etka NATO udara, srpske snage su zapo?ele masovni progon Albanaca sa Kosova, ?to je NATO iskoristio u svrhu opravdavanja ve? zapo?ete intervencije, preduzete bez UN mandata i odgovaraju?e rezolucije SB . NATO intervencija, koja je nazvana "humanitarnom intervencijom", je stekla ve?u podr?ku u javnosti zahvaljuju?i tvrdnjama da su bili neophodni kako bi se spre?ilo etni?ko ?i??enje Albanaca na Kosovu i Metohiji , koje su Vojske Jugoslavije i policije Srbije sprovodile. ^[38] Akcije srpskih snaga protiv albanskog civilnog stanovni?ta su na zapadu nazvane Operacija Potkovica . Jugoslovensko rukovodstvo na ?elu sa predsednikom SRJ , Slobodanom Milo?evi?em , je demantovalo tvrdnje o postojanju ovakve operacije.

Ovaj dio ?lanka je u za?etku . Pogledajte kako uređivati ?lanak i pomozite Wikipediji u njegovom pro?irenju .

• Sremac, Danielle S. (1999). War of Words: Washington Tackles the Yugoslav Conflict . Westport: Greenwood Publishing Group. ISBN   978-0-27596-609-6 .  
• Klaehn, Jeffery (2010). The Political Economy of Media and Power . Peter Lang. ISBN   978-1-43310-773-3 .  
• Kurspahi?, Kemal (2003). Prime Time Crime: Balkan Media in War and Peace . U.S. Institute of Peace Press. ISBN   978-1-929-22338-1 .  
• Cull, Nicholas J.; Culbert, David Holbrook; Welch, David (2003). Hiding in Plain Sight: The Pursuit of War Criminals from Nuremberg to the War on Terror . ABC-CLIO . ISBN   9781576078204 .  
• Parenti, Michael (2002). To Kill a Nation: The Attack on Yugoslavia . Verso Books . ISBN   9781859843666 .  
• Thompson, Mark (1999). Forging War: The Media in Serbia, Croatia, Bosnia and Hercegovina . Indiana University Press. ISBN   978-1-860-20552-1 .  
• Udovicki, Jasminka; Ridgeway, James (2000). Burn This House: The Making and Unmaking of Yugoslavia . Duke University Press. ISBN   978-0-822-32590-1 .  
• OHCHR (1993). ?Fifth periodic report on the situation of human rights in the territory of the former Yugoslavia submitted by Mr. Tadeusz Mazowiecki” . Pristupljeno 19 August 2017 .  

• EXPERT REPORT OF RENAUD DE LA BROSSE "Political Propaganda and the Plan to Create 'A State For All Serbs:' Consequences of using media for ultra-nationalist ends" in five parts 1 2 3 4 5
• BIRN Bosnian Institute , Analysis: Media Serving the War, Aida Ali?, 20 July 2007
• Milosevic's Propaganda War , by Judith Armatta, Institute of War and Peace Reporting, 27 February 2003
• British Journalism Review , Too many truths, by Geoffrey Goodman, Vol. 10, No. 2, 1999