Sava Nemanji?
Freska iz Bogorodice Ljevi?ke u Prizrenu ( UNESKO ).
Pravo ime	Rastko Nemanji?
Datum rođenja	oko 1174 .
Mesto rođenja	Ras
Datum smrti	14. januar 1236 .
Mesto smrti	Trnovo ( Bugarska )
Zvanje	Arhiepiskop srpski
Godine	1219-1233.
Naslednik	Arsenije I

Sava Nemanji? (po rođenju Rastko Nemanji? , ^{[1] [2]} 1174 . ^[3] - 1236 .) je bio ra?ki plemi? iz vladarske obitelji Nemanji?a , uticajni diplomata i prvi srpski arhiepiskop . ^[4] Srpska pravoslavna crkva ga slavi kao svetog Savu .

Bio je najmlađi sin velikog ?upana Stefana Nemanje i brat kraljeva Vukana i Stefana . Uz podr?ku vaseljenskog patrijarha je proglasio samostalnost ra?ke crkve od Ohridske arhiepiskopije 1219 . godine i postavio temelje dana?nje Srpske pravoslavne crkve . Od rimskog Pape je isposlovao kraljevsku krunu i suverenitet za tada?nju Srbiju . ^[4] Nakon krunisanja brata Stefana 1221 . godine, radio je na ja?anju crkvene organizacije, pokr?tavanju " neznabo?aca " i " jeretika " i iskorenjivanju ra?kih bogumila .

Napisao je ili priredio nekoliko dela poglavito namenjenih organizaciji crkve . Najzna?ajnija su: Zakonopravilo , Hilandarski tipik , Studeni?ki tipik i ?itije svetog Simeona . Na Svetoj Gori je, zajedno sa ocem Nemanjom, obnovio manastir Hilandar , a uz njegovo ime pominje se i osnivanje manastira ?i?a u Srbiji.

Dan svetog Save, Savindan , obele?ava se 27. januara po gregorijanskom, odnosno 14. januara po julijanskom kalendaru, kao crkveni praznik, i kao "?kolska slava " u Srbiji i Republici Srpskoj .

Zbog jakog Savinog kulta, srpsko pravoslavlje se nekad naziva i svetosavlje .

Rastko Nemanji? se rodio 1174 . u mjestu Ras , u blizini dana?njeg Novog Pazara . Bio je najmlađi sin velikog ?upana Stefana Nemanje i njegove supruge Ane. Pripada uticajnoj vladarskoj lozi Nemanji?i , porijeklom iz dana?nje Hercegovine. Vladali su dugi niz godina manjim prostorom Balkana između Jadranskog mora i Bosne na zapadu, dana?nje Albanije na jugu. Okosnica tada?nje Srbije je dana?nji Sand?ak ( Ra?ka ).

1190 . godine, Savu je sa petnaestak godina otac postavio za humskog ?upana , no tu ostaje manje od godinu dana. Hum je bio oduzet Nemanjinom bratu Miroslavu .

Godine 1191 , kad je imao oko sedamnaest godina (ili oko 22), Rastko je oti?ao na Svetu Goru (u dana?njoj Gr?koj ), jedan od najzna?ajnijih centara isto?nopravoslavnog mona?tva, gde postaje monah . Hagiografski pisci navode da se najmlađi Nemanjin sin Rastko toliko zaljubio u pravoslavnu veru da je napustio polo?aj princa , pobegao na Svetu Goru i zamona?io se. No, kriti?ka istorija smatra da je Nemanjina odluka da najmlađega sina po?alje na Atos prvenstveno politi?ki potez, jer je Ra?ki ?upan znao da mu dr?ava ne mo?e napredovati od ?upanije do kraljevstva ako ne postigne autokefalnost Crkve. ^[5] Na Atosu , Sava ostaje narednih nekoliko godina.

Savi ?e se pridru?iti i njegov otac Stefan Nemanja, koji je u 1196 . godine abdicirao u korist srednjeg sina Stefana. Iako je po tada?njim op?e prihva?enim evropskim pravilima nasljednik vladar bio najstariji sin Stefan Nemanja je dao Vukanu na upravljanje Duklju, dok je izabrao drugorođenog sina Stefana Prvoven?anog za nasljednika srpske krune. Nemanja i Sava su potom o?iveli zapusteli manastir Hilandar 1198. godine :

...koji ?e slu?iti za primanje ljudi od srpskoga naroda...

?  Osniva?ka hrisovulja manastira Hilandar

Car je odredio je da manastir u?iva potpunu slobodu. Obnova Hilandara je brzo napredovala i ve? sredinom godine u njemu je otpo?eo mona?ki ?ivot. Stefan Nemanja, u mona?tvu Simeon umire 1199 . godine. Sava je na Atosu radio na u?vr??enju Nemanjinog kulta, koji je kanoniziran za sveca ve? 1200. godine. ^[6]

Glavni ?lanci: Stefan Nemanji? i Vukan Nemanji?

Nakon smrti velikog ?upana Nemanje, ubrzo dolazi do borbe za vlast između njegovih sinova, Savine bra?e. Najstariji sin Vukan je uz podr?ku Ugarske u prole?e 1202 . godine preuzeto vlast u Ra?koj. Emerik dozvoli Vukanu da uzme naziv velikog ?upana Ra?ke, ali ugarski kralj uze naziv kralja Srbije. Ovaj sukob bra?e oko prestola naneo je ogromne ?tete Ra?koj i izazvao veliku sablazan. ^[7] Bugarski car Kalojan , koriste?i Emerikovu odsutnost, zauze isto?ne srpske oblasti 1203 . godine. Sa njim se izgleda udru?io Stefan u borbi za ra?ki presto protiv starijeg brata Vukana . ^[8] Razaranja u građanskom ratu su bila stra?na. ^[6]

Krsta?i 1204 . godine zauzimaju Carigrad , a Bugari zauzimaju skoro ceo vizantijski zapad, između ostalih i gradove Prizren , Skoplje , Ohrid i Ber . Iz tog doba datira Kalojanov upad u Ra?ku i stvaranje uslova za povratak Stefanov na ?upanski presto. Do 1205 . godine, mlađi brat, Stefan, je povratio vlast nad Ra?kom. ^[6] On ?alje Savi pismo, napisano sa mnogo ?urbe, da se vrati u Ra?ku i donese Nemanjine mo?ti . Pismo je puno podse?anja na Nemanjinu ?elju da Stefan vlada, ali da se to zbog Vukanove neposlu?nosti nije moglo sprovesti i da je to razlog građanskoga rata. Stefan govori da je rat uglavnom dobio, ali da Vukan jo? uvek nije savladan te da njegova vlast nikako nije sigurna. ^[6]

Zato te neprestano molim, o pre?asni o?e na? Savo, poslu?aj glas koji ti ?aljem iz dubine srca, i ne prezri moljenja mojega, i, skupiv?i mo?ti Svetoga i Pre?asnoga, u?ini nam milost, potrudi se i sam donesi prijatna mirisa mo?ti Svetoga, da se prosveti ota?astvo njegovo donosom mo?tiju njegovih i dolaskom tvojih... ^[6]

?  Stefan Prvoven?ani

Istovremeno, Latini su zauzeli Svetu Goru. Sava se veoma brzo odlu?io da poslu?a Stefana i sa grupom u?enika dođe u Srbiju.

I ne prezre moljenja njegova, i po?uriv?i se sveljubazno, i skupiv?i mo?ti svetoga, i uzev?i sobom Hristoljubive mu?eve i prepodobne, izvanredne svete ?rnce Svete Gore, na pohvalu i na blagodarenje svetoga, i po?av?i na put, po?e?e putovati sa svetim u svoje ota?astvo". ^[6]

?  Domentijan

Savin je stav veoma jasan, on Stefana naziva "bogom izabranog" dok Vukana zove "velikim knezom". ^[6] Sava oko 1206 . ili 1207 . godine sti?e u Ra?ku. Po nekim izvorima, u Hvosnu je bio sve?ani do?ek Savin i svetih mo?tiju Nemanjinih, a na do?eku su prema Savi bili i Stefan i Vukan. Po drugim biografima (Domentijan i Teodosije) ovome do?eku je bio prisutan samo Stefan, a Vukan nije. ^[6] Smatra se da Sava protivio uticaju koji na Vukana ima Rim . ^[6] Sava je sahranio Nemanjine mo?ti u Studenici, i popularna verzija glasi da su se Stefan i Vukan, ba? tu nad mo?tima mrtvoga oca, kona?no izmirili. Vukan Nemanji? je ostao da vlada u Zeti , a izgleda da je ubrzo nakon toga umro, mada nije nemogu?e da je na neki na?in i uklonjen. ^[6] Njegovo poslednje spominjanje bilo je 12. aprila 1207 . godine.

Po povratku u Srbiju, Sava postaje iguman manastira Studenica , u kojem je polo?eno Nemanjino telo.

Glavni ?lanak: Strez

Strez je bio bugarski plemi? iz dinastije Asena, pretendent na bugarski presto, koji je, nakon sukoba sa carem Borilom, kao vazal Savinog brata Stefana zavladao podru?jem Makedonije . Međutim, utvrdiv?i se u nepristupa?noj tvrđavi Prosek kraj reke Vardar , Strez se miri sa Bugarima, dobija titulu sevastokratora , i okre?e se protiv svojih sizerena. Ubijen je 1214 . godine, prilikom pohoda na Ra?ku, pod nerazja?njenim okolnostima, u zaveri u koju je verovatno ume?an Sava Nemanji?.

Naime, Stefan Nemanji? ?alje svog brata Savu u Srezov logor poku?avaju?i da ga ubedi da napusti u?e??e u pohodu protiv Ra?ke. ^{[9] [10]} Nakon neuspeha diplomatije , arhiepiskop Sava no?u napu?ta logor, a iste no?i, sevastokrator Strez je ubijen. ^[11] Savin hagiograf Teodosije , koji opisuje Streza najgorim re?ima, kao obja?njenje Strezovog ubistva je predlo?io intervenciju natprirodnih sila (ubio ga anđeo zbog Savine molitve), ali o?igledno Strez je ?rtva politi?kog ubistva, ubijen najverovatnije u zaveri koju je organizovao Sava. ^[9] Histori?ar John V. A. Fine pretpostavlja da je Sava imao podr?ku među nekim Strezovim plemi?ima, koji su se okrenuli protiv njega i organizovali ubistvo, da bi prebegli u Ra?ku nakon toga. ^[12] Prema hagiografiji Svetog Save, Strez je na samrti rekao da ga je ubio mladi? po Savinom naređenju:

Neki stra?ni mladi? po zapovesti Savinoj re?ena spavanju je na mene napao, i izvadiv?i ma? moj njime probode srce moje ^[8]

?  Teodosije , ?itije svetog Save

Postoje tuma?enja da je Strez uboden otrovnom iglom ili bode?om . ^[13] Profesor Vasil Zlatarski smatra da je arhiepiskop Sava direktno ume?an u smrt sevastokratora. ^[14] Istori?ar ?eljko Fajfri? takođe smatra da je atentat na Streza "veoma ve?to izvedeno uz verovatnu Savinu ulogu". ^[8]

Iste 1214 . godine, epirski vladar Mihajlo Anđeo je od Stefana osvojio Skadar . ^[15] Kao Stefanov izaslanik Sava Nemanji? je poku?ao diplomatski da odgovori Mihajla od napada na Ra?ku, ali nije uspeo. Ubrzo potom jedan sluga je ubio Mihaila Anđela u krevetu 1215 . godine (ovo se tuma?ilo kao ?udo svetog Save ^[16] ), nakon ?ega je Stefan ponovo zadobio Skadar. ^[15]

Glavni ?lanci: ?i?ka arhiepiskopija , Istorija Srpske pravoslavne crkve i Zakonopravilo

U to vreme crkva u Ra?koj nije bila samostalna, ve? podređena Ohridskoj arhiepiskopiji i imala je samo tri episkopije ( Ras , Lipljan i Prizren ). Sava je iskoristio tada?nje politi?ke prilike i izborio se za autokefalnost srpske crkve.

Krsta?i su bili zauzeli Carigrad , Vizantija vi?e nije postojala. Carigrad je postao prijestolnicom Latinskoga carstva , a na bizantskom teritoriju nastaju mnoge dr?avice ( Solunska Kraljevina , Atensko Vojvodstvo , Ahajska Kne?evina ), oslonjene na europski Zapad. Pored njih, postojale su i ja?e dr?ave koje su nastavljale bizantsku tradiciju. Najva?nije su među njima Trapezuntsko Carstvo , Epirska Despotovina i Nikejsko Carstvo , koje je osnovao bizantski plemi? Teodor I. Laskaris . Vojni uspesi Teodora Anđela , epirskog vladara, smetali su Nikeji, koja je poku?ala zadr?ati uticaj u balkanskim dr?avama. Zadr?av?i tradicionalne bizantske ustanove, i prisustvo vaseljenskog patrijarha , Nikejsko Carstvo se smatralo legitimnim nasljednikom Bizantskoga Carstva.

Iako je dozvolu za osnivanje arhiepiskopije imao tra?iti u Ohridu ^[17] , Sava Nemanji?, u dogovoru sa Stefanom ^[18] odlazi u Nikeju (navodno sa tovarom zlata ^{[5] [15]} ) kod vaseljenskog patrijarha Manojla , od koga ?e krajem 1219 . isposlovati autokefalnost srpske crkve i ?in arhiepiskopa . Sava je protivno odredbama kanonskog prava odmah posve?en za arhiepiskopa iako nije bio episkop . ^[17] Bio je obi?an monah koji je postao arhiepiskop, presko?iv?i ?in episkopa . ^[5] Takođe, Savino rukopolo?enje dovelo je do delikatnog problema u oblasti kanonskog prava , koje je zabranjivalo je da se određena li?nost preporu?i za neku dijecezu . ^[19] Sava u povratku prevodi Fotijev Nomokanon ( Zakonopravilo ), zbornik crkvenih i pravnih propisa, sa gr?kog na staroslovenski jezik . U Nomokanonu navodi i popis kanonskih knjiga, kako bi spre?io upotrebu slovenskih apokrifa . ^[20]

Po povratku, Sava je proterao kanonski postavljenog prizrenskog episkopa pot?injenog Ohridu i na njegovo mesto drugoga postavio. ^[17] ?i?a je određena za sredi?te nove srpske arhiepiskopije. Sava se odmah posvetio njenom organizovanju ? osnovao je 8 novih episkopija (zetsku, hvostansku, humsku, topli?ku, budimljansku, dabarsku, moravi?ku) uklju?uju?i i arhiepiskopiju u ?i?i . Svi novopostavljeni episkopi dobijaju po jedan prepis Nomokanona. Novoizgrađeni manastiri su bogato darovani imanjima, njivama, ?umama, vinogradima, pa?njacima i vo?njacima. ^[21] Sava je za episkope postavio svoje u?enike, od kojih su neki upravo stigli iz Hilandara . Odredio je jo? jednu grupu u?enika ?iji je zadatak bio da kao njegovi zastupnici misionare po Ra?koj i iskorenjuju ?neznabo?tvo“. ^[22] Episkopija u Dabru na Limu je postavljena uz bosansku granicu, da suzbija bogumilsko u?enje. ^[23]

Po?to je stekla autokefalnost, crkva u Ra?koj je ohrabrivala ?irenje pravoslavlja i kulta dinastije Nemanji? . ^[24]

Glavni ?lanci: Ohridska arhiepiskopija i Dimitrije Homatijan

Srpska crkva se jednostrano ocepila od Ohridske arhiepiskopije , ?to je dovelo do sukoba s Dimitrijem Homatijanom , ohridskim arhiepiskopom . ^[25] Ohridski arhiepiskop, koji je zbog ovoga izgubio tri episkopije , je maja 1220 . godine poslao Savi pismo u kome o?tro kritikuje njegove postupke, nezakonito sticanje ?ina arhiepiskopa, ali pre svega ne kanonsko smenjivanje pravoslavnih episkopa u Prizrenu i Rasu . Arhiepiskop Dimitrije optu?uje Savu da je izneverio ideale mona?kog ?ivota jer se ≫isposnik se pretvori u upravnika i savetnika tamo?njih poslova, u poslanika okolnim vlasnicima≪; malo dalje, u sve gnevnijem tonu, on mu zamera da ≫po?e i?i na gozbe, po?e jahati≪ i op?enito ?iveti rasko?no:

I sasvim se pusti u svetske brige i u svetsko slavoljublje, po?e i?i na gozbe, po?e jahati konje odabrane, oki?ene i opremljene, po?e voditi mnogu svitu, po?e putovati sa paradom, uz pratnju veliku i razli?itu. ^[26]

?  Ohridski arhiepiskop Dimitrije Homatijan o Savi Nemanji?u

Dimitrije pi?e da se Sava ≫naturio Srbiji≪ na nezakonit na?in, protivno kanonima. On dokazuje da je Sava prvo trebalo da bude episkop , da bi se mogao uzvisiti na rang arhiepiskopa, zaklju?iv?i: "i po tome si kanonima protivno postigao dostojanstvo arhijerejsko, i otvoreno si na silu ugazio u oblast tuđu". ^[26] Dalje navodi da je Sava surovo postupao sa onima koji nisu sledili novu crkvenu liniju, pa je tako i zakonitog episkopa u Prizrenu ≫tiranski iz episkopije izbacio≪, da bi drugoga, koji mu je po volji, na to mesto postavio. ^{[26] [27]} Na kraju, arhiepiskop mu nudi priliku da se pokaje, ili ?e ga izop?titi iz zajednice vernih kao prestupnika:

Ako li neotstupno bude? ostao pri tvojim drskostima i pri tvojoj jednostranosti, ako li prezre? ovo na?e pismo, pogre?i?e? protiv kanonskog pravila, kojim ti se pravilno zakonita tvoja vlast obra?a, podvr?i ?emo te odlu?enju od svete i ?ivona?elne Trojice, izklju?i?emo te iz zajednice vernih kao prestupnika svetskih bo?anskih i kanonskih zapovesti, kao krivca, koji potresa i brka crkveni ustav, koji su jo? u po?etku sveti oci uzakonili. A toga radi pod istu ?e krivicu i odgovornost potpasti i oni, koji s tobom op?te, bili oni u crkvenom ili u svetovnom redu ili ?inu. ^[26]

?  Ohridski arhiepiskop Dimitrije Homatijan Savi Nemanji?u

Glavni ?lanci: Sabor u ?i?i , Progoni bogumila u Ra?koj i Crkva bosanska

Između 1217 . i 1220 . godine, Stefan Nemanji? ili njegov brat Sava su po drugi put od rimskog pape tra?ili kraljevsku krunu, te je Honorije III poslao je svog legata sa krunom oko 1220 . godine. ^[28]

1221 . godine je odr?an veliki dr?avno-crkveni sabor u novom manastiru ?i?a , podignutom kao sedi?te nove arhiepiskopije. Na ?i?kom saboru arhiepiskop Sava Nemanji? Papinom krunom kruni?e svog brata Stefana Nemanji?a za kralja , te Ra?ka postaje kraljevina .

Sava je pred saborom odr?ao besedu o pravoj veri , kojom pou?ava vlastelu i novoizabrane episkope osnovnim dogmama hri??anske ortodoksije . Sava im je objasnio da su "oci na?i" primili hri??ansku veru sa nedostacima, pa je Bog uzdigao njega na ovaj polo?aj da "ispuni nedostatke otaca na?ih". ^[29] On je apelovao na sve da se dr?e prave vere, koja je utvrđena na sedam vaseljenskih sabora , upozoravaju?i da su bez toga dobra dela uzaludna:

Jer niti koristi ispravnost ?ivota bez prave i prosve?ene vere u Boga, niti nas pravo ispovedanje bez dobrih dela mo?e izvesti pred Gospoda, nego treba imati oboje, da savr?en bude ?ovek Bo?ji. ^[29]

Novi crkveni poglavar je podsetio da "po?tujemo ?asnu ikonu" i "klanjamo se drvetu ?asnog krsta", a sve jeretike i svaku jeres njihovu proklinjemo. ^[29] Tom prilikom Savin Sinod je prokleo babune, odnosno bogumile :

Zli jeretici, trikleti babuni, koji se la?no nazivaju hri??anima, i koji se rugaju na?oj pravoj veri, izostavljaju?i iz svetih knjiga re?i i preokre?u?i na zloverje, i koji se otkidaju od svete i pravoslavne crkve, i koji se rugaju svetome i ?asnome krstu, i koji se rugaju svetim ikonama i ne klanjaju im se - da budu prokleti.

?  Sinod pravoslavne crkve

Sinod je takođe prokleo i poglavare bosanske crkve koja je primala prognane hri??ane iz Ra?ke:

I razglasiti svima: Rastudije bosanski i Radomir i Dra?ilo i Tolko i Tvrdo? i svi koji se nazivaju hri??ani i hri??anice a ne klanjaju se svetim ikonama i krstu ?asnomu, da budu prokleti.

?  Sinod pravoslavne crkve ^[30]

Posle sabora Sava je isledovao i pokr?tavao one koji nisu prihvatali novouspostavljenu crkvenu hijerarhiju : " A one koji su propovedali jeres zadr?a sa sobom kod crkve i nasamo ih ta?no ispita. Nekr?tenima, uz prethodno proklinjanje jeresi koju imađahu, zapovedi da dr?e dane ogla?ene u ?uvanju ?istote, i tako zapoveda?e im da se krste. " ^[31] Sava i Stefan Nemanji? su plemi?ima nudili mnoge darove i po?asti ako prihvate Savinu crkvenu vlast, a onima koji nisu pristajali, sledio je progon:

A blagorodne koji su bili u jeresima koje nala?a?e, mnogo je molio i u?io da se vrate sabornoj apostolskoj crkvi, obe?avaju?i im po?asti i darove velike, i koji bi ga poslu?ao bio je priman od njega s ljubavlju velikom, i primao je od samodr?ca kralja, brata njegova, mnoge darove. A ko se, ne povinuju?i se, utvrđiva?e u bogomrskim jeresima, ovoga proklev?i a velikim be??a??em iz cele svoje zemlje izgonjahu.

?  Teodosije , ?itije svetog Save

Nakon sabora je do?lo do novih progona bogumila u Ra?koj - one koji nisu pristali da se odreknu svoje vere i pređu na pravoslavlje, " s velikim be??a??em iz cele svoje zemlje izgonjahu ." ^[6]

Glavni ?lanci: Stefan Radoslav i Epirska Despotovina

1228 . godine, nakon smrti Stefana Nemanji?a, novi kralj postaje njegov najstariji sin Radoslav Nemanji? , ?ime dolazi do promene ra?ke politike prema Ohridskoj arhiepiskopiji. Kralj Radoslav se u vanjskoj politici oslanjao na Epirsku Despotovinu i ?eleo da izgladi odnose sa Ohridskom arhiepiskopijom, koja je bila u Teodorovoj dr?avi. Radoslav se dopisivao sa ohridskim arhiepiskopom u vezi sa nedoumicama oko crkvenih pitanja. ^[32] Neki istori?ari smatraju da je Sava napustio Ra?ku zbog crkvene politike novoga kralja. ^{[25] [33]}

Godine 1229 . Sava je krenuo na Istok. Na tom putu je svratio na nikejski, Teodoru neprijateljski, dvor, kod cara Jovana Duke Vataca . ^[33] Takođe je putovao Palestinom , gde je obi?ao Jerusalim , Vitlejem i Jordan . U zimu 1229/30. je posetio Epirsku Despotovinu , i?ao na Svetu goru a potom boravio u Solunu gde se sastao sa Teodorom Anđelom . Savino putovanje na Istok imalo je velikog zna?aja za razvoj bogoslu?enja u srpskoj crkvi. Na ovom putu, Sava je prou?io Jerusalimski tipik po kome je organizovan ?ivot u manastiru Svetog Save Osve?enog , a po povratku u zemlju je u bogoslu?benu praksu srpske crkve uneo neke elemente iz ovog tipika. ^[34]

Glavni ?lanci: Stefan Vladislav i Bitka kod Klokotnice

Teodor Anđeo , vladar Epirske Despotovine, Radoslavljev tast i za?titnik, biva pora?en od Bugara 1230 . godine u bici kod Klokotnice . Iste godine, Sava se vra?a u zemlju i ?eni Vladislava Nemanji?a k?erkom bugarskog cara Asena . ^[33]

Porazom Teodora Duke, kralj Radoslav ostaje bez mo?ne podr?ke. 1233 . godine ra?ki velika?i di?u bunu i uz bugarsku pomo? svrgavaju Radoslava po?etkom 1234 . godine. Na presto dolazi njegov mlađi brat Vladislav , o?enjen ?erkom bugarskog cara. Sava ga je krunisao za kralja 1234 . godine.

Sava se povla?i sa polo?aja arhiepiskopa 1234 . godine (John Fine njegovu abdikciju sme?ta u 1233 . godinu ^[35] ). Za naslednika je postavio svog u?enika Arsenija . Potom se uputio na drugo putovanje na Istok .

Ukrcao se u Budvi u prole?e 1234. godine i prispeo u luku Brindizi u ju?noj Italiji. Odatle se zaputio u Palestinu gde se u Jerusalimu sastao sa patrijarhom Atanasijem. Slobodno se dalje kretao po Egiptu gde je vladala dinastija Ejubida . Sastao se i sa aleksandrijskim patrijarhom, a zatim ga je li?no primio sultan Al-Kamil koji mu je obezbedio vodi?e za obilazak Sinaja . Sa Sinaja ponovo odlazi u Jerusalim i preko Antiohije dolazi u Malu Aziju. U Carigradu je primio poziv bugarskog cara Ivana Asena II koji ga je pozvao u posetu. Po?etkom 1236 . stigao je u Bugarsku , gde ga zati?e smrt u bugarskoj prijestonici Velikom Trnovu . Prema predanju, nakon u?e??a u ceremoniji blagosiljanja vode je uhvatio prehladu, koja se razvila u upalu plu?a , od ?ega je i umro. ^[36]

Njegove mo?ti je u manastir Mile?evu preneo njegov ne?ak, kralj Vladislav 1237 . godine.

Glavni ?lanak: Zakonopravilo

Savin knji?evni rad je namenjen poglavito organizaciji manastira . Sava je preveo i priredio vizantijski Nomokanon , radi organizovanja crkvene administracije u Srbiji. Sava je takođe doneo u Srbiju prevode manastirskih pravila sa Svete Gore, da se koriste i prilagode za srpske manastire. ^[37] Sava je u Ra?ku doneo i prevode drugih gr?kih tekstova (?itija, besedi i sli?no) sa Svete Gore, gde je boravilo sve vi?e Srba monaha. ^[37]

Najzna?ajnija pisana djela koja se pripisuju svetom Savi su:

• Tipikon , pravilnik ?ivota u manastiru (?Karejski tipik“, ?Hilandarski tipik“ i ?Studeni?ki tipik“)
• Nomokanon , Savina verzija vizantijskog Nomokanona, zbornika crkvenih i svetovnih pravila
• ?itije svetog Simeona , hagiografija Savinog oca Stefana Nemanje

Hagiografija Stefana Nemanje se nalazi na po?etku ? Studeni?kog tipika “, ali je docnije postala samostalno delo. Ostali Savini spisi su: ?Slu?ba Svetom Simeonu“, ?Poslanica igumanu Spiridonu“, ?Ustav za dr?anje ‘Psaltira’“.

Po oceni Milana Ka?anina , ?istinskoj knji?evnosti i originalnom stvarala?tvu od onoga ?to je Sava napisao pripada u svemu stotinak stranica“. ^[38]

Glavni ?lanci: Savindan , Svetosavlje i Svetosavski nacionalizam

Kroz stolje?a je Sava postao folklorna pojava, junak narodnih pri?a koji nadmudruje đavla . ^[4] Mo?ti svetog Save su bile u Mile?evi, sve dok ih Sinan-pa?a nije spalio u Beogradu kao kaznu za banatski ustanak Srba 1594 . godine. Posle oslobođenja od Turaka na Vra?aru je podignut Hram svetog Save .

U crkveni kalendar sveti Sava je u?ao tek za Balkanskih ratova 1912-1913. Srpska pravoslavna crkva slavi Savu kao sveca 27. januara po gregorijanskom, odnosno 14. januara po julijanskom kalendaru. Nakon Prvoga svjetskoga rata Sv. Sava postaje ?kolska slava u sklopu stvaranja ‘ svetosavlja ’, nove ideologije desnih krugova u Crkvi i oko nje. Za vrijeme SFRJ nije se slu?beno slavio, da bi se u ?kole vratio 1990. kao neradni dan i ?kolska slava. ^[4]

Svetog Savu danas neki nazivaju utemeljiva?em srpske crkve, prosvete, kulture i "celokupne srpske ideje". ^[39] Justin Popovi? pi?e da je Sveti Sava "svojim jevanđelskim djelima postao, i navijek ostao, najmudriji i najve?i srpski filozof". ^[40] On se također smatra utemeljiva?em obrazovanja i za?etnikom srpske srednjovekovne knji?evnosti . ^[41]

Dan Svetog Save, Savindan , obele?ava se kao ?kolska slava u ?kolama u Srbiji i Republici Srpskoj . Sveti Sava je prvi put ustanovljen za ?kolsku slavu odlukom Sovjeta Knja?estva Srbskog 2. januara 1840 . godine. ^[42] Srpsko pravoslavlje se, po Svetom Savi, ?esto naziva svetosavlje , kao ? hri??anstvo srpskog stila“. Termin ?svetosavlje“ je nastao tridesetih godina 20. vijeka u Kraljevini Jugoslaviji . U dana?nje vrijeme, prisutno je svođenje svetosavlja na desnu politi?ku ideologiju koja se naziva svetosavski nacionalizam .

Smatra se da je SPC stvaranjem kulta Save htela da ostvari kontinuitet sa dr?avnom idejom monarhije Nemanji?a . ^[43]

• Sveti Sava. Sabrana dela . Arhivirano iz originala na datum 2018-12-07 . Pristupljeno 2019-01-03 .  
• Domentijan Hilandarac (1970). Stara srpska knji?evnost I . Novi Sad-Beograd.  
• Teodosije, ?itija. Teodosije, ?itija . Arhivirano iz originala na datum 2018-12-07 . Pristupljeno 2019-01-03 .  
• Stefan Nemanja. Osniva?ka povelja Hilandara od Stefana Nemanje .  
• Stojanovi?, Ljubomir (1927). Stari srpski rodoslovi i letopisi . Sremski Karlovci.  
• Markovi?, Miodrag (2009). Prvo putovanje Svetog Save u Palestinu i njegov zna?aj za srpsku srednjovekovnu umetnost . Beograd.  
• ?orovi?, Vladimir. Istorija srpskog naroda .  
• Obolenski, Dimitrije (1991). ?est vizantijskih portreta . Beograd.  
• Bogdanovi?, Dimitrije (1981). ?Preobra?aj srpske crkve” . Istorija srpskog naroda . knj. 1 . Beograd: Srpska knji?evna zadruga. str. 315-327.  
• Logos, Aleksandar A. (2017). Istorija Srba I . Beograd. ISBN   978-86-85117-37-4 .  

• Istorija Srpske pravoslavne crkve
• Hram Svetog Save
• Svetosavlje

• ( sh ) Свети Сава - Истори?ска библиотека
• ( sh ) Sveti Sava, Sabrana djela
• ( sh ) Teodosije, ?itije Svetog Save (odlomci)

Prethodnik: nema

arhiepiskop srpski 1233 ? 1263 .

Nasl j ednik: Arsenije I Sremac

p   ?   r   ?   u

Poglavari Srpske pravoslavne crkve

?i?ko-pe?ki arhiepiskopi ( 1219 - 1337 ):
Sveti Sava ? Arsenije I Sremac ? Sveti Sava II ? Danilo I ? Joanikije I ? Jevstatije I ? Jakov ? Jevstatije II ? Sveti Sava III ? Nikodim ? Danilo II ? Joanikije II
Pe?ki patrijarsi ( 1346 - 1463 ):
Joanikije II ? Sava IV ? Jefrem ? Spiridon ? Danilo III ? Sava V ? Danilo IV ? Kirilo ? Nikon ? Teofan ? Nikodim II ? Arsenije II
Pe?ki patrijarsi ( 1557 - 1766 ):
Makarije Sokolovi? ? Antonije Sokolovi? ? Gerasim Sokolovi? ? Savatije Sokolovi? ? Jerotej Sokolovi? ? Filip Sokolovi? ? Jovan ? Pajsije Janjevac ? Gavrilo I Raji? ? Maksim Skopljanac ? Arsenije III Crnojevi? ? Kalinik I ? Atanasije I ? Mojsije Rajovi? ? Arsenije IV Jovanovi? ? Joanikije III Karad?a ? Atanasije II Gavrilovi? ? Gavrilo II Sarajevac ? Gavrilo III ? Vikentije Stefanovi? ? Pajsije II Grk ? Gavrilo IV Grk ? Kirilo II ? Vasilije Jovanovi?-Brki? ? Kalinik II Grk
Karlova?ki mitropoliti i patrijarsi ( 1690 - 1920 ):
Arsenije III Crnojevi? ? Isaija đakovi? ? Sofronije Podgori?anin ? Vikentije Popovi? ? Mojsije Petrovi? ? Vi?entije Jovanovi? ? Arsenije IV Jovanovi? ? Isaija Antonovi? ? Pavle Nenadovi? ? Jovan đorđevi? ? Vi?entije Jovanovi? Vidak ? Mojsije Putnik ? Stefan Stratimirovi? ? Stefan Stankovi? ? Josif Raja?i? ? Samuilo Ma?irevi? ? Prokopije Iva?kovi? ? German Anđeli? ? Georgije Brankovi? ? Lukijan Bogdanovi?
Beogradski mitropoliti ( 1831 - 1920 ):
Melentije Pavlovi? ? Petar Jovanovi? ? Mihailo Jovanovi? ? Teodosije Mraovi? ? Inokentije Pavlovi? ? Dimitrije Pavlovi?
Patrijarsi Srpske pravoslavne crkve ( 1920 - ):
Dimitrije ? Varnava ? Gavrilo (V) ? Vikentije (II) ? German ? Pavle ? Irinej