Rano hri??anstvo obuhvata po?etno razdoblje hri??anstva od smrti Isusa Hrista u 33-im godinama 1. vijeka , do postajanja dr?avnom religijom u 4. vijeku , kada je legalizovano ( 313 ), dogmatizovano ( 325 ) te kona?no etatizovano ( 380 ).

Rano hri??anstvo je nastalo kao verski pokret, odnosno unutar judaizma , da bi se tokom 1. veka od njega potpuno odvojilo . Sredi?te nove religije je u po?etku bio u Jerusalimu , ali nakon uni?tenja Hrama u jevrejsko-rimskom ratu 70 . godine, jevrejski hri??ani gube prvenstvo. Rim , kao prestonica Carstva, postaje glavno sedi?te hri??anstva, a rimski episkop postaje dominantni episkop, koji kasnije uzima titulu pape .

Razni vidovi hri??anstva su cvetali u ranom periodu pokreta. Ranohri??anske zajednice su ?esto bile veoma podeljene iznutra, u ve?oj meri nego samo dru?tvo, jer su u njima ?esto Jevreji i nejevreji bili zajedno. ^[1] Oni koji su se nazivali hri??anima imali su mnoga, bitno razli?ita religijska verovanja i prakse. U hri??anstvu drugog i tre?eg veka teolo?ka raznovrsnost je bila toliko nagla?ena da su se grupe koje su se nazivale hri??anima dr?ale verovanja i praksi za koje bi ve?ina dana?njih hri??ana tvrdila da uop?te nisu hri??anske. ^[2] I na?in na koji su bile organizovane zajednice razasute po tada poznatom svetu znatno se razlikovao od grupe do grupe. ^[3]

Rano kr??anstvo bilo je neprijateljsko prema autoritetu i prema dr?avi . ^[4] Hri??ani su bili izlo?eni mnogim kritikama i progonima od judejaca i sledbenika rimske vere . Međutim, ortodoksno hri??anstvo je, prilagodiv?i u svoje svrhe rimsku politi?ku i vojnu organizaciju, te zadobiv?i carsku podr?ku u IV veku, postajalo sve stabilnije i otpornije. ^[3] Na kraju ranog perioda hri??anstvo postaje favorizovana religija Rimskog carstva pod carem Konstantinom Velikim , a potom i jedina dr?avna vera pod Teodosijem .

Tokom ovog perioda kr??anstvo je preterpelo dubinske promjene, kojima su slobodne bratske zajednice transformisane u hijerarhijsku crkvenu organizaciju . ^[5] Transformacija kr??anstva je poglavito uzrokovana promjenom socijalnog sastava, i novom dru?tvenom funkcijom. ^[4] Kr??anstvo je od revolucionarne religije evoluiralo do religije koja podupire dr?avu. Zajedno sa promenom kr??anstva u prvim stolje?ima mijenjalo se i shvatanje Isusa . ^[4]

Glavni ?lanci: Istorijski Isus , Isusovo u?enje i Rano hri??anstvo i judaizam

Od ve?ine naroda u imperiji, Jevreje je izdvajao monoteizam , odnosno vera u jednog Boga. Rano hri??anstvo je nastalo kao verski pokret, odnosno unutar judaizma . Nakon smrti Isusa, njegovi sledbenici - mala jevrejska poznata kao nazareni - su tvrdili da je on bio Mesija prorokovan u jevrejskim spisima. Vremenom je ovaj mali jevrejski verski pokret evoluirao u hri??ansku veru. ^[6]

Prvobitnu hri??ansku crkvu (lat: ecclesia - zajednica) formirali su nakon Isusove smrti, njegovi u?enici i apostoli u Jerusalimu . Prema spisama apostola Petra (15.-67. g. n. e) mnogi judejci okre?u se hri??anstvu. Pristalice Isusa iz Nazareta se u po?etku nazivaju nazareni , da bi tek kasnije stekli naziv hri??ani . Sedi?te nove religije je u po?etku bilo u Jerusalimu . Zajednicu su u samom po?etku ?inili isklju?ivo Jevreji , koji su smatrali su da je Isus bio Mesija (odnosno Hristos ) ?iji dolazak prori?e jevrejska sveta knjiga Tanah , koju hri??ani nazivaju Starim zavetom . Mnoge judejske ( farisejske ) stare?ine su ovu tvrdnju smatrali bogohulnom i progla?avali su Hristove sledbenike za jeretike , isklju?ivali ih iz jevrejskih zajednica, a neretko i prijavljivali rimskim vlastima. U ovim događajima neki autori vide dublje korene kasnijeg antisemitizma među hri??anima. ^[7]

Između 30. i 50. godine, hri??ansku crkvu ?ine isklju?ivo Jevreji. Kada je odlukom apostolskog sabora (48?49. godine) re?eno da nejevreji budu primljeni u hri??anstvo, zapo?inje epoha munjevitog ?irenja hri??anstva među Grcima . Ve? u drugoj polovini 1. veka , zahvaljuju?i delatnosti apostola Pavla , hri??anski pokret postaje prete?no nejevrejski. Ovo se razvijalo tako tako brzo, da ve? nakon smrti prvih apostola , Grci preuzimaju vođstvo u hri??anstvu (Tit, Timotej, Luka, Marko itd.). ^[8]

Ovaj razvoj se ubrzava zbog dramati?nih događaja koji su zape?atili sudbinu judeohri??anstva . Nakon pada Jerusalima 70. godine, hri??ani napu?taju grad, a sinagoge po?inju da se zatvaraju i postaju isklju?ive. Tako, sinagoge prestaju da budu, kao u vreme apostola Pavla, mesta gde se mo?e propovedati evanđelje.

Hri??ani su nastavili da po?tuju jevrejsku Bibliju, uglavnom koriste?i Septuaginta prevod Starog zaveta , koji je bio u upotrebi kod grkofonih Jevreja, ili Targume koji su bili u upotrebi kod vernika koji su govorili aramejski jezik . Takođe su dodati tekstovi, koji ?e postati Novi zavet . Hri??anske zajednice nastaju ?irom Izraela (Palestine), Male Azije, Sirije, Egipta, Afrike i Gr?ke, zna?i prete?no u predjelima isto?nog Sredozemlja . Jezik komuniciranja među hri??anima u to doba bio je gr?ki . Po?to je u anti?ka vremena religija uglavnom bila vezana za određeni grad ili narod , smatra se da su hri??ani bili prvi koji su ?presekli tradicionalne veze između vere i nacije “. ^[9] Vremenom su se hri??ani sve vi?e odaljavali od Jevreja, pa su tokom drugog veka, pored ostalog, pre?li sa svetkovanja subote na nedelju . ^[10]

Glavni ?lanci: Isusovo u?enje i Hri??anstvo

Dana?nji hri??ani , koji poseduju razvijenu teologiju, ne mogu lako da shvate oblik hri??anske vere koja nije stavljala teolo?ki naglasak na iste ideje koje oni smatraju su?tinskim. ^[11]

Sadr?aj vjere prvih u?enika se mo?e sa?eti u sljede?im tvrdnjama. Isus iz Nazareta je Mesija obe?an od proroka. On je nakon smrti bo?anskim o?ivljavanjem postavljen s desne strane Boga i uskoro ?e se vratiti da osnuje carstvo na Zemlji. Onaj tko vjeruje u Isusa i tko se, na osnovu iskrene duhovne promjene, obra?a Bogu ocu, i ?ivi prema Isusovim zapovijedima, jeste bo?ji svetac i kao takav mo?e biti siguran da ?e mu milo??u bo?jom biti opro?ten grijeh i da ?e do?ivjeti iskupljenje. ^[12]

Karakteristi?na crta rane kristologije je njezin adopcionisti?ki karakter. Ranokr??ansko adopcionisti?ko vjerovanje nastalo je u masama, ono je bilo izraz revolucionarnih tendencija i nudilo je zadovoljenje u fantaziji. Ono je o?ekivalo da ?e novo doba uskoro do?i kad ?e oni koji su patili i bili ugnjetavani postati gospodari i biti sretni. ^[4]

U prednjem planu ranokr??anske poruke stoji eshatolo?ko o?ekivanje. Zbog nemogu?nosti da se promijeni njihova situacija realnim sredstvima, razvilo se o?ekivanje da ?e se dogoditi promjena u bliskoj budu?nosti. Sadr?aj primitivne kr??anske poruke je bilo blagosloveno obe?anje o bliskoj budu?nosti u kojoj ?e siroma?ni biti bogati, gladni zadovoljeni a potla?eni dobiti vlast. ^[13]

Kr??ani su voljeli dobrog oca ( boga ), koji ?e im pomo?i i osloboditi ih, a mrzili su lo?eg oca ( cara ) koji ih je ugnjetavao i mu?io. ^[4] Govore?i o mr?nji prema bogatima Karl Kautsky ka?e: ≫ Rijetko je klasna mr?nja modernog proletarijata postigla takve forme kao klasna mr?nja kr??anskog proletarijata .≪ ^[14] From, razrađuju?i Kauckog, ka?e da je to mr?nja amhareca prema farizejima , zelota i sikarija prema imu?nima i srednjoj klasi, napa?enih ljudi grada i sela prema onima na vlasti i na polo?ajima, ?to je bila izra?ena u pretkr??anskim politi?kim ustancima i mesijanskim pokretima. ^[4]

S mr?njom prema autoritetima usko je povezana bitna crta ranog kr??anstva, naime, njegov demokratski, bratski karakter. Prvi su kr??ani sa?injavali bratstvo socijalno i ekonomski ugnjetenih ljudi povezanih nadom i mr?njom. Ako je za ?idovsko dru?tvo toga vremena bio karakteristi?an kastinski duh koji je pro?imao sve dru?tvene odnose, ranokr??anska zajednica bila je slobodno bratstvo siroma?nih, nezainteresiranih za ustanove i pravila. ^[4]

Glavni ?lanci: Koinonia i Hri??anski komunizam

Hri??anstvo je propovedalo jednakost svih ljudi i zato su ga po?etku uglavnom prihvatali ni?i, a odbacivali vi?i slojevi dru?tva. Apostol Pavle ka?e: ? Nema tu Jevrejina niti Grka, nema ni roba ni gospodara, nema mu?kog roda ni ?enskog; jer svi ste vi jedno u Hristu .“ ^[15] Zajednice hri??anskih vernika zvale su se hri??anske op?tine , a bilo ih je u svim delovima carstva. U hri??anskim op?tinama svojina je bila zadru?na. U tim zajednicama uzajamna ekonomska pomo? i podr?ka (≫komunizam iz ljubavi≪, kako to naziva Harnack), igrali su osobitu ulogu. ^[4]

Mno?tvo onih koji bijahu postali vjernicima be?e jednog srca i jedne du?e. Niko ni?ta ne smatra?e svojim vlasni?tvom, ve? sve dr?ahu zajedni?kim. Niko među njima ne be?e siroma?an, jer oni koji imahu zemlju ili ku?e, prodava?e ih, dono?ahu novce i polaga?e ih pred noge apostolima. Od toga svako dobija?e deo prema svojim potrebama.

?  Dela Apostolska 4: 32 - 35

Oni bejahu istrajni u u?enju apostolskom, u zajednici, u deljenju hleba i u molitvama. Svi koji primi?e veru bejahu zajedno i ima?e sve zajedni?ko. Oni prodava?e svoja imanja i svoja dobra, i deli?e cenu između sebe, prema potrebama svakog.

?  Dela Apostolska 2:42-45

Osnovna aktivnost prvobitnih hri??ana je bila molitva :

Svi oni jednodu?no prebivahu u molitvi i moljenju, sa nekim ?enama, i sa Marijom, majkom Isusovom, i sa bra?om njegovom.

?  Djela Apostolska , 1:14

U prvom veku nove ere hri??ani su se tajno okupljali na zajedni?kim obedima, propovedima i molitvama. Mu?karci i ?ene su boravili zajedno, a ispovest se vr?ila javno, pred celom zajednicom. Prvobitno su neke crkvene funkcije dodeljivane ?rebom, kao ?to su ??rijebom izabrali Mateja za apostola umjesto otpav?eg Jude“. ^[16]

Glavni ?lanci: Hri??anska eshatologija i Bo?je kraljevstvo

Sr? misionarskog propovijedanja rane zajednice bila je: ≫ Carstvo Bo?je je blizu ≪. Ljudi su se pripremili za kraljevstvo, oni su o?ekivali da ?e ga sami do?ivjeti i nisu bili sigurni da li ?e u kratkom vremenu, koje su imali na raspolaganju prije dolaska novog carstva, biti mogu?e obznaniti kr??ansku vijest ve?ini pogana. Verovalo se da ?e omra?ene vlasti uskoro biti zba?ene i da ?e se oni sami, siroma?ni i napa?eni, domo?i vlasti i sre?e. O?ekivala se velika promena svijeta. ^[4]

Eshatolo?ka o?ekivanja, koja su sa?injavala jezgro vjere i nade rane zajednice, su se vremenom postupno se gubila. Iako je Pavlova vjera jo? uvijek pro?eta eshatolo?kim nadama, on o?ekivano vrijeme dolaska carstva po?inje odgađati u budu?nost . Od drugog stolje?a nadalje te?i?te poruke nije vi?e bilo u paroli ≫Kraljevstvo je na blizu≪, u o?ekivanju da ?e sudnji dan i povratak Isusov uskoro do?i, ve? u pro?losti. Presudan događaj ve? se zbio. Pojava Isusa ve? je predstavljala ?udo. Svijet nije se vi?e trebao mijenjati jer je spasenje postalo unutra?nja stvar zajam?ena vjerom u Isusa. Nada u historijsko oslobođenje je zamijenjena vjerom u duhovno oslobođenje, a sve izvana ( dr?ava , dru?tvo , zakon ) je moglo ostati kao ?to jeste. ^[4]

Prvo stolje?e kr??anstva bilo je obilje?eno strogim eti?kim postulatima, u vjerovanju da je kr??anska zajednica u prvom redu bratstvo pobo?nog ?ivljenja. Sa opadanjem eshatolo?kih nadanja, prakti?ka strogost je zamijenjena milo??u koju dijeli crkva. Zajedno s odbacivanjem stroge eti?ke prakse i?lo je sve ve?e mirenje kr??ana sa dr?avom tokom 2. vijeka. ?ak ni povremeni progoni kr??ana od dr?ave nisu ni utjecali na taj razvitak. ^[17]

Po?etkom 3. vijeka katoli?ka Crkva prihvata pomirljiviju politiku prema Rimskoj dr?avi i na?inu ?ivota srednje klase . Protiv toga ustaju mnogi hri??ani na ?elu sa Hipolitom Rimskim (oko 170-235), koji zagovaraju izvornu eti?ku strogost. Hipolit nije dozvoljavao hri??anima da se bave zanimanjima u dr?avnoj slu?bi i drugim nedostojnim pozivima, uklju?uju?i vojnike , u?itelje , sudije , gladijatore , svodnike , glumce , ?onglere , mađioni?are itd.

Vojnik dr?avne vlasti mora biti nau?en da ne ubija ljude i da to odbije ako mu se naredi i da odbije da polo?i zakletvu; ako nije voljan da to izvr?i, on se mora odbiti. Vojni zapovjednik ili dr?avni sudac koji nosi purpurnu odje?u, mora se toga okaniti ili biti odbijen. Ako kandidat ili vjernik tra?i da postane vojnik, oni se moraju odbiti jer su prezreli Boga. ^[4]

?  Hipolit Rimski

U isto vreme, Tertulijan (oko 160?240) zabranjuje ne samo sudjelovanje u paganskim ritualima, nego i svako slu?enje u vojsci , argumentom: ≫ Ne mo?e se jedna du?a dugovati dvojici: Bogu i Cezaru ≪. ^[18] On izri?ito zabacuje i mogu?nost da kr??anin bude u?itelj u ?kolama, ali misli da mo?e biti u?enik, jer ≫ kad vjernik izu?ava te stvari, ako ve? zna ?to je, niti prima niti prihva?a ≪, ali nije ista stvar s onim koji bi ih imao nau?avati. ^[19] Tertulijan zaklju?uje:

Jedva bi se dalo zamisliti da bi kr??anin mogao obna?ati bilo kakvu javnu slu?bu.

?  Tertulijan

Međutim, vode?i biskupi odlu?uju druga?ije, te Crkva napu?ta negativan stav prema svijetu, i razvijala se u silu koja podr?ava dr?avu. Nekada?nji ≫fanatici koji su bje?ali od svijeta≪ i koji su i??ekivali budu?u bo?ansku vladavinu postali su lojalni podanici i ≫revizionisti postoje?eg poretka.≪ ^[20] U svojoj knjizi Dogma o Kristu Erich Fromm zaklju?uje da se time kr??anstvo temeljito transformiralo ?od religije ugnjetenih u religiju gospodara i masa kojima su oni manipulirali, od o?ekivanja neminovnog dolaska sudnjeg dana i novog doba u vjeru ve? ispunjenog spasenja; od postulata ?istog, moralnog ?ivota do zadovoljavanja savjesti preko crkvenih svetih tajni; od neprijateljstva prema dr?avi do iskrenog slaganja s njom“. ^[4]

Glavni ?lanci: Svete tajne i Kr?tenje u ranom hri??anstvu

Ranohri??anske svete tajne (gr: misterije ) su uklju?ivale:

• kr?tenje (gr. baptizein ?βαπτ?ζω“ - uroniti, zagnjuriti), ritualno o?i??enje tela vodom;
• pomazanje (gr. hrizma ?χρισμα“ ? ulje, mast), mazanje svetim uljem koje se vr?ilo odmah nakon kr?tenja;
• pri?e??e (gr. ε?χαριστ?α euharistia - blagodat; lat. communio ? u?e??e, deljenje), obredno deljenje hleba i vina;

Kr?tenje se vr?ilo nad zrelim vernicima , koji su prethodno morali da se prijave kao inicijanti za obred kr?tenja i da prođu pripremni period upra?njavaju?i post i molitvu . Ako bi se pokazali dostojni kr?tenja, odnosno primanja u hri??ansku zajednicu, usledio bi obred tokom kojeg inicijant silazi u vodu, spiraju?i grehe i simboli?u?i smrt svog biv?eg ja . Sve?tenik nakon toga moli da Sveti Duh siđe na ponovo rođenog, koji obla?i belu odoru i prima med pome?an sa mlekom - hranu za novorođen?e. ^[21]

Hri??ani su odbacivali kulta cara , zbog ?ega su bili podvrgnuti dugotrajnim i okrutnim progonima od Rimskog carstva . Stoga su se rani hri??ani okupljali u podzemlju, po katakombama , gde je nastala i rana hri??anska umetnost . Među svetkovinama koje su rani hri??ani upra?njavali u katakombama, bile su i gozbe ljubavi , obi?aj zajedni?kog deljenja hrana i pi?a, ?to je kasnije zamenjeno evharistijom , koja je uklju?ivala simboli?nu koli?inu hleba i vina . ^[22]

Među prvobitnim hri??anima nije bilo manastira , mona?tva niti pustinja?tva, jer tada su svi hri??ani upra?njavali moralnu strogost , koja ?e kasnije postati odlika uglavnom monaha (sve osim obaveznog celibata ). ^[16] Verski simbol ranih hri??ana je bila riba (gr?: Ιχθ?? ihtis ), koja je kori??ena kao akronim za re?i: ≫Isus Hristos, Bo?ji Sin, Spasitelj.≪

Kautsky posmatra rano kr??anstvo kao proleterski klasni pokret, ?iji je zna?aj bio u prakti?nom delanju, to jest milosrdnom radu, a ne u verovanjima, tj. ≫pobo?nim fanatizmima≪. ^[23]

Glavni ?lanci: Episkopos , Crkvena hijerarhija i Hri??anska crkva

U 1. stolje?u nije postojao jasno definiran vanjski autoritet u kr??anskim zajednicama, izgrađenim na nezavisnosti i slobodi pojedinca. ^[4] Nije postojalo ni crkvene organizacije ve? je prvobitna kr??anska zajednica bila povezana samo "zajedni?kom vezom vjere, nade i ljubavi." Budu?i da su prvi kr??ani osje?ali da su hodo?asnici i stranci na Zemlji, nije bilo potrebe za stalnim ustanovama. ^[24]

Uspostava episkopalne vlasti predstavlja proces tokom kojeg su raznoliki oblici uprave zamenjivani jednoobraznom hijerarhijom crkvene vlasti. ^[25] Mnoge hri??anske zajednice su reorganizovane u stroge rangove biskupa , sve?tenika , đakona i pastve , u kojima se biskup pojavio kao ≫ monarh ≪ (doslovno, ≫jedini vladar≪) ≫pastve≪. ^[3]

Oko 90 . godine, rimski biskup Klement , kao zastupnik rimske crkve , pi?e korintskoj crkvi u kojoj je izbila " pobuna " te su neki sve?tenici li?eni vlasti . ^{[26] [27]} Odbacuju?i sve?tenike postavljene da upravljaju vernicima, disidenti su prigovarali da je razdvajanje ?sve?tenstva", kao grupe na vlasti, od ?laika", odnosno naroda (gr. laos ) ne samo bez presedana, nego je za hri??ane neprihvatljivo. ^[1] Biskup Klement je zahtevao da se svrgnuti poglavari vrate, tvrde?i da su sami apostoli ?svoje prve preobra?enike postavljali za biskupe i đakone ". On ?ak podsti?e hri??ane da se ugledaju na hijerarhiju rimske armije :

Bra?o, slu?imo u na?oj armiji... Smatrajmo ljude koji slu?e na?im generalima ... Ne mogu svi biti prefekti , tribuni , centurioni , komandanti , ili sli?no, ali svako u svom rangu sprovodi zapovesti cara i generala. ^[28]

Klement razvija prakti?nu teologiju vlasti, prema kojoj Bog, gospodar i vladar neba, zemaljsku vlast prenosi na ?lanove crkvene hijerarhije . Ko god odbije da ≫sagne vrat≪  ^[29] i pokori se crkvenim vođama kriv je za nepokornost Bogu i ≫zaslu?uje smrtnu kaznu ≪! ^[30] Pejgels ocenjuje da Klementovo pismo ozna?ava dramati?an trenutak u istoriji hri??anstva. U njemu prvi put nalazimo argumente za podelu zajednice na ≫sve?tenstvo≪ i ≫pastvu≪, u vidu stroge hijerarhije nadređenih i pot?injenih. ^[3]

Biskup Ignjatije Antiohijski sledi Klementa kada oko 100 . godine svoju definiciju crkve zasniva na podređenosti biskupu:

Neka niko ne ?ini ni?ta ?to se odnosi na crkvu bez biskupa. ^[31] ... Nezakonito je kr?tavati ili prirediti agape bez biskupa ... pridru?iti se biskupu jeste pridru?iti se crkvi; odvojiti se od biskupa jeste odvojiti se ne samo od crkve nego i od samog Boga. ^[32]

Ignacije ?ak tvrdi da izvan crkvene hijerarhije ≫nema ni?eg ?to se mo?e nazvati crkvom≪. ^[33]

Oko 180 . godine Lionski biskup Irenej , pozivaju?i se na apostolsko nasleđe , hri??ane koji se protive crkvenim vlastima naziva hereticima i agentima Sotone . ^[34] Irenej ka?e da je jedina prava crkva ona koja svugde ≫odr?ava isti oblik crkvenog ustrojstva≪ ^[35] i izvan nje nema spasenja. ^[36] Svi koji odbacuju hijerarhiju su ≫la?ne osobe, zli zavodnici i hipokriti≪.≪ ^[37]

Oko 200 . godine hri??anstvo je postalo institucija na ?elu sa troslojnom hijerarhijom biskupa, sve?tenika i đakona, koji su sebe smatrali jedinim legitimnim predstavnicima ≫ pravoverja ≪. ^[3] Rano kr??anstvo, koje je bilo zajednica jednakih, bez hijerarhije ili birokracije, vremenom je postalo ≫Crkva≪, odraz apsolutisti?ke monarhije Rimskog carstva. ^[4]

Mnogi hri??ani su odbijali crkvenu hijerarhiju, ?uvaju?i jednakost unutar zajednica. Irenej prenosi da su " jeretici " ?iji je vođa bio Markus , na po?etku sastanka ?rebom odlu?ivali ko ?e uzeti ulogu sve?tenika, a ko deliti pri?est kao biskup ; jedan ?lan je ?itao Sveto pismo prilikom slu?be, drugi se obra?ao grupi kao prorok i dr?ao duhovnu nastavu. ^[38] Kada bi se grupa sastala slede?eg puta, ponovo se koristio ?reb kako bi se uloge menjale. ^[39] Tertulijan , takođe ih napadaju?i, govori o odnosima unutar zajednice "jeretika":

Tako je danas biskup jedan ?ovek, a sutra drugi; osoba koja je danas đakon sutra je ?ita?; onaj koji je danas sve?tenik sutra je svetovnjak: oni ?ak i pastvi name?u du?nosti sve?tenstva ! ^[40]

?  Tertulijan

Ove zajednice su odbile da priznaju razlike između sve?tenstva i pastve; po?tovali su na?elo stroge jednakosti. Tertulijan prenosi da i ?ene među ≫jereticima≪ sa mu?karcima dele va?ne polo?aje: ≫One podu?avaju, u?estvuju u raspravama, prizivaju Duh, le?e≪. ^[40] Svi posve?eni, i mu?karci i ?ene , ravnopravno su u?estvovali u ?rebanju: svako je mogao biti izabran da slu?i kao sve?tenik, biskup ili prorok. Kocka je bacana na svakom sastanku, a razlike ustanovljene kockom se nisu mogle pretvoriti u stalne ≫rangove≪. Po ugledu na apostole , odstranjivali su elemenat ljudskog izbora, veruju?i da kocka odra?ava Bo?ji izbor. ^{[41] [42]} Njihov sistem je osiguravao jednakost svih u?esnika, ?to Tertulijan kritikuje:

Pre svega, nije jasno ko je novajlija, a ko vernik: oni svi imaju ravnopravan pristup, oni ravnopravno slu?aju, ravnopravno se mole ? ?ak i pagani, ako se neki zadese ... Oni takođe razmenjuju poljubac mira sa svima koji dođu ... ^[40]

Hri??ani, koji nisu priznali crkvenu vlast, imali su i svoje spise . Otkrivenje po Petru , apokrif iz 3. vijeka , u vidu proro?anstva uskrslog Isusa , govori da ?e vernicima ≫vladati jeretici≪, ^[43] kako su oni nazivali ortodoksne hri??ane. ^[3]

Bit ?e i onih koji su van na?eg broja, koji sebe nazivaju biskupima i đakonima, kao da su svoju vlast primili od Boga. Oni se pokoravaju odlukama vođa. Ti ljudi su suha korita. ^[44]

?  Otkrivenje po Petru

Spis optu?uje vođe crkve da su iskrivili Isusovo u?enje stvoriv?i ≫ve?ta?ku crkvu≪ umesto istinskog hri??anskog ≫bratstva≪. ^[45] Vođe crkve ugnjetavaju svoju bra?u i zajednicu, ?to je dokaz da je to la?na crkva. U svojoj slepoj drskosti, oni tvrde da imaju isklju?ivo pravo: ≫ neki koji ne razumeju tajnu govore o stvarima koje ne razumeju, ali ?e se hvalisati da tajna istine pripada samo njima ≪. ^[46]

Apokrifni spis Trodelni traktat suprotstavlja ≫decu Oca≪, koji se udru?uju kao jednaki u?ivaju?i uzajamnu ljubav i podr?ku, potomstvu demijurga (naziv za predstavnike crkvene jerarhije ), koji su ispunjeni ≫?udnjom za vla??u i svaki zami?lja da je iznad drugih≪. ^[47]

≫?eleli su da jedan drugome zapovedaju i nadma?ivali su jedan drugoga u ispraznoj vlastoljubivosti≪.

?  Trodelni traktat

Druga rasprava velikoga Seta polemi?e protiv ortodoksnog hri??anstva suprotstavljaju?i mu ≫pravu crkvu≪  sinova svetlosti . Spis obja?njava da su ≫oni koji da uzdi?u ime Hristovo≪ napravili imitaciju crkve, ≫ objaviv?i doktrinu mrtvog ?oveka, i la?i, da bi to li?ilo na dobrotu i ?istotu savr?ene crkve ≪. ^[48] Takvo u?enje miri hri??ane sa strahom i ropstvom podsti?u?i ih da se priklone zemaljskim predstavnicima demijurga . ^[49] Spis navodi da crkvene vlasti proganjaju one koji su dostigli oslobođenje kroz gnozu , poku?avaju?i da ih odvuku od ≫istine njihove slobode≪. ^[50]

Prvobitni hri??ani su gajili nadu u promjenu svoga polo?aja i, u isto vrijeme, mr?nju protiv bogata?a, gospodara, fariseja i Rimljana . Međutim, za razliku od drugih jevrejskih proleterskih pokreta ( zeloti i sikariji ) koji su bezuspe?no poku?avali da ostvare promene na podru?ju politike , rani kr??ani to ?ine u religiji . ^[4]

Kr??anska doktrina nije se obra?ala obrazovanima i vlasnicima imanja, ve? siroma?nima i potla?enima. ^[51] Prvobitno kr??anstvo su ?inili amhareci , mase neukih siromaha , seljaka i proletarijata Jeruzalema koji su, zbog rastu?eg politi?kog i ekonomskog ugnjetavanja te dru?tvenog ograni?avanja i prezira, osje?ali potrebu za mijenjanjem postoje?ih uvjeta. Odlomci iz najstarije literature, poput Jakovljeve poslanice , odi?u neprijateljstvom prema bogata?ima. ^[4]

Do prve velike promjene u sastavu vjernika do?lo je kad se kr??anska propaganda sredinom 1. vijeka obratila nejevrejima i kad je u zadobila prista?e među gotovo svim narodima Rimskog carstva. Međutim, socijalni sastav kr??anske zajednice su jo? uvek ?inilli siroma?ni, ugnjeteni i neobrazovani ljudi:

Ta gledajte, bra?o, sebe, pozvane: nema mnogo mudrih po tijelu, nema mnogo silnih, nema mnogo plemenitih. Nego lude svijeta izabra Bog da posrami mudre, i slabe svijeta izabra Bog da posrami jake; i neplemenite svijeta i prezrene izabra Bog, i ono ?to nije, da uni?ti ono ?to jest. ^[52]

?  Apostol Pavle , Prva poslanica Korin?anima

Pavao je bio jedan od prvih kr??anskih vođa koji nije potjecao iz ni?ih klasa, sin rimskog građanina, farizej i intelektualac. Iako je ve?ina Pavlovih preobra?enika jo? uvijek iz najni?ih klasa, u zajednice su postupno po?eli ulaziti i bogati, ?to je stvorilo nesuglasice oko toga da li oni trebaju osloboditi svoje kr??ane robove. Pavle opominje da robovi ne smiju tra?iti oslobođenje.

Ve? u Klementovoj poslanici Korin?anima (oko 95 .) dolazi do ubla?avanja stava prema bogata?ima ?to pokazuje da unutar crkve bogati i ugledni vi?e nisu toliko rijetki. 96 . godine je Domicijan dao smaknuti konzula Tita Flavija a njegovu ?enu poslao u progonstvo zbog privr?enosti kr??anstvu, ?to pokazuje da su se koncem prvog stolje?a kr??ani u Rimu probili na carski dvor. ^[4] No, sve do duboko u drugo stolje?e stvarnu osnovu zajednica predstavljale su ni?e klase. Kelsos , kri?ar hri??anstva iz 2. vijeka , pi?e da je hri??anska zajednica ?esto ispoljavala protivljenje obrazovanju i da njoj ne pristupaju razumni i obrazovani, ve? prosti ljudi, robovi, ?ene i djeca. ^[53]

Oko sredine 2. vijeka kr??anstvo je po?elo da pridobiva sljedbenike među srednjim i vi?im klasama Rimskog carstva. Euzebio prenosi da se za vrijeme Komoda ( 180 - 192 ) kr??anstvo prodrlo u krugove vladaju?e aristokracije : ≫veliki broj onih iz Rima, visoko cijenjenih po bogatstvu i rođenju≪ pridru?io Crkvi ≫sa svim svojim dvoranima i rodbinom≪. ^[54] Tako je koncem drugog stolje?a kr??anstvo prestalo biti religija u prvom redu siroma?nih radnika i robova. ^[55] I prije no ?to je pod Konstantinom postalo dr?avna religija, ono je ve? u Rimskom carstvu postalo religija ?irih krugova vladaju?e klase . ^[4]

Oko 250 . do 300 . godine kr??anstva prista?e te vjere bile su potpuno druga?ije od prvih kr??ana. Oni nisu vi?e bili ?idovi koji su strastveno i??ekivali mesijanisti?ko vrijeme koje ?e uskoro do?i. To su bili Grci , Rimljani , Sirijci , Gali i svi drugi narodi Rimskog carstva. Ali va?nija od promjene nacionalnosti bila je socijalnog sastava. Iako su robovi, zanatlije i siroma?ni i dalje sa?injavali najve?i dio kr??anske zajednice, kr??anstvo je također postalo religija uglednih i vladaju?ih klasa Rimskog carstva.

Glavni ?lanak: Jeres u hri??anstvu

Dok je Isus bio ?iv, niko se u maloj grupi koja je s njim putovala kroz Palestinu nije suprotstavljao njegovom autoritetu. U decenijama nakon Isusove smrti, stotine u?itelja je tvrdilo da u?e ≫pravu doktrinu Hrista≪ i osuđivalo jedan drugog kao varalice. U crkvama rasutim od Male Azije do Gr?ke , Jerusalima i Rima , hri??ani su se cepali u frakcije i svađali oko vođstva. Svi su tvrdili da predstavljaju ≫autenti?nu tradiciju≪. Isus je jedini autoritet koji su priznavali. ^[3]

U prvi vekovima hri??anstva Biblija jo? uvek nije bila kanonizovana i mnogi apokrifni spisi su kru?ili hri??anskim svetom. Mnogobrojna evanđelja , od novozavetnih, kao ?to su Matejevo, Markovo, Lukino i Jovanovo, do tekstova kao ?to su Evanđelje po Tomi , Evanđelje po Filipu , Evanđelje Istine , kru?ila su među raznim hri??anskim grupama. Takođe su kru?ila mnoga druga tajna u?enja, mitovi i pesme pripisivani Isusu ili njegovim u?enicima. Zbirka hri??anskih spisa koju poznajemo kao Novi zavet uobli?ena je oko 180-200. godine. ^[3] Međutim, ni tokom tre?eg veka nije bilo usagla?enog kanona niti usagla?ene teologije. ^[2]

Sve do prvog vaseljenskog sabora 325 . godine, jedinstveni simbol vere nije bio definisan, pa su se mnoge hri??anske zajednice razlikovale po usmenim predanjima. ^[56] Neke od hri??anskih grupa su tvrdile da je Bog stvorio svet ; druge su smatrale da pravi Bog nije stvorio ovaj rđavi svet , ve? je on posledica kosmi?ke katastrofe ili tvorevina demijurga . Neki od hri??ana su tvrdili da je Isus Hrist jedini Sin Bo?iji ?ija je priroda bila potpuno ljudska i potpuno bo?anska; drugi su tvrdili da je Hristova priroda bila potpuno ljudska, a da uop?te nije bila bo?anska; tre?i su verovali da je bila potpuno bo?anska, a nipo?to ljudska. Neke od tih skupina su verovale da je Hristova smrt donela spasenje svetu; druge su smatrale da Hristova smrt nema nikakve veze sa spasenjem ovog sveta; tre?e su verovale kako Hrist zapravo nije ni umro. ^[2]

Jedna struja je ?pobedila" u tim raspravama. Ta grupa koja se u?vrstila kao ?pravoverna" je propisala sadr?aj vere i odabrala knjige koje ?e u?i u kanon svetog pisma . Kao ?to prime?uje Pejgels, "istoriju pi?u pobednici", stoga nije ?udo ?to je gledi?te pobedni?ke ve?ine preovladalo, te su crkveni hri??ani definisali pojmove, nazivaju?i sebe ≫ pravovernim ≪, a svoje protivnike ≫ jereticima ≪. ^[3] ≫Pravoverni≪ hri??ani su se okupljali oko episkopa koji su birani za pojedine gradove i oblasti. Kako je Rim bio prestonica, rimski episkop je vremenom postao veoma uticajan. Tokom 2. veka mnoge hri??anske op?tine se ujedinjuju u jednu crkvenu zajednicu ?iji je poglavar bio rimski biskup (titula papa se javlja tek kasnije). Hri??ani koji ostaju izvan te zajednice nazivani su ?izmaticima (raskolnicima), odnosno jereticima ukoliko su i u?enjem odstupali od zvani?ne doktrine.

Glavni ?lanci: Gnosticizam , Valentin i Vasilid

Gnostici ( gr?. γν?σι? gnosis - znanje ) su bili hri??ani koji su hteli teolo?ke dogme misaono istra?ivati. Oni su, pored vere, nagla?avali i va?nost saznanja o duhovnim stvarima. Protiv gnostika su istupali crkveni apologeti (branioci) koji su zahtevali verovanje bez ikakvog znanja. ^[57] Gnostici su bili okrenuti duhovnom istra?ivanju i oni su u hri??anstvo uneli mnoge sadr?aje iz isto?nih filozofija i mitova. ^[57] Kada je hri??anstvo postalo zvani?na religija Rimskog carstva, gnosticizam je iskorenjen, a uspeo je pre?iveti jedino izvan granica Carstva, na podru?jima Azije. Sa Bliskog istoka i Azije je uglavnom potisnut ?irenjem islama , iako su neke manje zajednice na terotoriji Iraka i Irana uspele da opstanu do danas.

Valentin (oko 100 - 160 ) je bio anti?ki filozof i teolog iz Aleksandrije, najznamenitiji predstavnik ranohri??anskog gnosticizma. Između 135 . i 160 . godine je nau?avao u Rimu (istovremeno sa Markionom ), podsti?u?i u?enike da razvijaju unutra?nju sposobnost duhovne spoznaje ^[1] . On je smatrao da su kr?tenje i ispovedanje zajedni?ke hri??anske vere neophodni za po?etnike u veri. Ali podsti?e vernike da prevaziđu doslovna tuma?enja spisa kako bi ispitali dublje zna?enje jevanđelja i napredovali od vere ka znanju ( gnosi ). Po Valentinovoj teologiji, Bog je temelj svekolikog bi?a, neizrecivi, neopisivi izvor koji se opisuje re?ima ?dubina“ ili ?ponor“. On je smatrao da je ?isti duhovni svet plerome (puno?e) sastavljen od bo?anskih emanacija Oca. Spasenje je ?in spoznaje, potrebno radi ponovnog vra?anja u harmoniju puno?e (plerome). ^[58] Prema Tertulijanu , Valentin je ?o?ekivao da postane episkop (odnosno rimski papa ), budu?i ?ovek sposoban, pametan i elokventan.“ Ali Valentin, navodno ?raskida sa pravovernom crkvom“ zato ?to je drugi umesto njega postavljen na to mesto ^[59] .

Valentinovci ne odbacuju dogme niti norme koje je crkva propisala. Oni samo razlikuju dva razli?ita tipa hri??ana: du?evne (gr: psihiki ) koji veru primaju du?om i duhovne (gr: pnevmatiki ) koji duhom te?e ka spoznaji. Budu?i da su oni javno primali kr?tenje, prisustvovali zajedni?kim bogoslu?enjima i ispovedali istu veru, ve?ina hri??ana ih je smatrala kao i ostale vernike, a oni su se sa tim slagali ^[1] . U redovima valentinaca je bilo dosta ?ena, jer su mogle, između ostalog, da u?estvuju u davanju pri?e??a ^[1] . Irinej u delu ?Protiv jeresi“ ka?e da mu je poznato da Valentinovi sledbenici sebe smatraju ljudima koji reformi?u crkvu i podi?u nivo duhovnog razumevanja, ali on smatra da nikakvo dobro koje oni postignu ne mo?e nadoknaditi ?tetu koju nanose ?komadaju?i veliko i slavno telo Hristovo“ ^[60] .

Glavni ?lanci: Markion i Markioniti

Markion od Sinope (oko 110 - 160 ) je bio hri??anski teolog i episkop ^[61] koji se zalagao za jasno razgrani?enje hri??anstva od judaizma ^[62] . Govorio je o nespojivoj razlici između boga Starog zaveta , koji je gnevan i nemilosrdan, i boga Novog Zaveta , koji je ljubav i dobrota . Poku?avao je da zasnuje hri??ansku zajednicu na ?istoj poruci Hrista, koju je u hri??anskim krugovima svoga vremena svuda nalazio manje ili vi?e iskrivljenu ^[63] . Propoveda povratak izvornom hri??anstvu, upra?njavaju?i asketizam i post . Nakon sukoba sa rimskim episkopom, Markion sa svojim pristalicama osniva hri??anske op?tine odvojene od Rimske Crkve, usled ?ega biva izop?ten oko 144 . godine. Nakon toga se vra?a u Malu Aziju, gde nastavlja svoje u?enje, stvaraju?i veliku hri??ansku zajednicu u kojoj je bio episkop. Markionitske zajednice su se ?za pola generacije pro?irile celim poznatim svetom“ i naredna dva veka su u skoro svakom ve?em mestu predstavljale opoziciju Sabornoj crkvi. ^[64]

Glavni ?lanci: Mani i Manihejstvo

Mani (oko 216 - 276 ) je bio persijski filozof i verski reformator, koji je nastojao da u?enja triju ?otaca ispravnosti“, Zaratustre , Bude i Hrista , uklju?i u jedinstven filozofski sistem ^[57] . Prema persijskom predanju, Mani je bio hri??anski sve?tenik. On je iz mazdaizma , hri??anstva (uz znatnu primesu gnosticizma) i budisti?kih elemenata, stvorio novu ?religiju svetlosti“, odnosno manihejstvo. Ono je iz persijskog mazdaizma preuzelo dualizam dva ve?na principa, dobra i zla , svetla i tame, koji se, tokom istorije, nalaze u neprestanom sukobu. Sa zoroastrizmom deli vegetarijansku ishranu i po?tovanje biljaka i ?ivotinja. S budizmom je zajedni?ko nagla?avanje buđenja . ^[57] . Mani je po?eo je da propoveda svoje u?enje oko 240 . godine u vreme persijskog cara ?apura I . Zbog naila?enja na protivljenja je bio primoran da napusti zemlju, da bi po povratku u Persiju oko 276 . godine bio je mu?en i ubijen razapinjanjem na krst.

Nakon Manijeve smrti, manihejstvo se ?iri na istok po Kini i na zapad Rimskim carstvom . ^[58] Manijeva religija se pro?irila ?itavom severnom Afrikom i sredozemljem sve do ?panije. Crkveni otac sveti Avgustin , pre nego ?to se obratio, bio je devet godina manihejac. Odnos rimskih vlasti prema manihejstvu je bio neprijateljski, a manihejski pokret je bio predmet okrutnih represija i gonjenja ^[65] .

Glavni ?lanci: Arije , Arijanski spor i Arijanstvo

Dio serije ?lanaka na temu Hri??anstvo Kr??anstvo

Isus Hristos Rođenje · Kr?tenje · U?enje Smrt · Uskrsnu?e Osnove Apostoli · Evanđelje · Crkva Historija Rano kr??anstvo · Oci · Sabori Ikonoklazam · ?izma · Kri?ari Reformacija · Ekumenizam Tradicije Isto?ne Pravoslavlje · Drevnoisto?ne crkve · Sirijsko hri??anstvo · Asirska crkva Zapadne Rimokatolici · Luterani · Reformisti · Anglikanci · Anabaptisti · Baptisti · Menoniti · Metodisti · Adventisti · Svetosti · Pentekostalci · Envagelici · Fundamentalisti · Liberali Netrinitarne Jehovini svjedoci · Pokret Svetaca Posljednjih dana · Unitarijanizam · Hristadelfijanci · Teologija Stvaranje · Pad · Grijeh · Sud Spasenje · Carstvo · Hristologija Trojstvo ( Otac , Sin , Sveti duh ) Biblija Stari zavjet · Novi zavjet Knjige · Kanon · Apokrifi Ova kutijica:  pogledaj   ?   razgovor   ?   uredi

Arijanski spor je hristolo?ki spor koji je podelio ranu hri??ansku crkvu. Po?eo oko 318 . godine, a trajao do oko 381 . godine. Su?tina spora je bila u tome da li je Sin jednako ve?it kao Otac ili je stvoren? I da li ima istu ( homoousias ) ili sli?nu ( homoiousias ) su?tinu s Bogom? Spor je nazvan je po Ariju koji ga je poveo. Arije ( 256 - 336 ) je bio hri??anski teolog, sve?tenik i pesnik iz Aleksandrije , pobornik u?enja da Bog i Hrist nisu iste su?tine (gr: homoousios). On je smatrao da Isus nije isto ?to i Bog, ve? da je on sin Bo?ji, kojeg je Bog stvorio. "Bog nije oduvek bio Otac; postojalo je vreme kada je bio sam, i kada jo? uvek nije bio Otac: kasnije je postao. Sin nije bio oduvek, on je postao iz ni?ega" (Talija). ^[66] Po Ariju, uzdizanje Isusa u nadljudsku sferu stvara nepremostivu razdaljinu između njega i hri??ana i preti da uni?ti ideju o ugledanju na Hristov ?ivot, koja je bitna za hri??anstvo. Arije takođe nije hteo da dopusti da monoteizam pređe u dvobo?tvo i suprotstavljao se metafizi?kom preuveli?avanju Hrista, koje je diralo u jedinstvo Boga.

Episkop Aleksandar Aleksandrijski je sazvao sabor 320 ./ 321 . godine u Aleksandriji, uz u?e??e oko 100 episkopa, koji je potvrdio njegovo u?enje da je "Sin oduvek bio u Ocu", kao o?eva premudrost, i mada je rođen, nije rođen "iz nebi?a, ve? iz su?tog Oca". ^[67] Na tom saboru je osuđeno Arijevo u?enje, a sam Arije je ra??injen i ekskomuniciran . Sabor je takođe osudio i ra??inio Arijeve pristalice među sve?tenstvom - episkope: Sekunda i Teona, prezvitere: Ahila, Aetolija, Karpona, Sarmata i dva Arija, kao i đakone: Evzela, Lucija, Julija, Menasa, Haladija i Gaja. Odluku sabora Arije je smatrao nepravednom, te sa pristalicama odlazi u Palestinu, gde mu je za?titu pru?io Jevsevije ( Eusebie ), episkop cezareje. Arijevo u?enje je dobijalo mnogo novih pristalica, posebno onih koji su crkvene dogmate poku?avali tuma?iti isklju?ivo racionalno. Omasovljenje Arijevih pristalica omogu?ilo je sazivanje i odr?avanje dva arijanska sabora U Britaniji i Palestini, sa zahtevima za ukidanjem odredbi aleksandrijskog sabora. Rasprava o prirodi Hrista je poprimila tolike razmere, da su se hri??ani tukli na ulici. Zbog toga su kod pagana iza?li na rđav glas, te su im se podsmevali i u pozori?tima. I sam Konstantin Veliki se uklju?uje u sukob, bezuspe?no poku?avaju?i da pomiri Aleksandra i Arija. Kasnije ?e radi razre?enja ovog spora car sazvati episkopat Crkve, određuju?i Nikeju kao mesto velikog sabora.

Glavni ?lanak: Progoni hri??ana u Rimskom Carstvu

Rimljani su rane hri??ane nazivali ateistima , bezbo?nicima, zbog njihovog odbijanja da po?tuju rimske bogove i da se klanjaju idolima . ^[7] Privedenim hri??anima koji bi odbili da se poklone rimskim bogovima bilo je pre?eno smr?u, na ?ta su oni ?esto bi odgovarali: ?Vi nas mo?ete ubiti, ali nam ne mo?ete nanijeti zla“. ^[68] Komentari?u?i hri??anska odbijanja da po sudskom naređenju prinesu ?rtvu bogovima, gr?ki filozof Kels pi?e: ?Ako svako prihvati hri??ansko stanovi?te, nesta?e vladavine zakona.“

Prvi veliki progon hri??ana je zapo?eo pod carem Neronom ( 54 - 68 ). Godine 64 . je izbio veliki po?ar u Rimu . Neron je za podmetanje po?ara koji je uni?tio veliki deo grada optu?io hri??ane i zapo?eo progone protiv njih. Za vreme ovog gonjenja, Hristovi sledbenici su razapinjani na krst, bacani u Tibar i predavani divljim zverima u amfiteatru, radi uveseljavanja rimskih građana. Među ovim prvi mu?enicima nalazili su se i apostoli Petar i Pavle , pogubljeni 67 . godine ^[69] , kao i preobra?eni rimski tamni?ari Prokes i Martinijan , koji su ih pustili iz tamnice. U to vreme je mu?eni?ki skon?ala i Fotina Samari?anka , nakon ?to je preobratila Neronovu ?erku Domninu. Hri??ani koji su bili rimski dr?avljani ka?njavani su odsecanjem glave, dok su oni bez građanskog statusa uglavnom ka?njavani spanjivanjem. Mnogi hri??ani su tada bili razapeti i ?ivi spaljeni u Neronovoj ba?ti, kao ljudske buktinje. ^[70]

Posle kratkog perioda zati?ija po?eli su novi progoni za vreme cara Domicijana ( 81 - 96 ), u kojima je, između ostlih, ?ivot izgubio i sveti Timotej . 92 . godine je stradao i episkop Antipa Pergamski , koga su spalili mnogobo?a?ki stanovnici tog grada. U vreme Trajana ( 98 - 117 ) postradali su i episkopi Simon Jerusalimski i Ignjatije Antiohijski , koji je ba?en lavovima . Plinije Mlađi , provincijski guverner Ponta i Bitinija , pisao je caru Trajanu oko 112 . godine povodom toga kako da se nose sa hri??anima, koji odbijaju da obo?avaju cara i umesto toga obo?avaju Hrista. ^[71] Za vladavine Antonina Pija ( 138 - 161 ) je Felicita Rimska , zajedno sa svojih sedam sinova, osuđena na smrt. U to vreme (oko 155 ) je pogubljen i biskup Polikarp iz Smirne .

Nova ve?a gonjenja pokrenuo je Marko Aurelije ( 161 - 180 ), vladar filozof, pod uticajem anti-hri??anski nastrojenih stoika . Najpoznatija ?rtva tog gonjenja je bio Justin Filozof , koji je sa grupom hri??ana pogubljen u Rimu oko 165 . odsecanjem glave, zbog ?ega se naziva i Justin Mu?enik. Car Septimije Sever ( 193 - 211 ) je takođe bio veliki progonitelj hri??ana, u ?ijim progonima su stradali i starac Haralampije , episkop u Tesaliji, i Irinej episkop Lionski .

Aleksandar Sever ( 222 - 235 ) je prvi rimski car koji je pokazao blagonaklonost prema hri??anima. Carstvom su kru?ile glasine da je postavio kipove Avrama i Isusa pored Sokrata i drugih svetih ljudi u svom dvorskom svetili?tu. ^[1] Međutim, ni?i slu?benici su progonili hri??ane i bez careve naredbe, pa je tada nakon dugih muka ubijena i đakonesa Tatjana Rimska .

Nove svirepe progone hri??ana pokrenuli su i Maksimin Tra?anin ( 235 - 238 ), Decije Trajan ( 249 - 251 ), u kojima je nakon stra?nih muka i odsecanja grudi, ubijena Agata Sicilijska , Valerijan ( 253 - 260 ), za ?ije vladavine su ubijeni Agripina Sicilijska i Polievkt , i Aurelijan ( 270 - 275 ).

Ali najve?e progone hri??anstvo je do?ivelo za vreme Dioklecijana ( 284 - 311 ) i njegovih saradnika i savladara, naro?ito Galerija (305-311) i Maksimijana (286-305). Neke od mnogobrojnih ?rtava ovog gonjenja su: centurion u rimskoj legiji Akakije , zapovednik tebanske legije Sveti Mavrikije , vojnik carske garde sveti Georgije , na?elnik carske garde Sveti Sebastijan , osamnaestogodi?nji Julijan Tarsanin , ?etrnaestogodi?nji Pankratije Rimski , kr?mar Teodot Ankirski , Ardalion Glumac , episkop Kliment Ankirski , lekari Kozma i Damjan iz Kilikije, supru?nici Julijan i Vasilisa , sestre Agapija, Hionija i Irina , trinaestogodi?nja devoj?ica Agnija Rimska , mu?enice Julijana Nikomedijska , Anastasija Sremska , Pelagija Tarska , Doroteja Cezarejska , Teodosija Tirska i mnoge druge. Po svom obimu i surovosti ovo je bilo naj?e??e gonjenje koje je rimska dr?ava pokrenula protiv hri??ana. Dr?ava je pokrenula sve svoje institucije da bi iskorenila i uni?tila ovu veru. Ipak, uvidev?i svu besmislenost i uzaludnost progona hri??ana, car Galerije je sa samrtni?ke postelje izdao edikt o prekidu gonjenja, pod uslovom da hri??ani budu lojalni dr?avi, i da se mole svom Bogu za cara. ^[69]

Međutim, iako u manjem intenzitetu, progoni hri??ana su i dalje nastavljeni, posebno u udaljenim oblastima carstva. Tako je za vreme cara Licinija ( 308 - 324 ) ubijen Sveti Vlasije , episkop Sevastije, 316 . godine, a 320 . godine je pogubljeno ?etrdeset vojnika rimske legije u Sevastiji koji su otvoreno ispovedali hri??ansku veru.

303 . godine hri??ani su ?inili manje od desetine populacije carstva, kada ih je car Dioklecijan u?inio ciljnom grupom sistematskih progona, u nastojanjima da obnovi jedinstvo pod ?vrstom vla??u. ^[72] Ipak, ve? 313 . godine hri??anska religija biva progla?ena zakonitom, a 325 . godine car Konstantin u?vr??uje svoju poziciju tako ?to postaje za?titnik hri??anske crkve i predsedavaju?i prvog crkvenog velikog saveta. Hri??anstvo u narednom periodu dobija zna?ajne privilegije i postaje jedina zvani?na religija carstva. ^[73]

Glavni ?lanak: Milanski edikt

Po?etkom 4. veka rimski car Konstantin Veliki ( 306 ? 337 ) je legalizovao hri??anstvo zakonskim aktom poznatim kao Milanski edikt , koji je progla?en u Mediolanu (dana?nji Milano ) 313 . godine. Njime je progla?ena verska ravnopravnost i prestanak gonjenja hri??ana, kojima je dozvoljeno da javno ispovedaju svoju veru, a da za to ne snose nikakve posledice. ^[74] U ediktu se, između ostalog, ka?e:

Odlu?ili smo da dozvolimo i hri??anima i svima drugima slobodu izbora i da sleduju veri kojoj bi oni ?eleli... i da ne treba apsolutno niko odbijati pravo da sleduje i izabere pobo?nost i veru hri??ana.

?  Milanski edikt

Zakon nije samo zabranio progone hri??ana, ve? naređuje da se vrati imovina svima onima kojima je po tom osnovu bila oduzeta, ?to uklju?uje i imovinu koja je pripadala Crkvi . U to vreme se podi?u i prve hri??anske crkve - hri??anske bazilike . Poslednjih godina pred smrt, sam Konstantin je naredio gradnju crkve Svetih apostola u Carigradu, na jednom uzvi?enju koje nadvisuje ceo grad.

Glavni ?lanci: Prvi vaseljenski sabor i Nikejski simbol vere

Car Konstantin je ubrzo po priznavanju hri??anstva sazvao Prvi vaseljenski (svetski) sabor, koji je imao da re?i sukobe između raznih struja u okviru hri??anstva. Konstantin je pozvao svih 1.800 episkopa hri??anske crkve (oko 1.000 na istoku i 800 na zapadu), ali samo između 250 i 318 njih se odazvalo i u?estvovalo na saboru. Sabor je odr?an u Nikeji u Maloj Aziji tokom maja i juna 325 . godine u carskim dvorima, a car li?no je njime predsedavao. Doskora progonjeni episkopi putovali su carskom po?tom, i car ih je do?ekivao s predusretljivo??u. Bila je to prva pobedni?ka demonstracija crkve.

Na saboru su se mi?ljenja ?estoko sukobila povodom novonastalog arijanskog spora o prirodi Hrista. ?esto se de?avalo da su se u?esnici neobuzdano nadvikivali ne obaziru?i se na svoje episkopsko dostojanstvo. ^[75] ?ak je do?lo i do nasilja kada je zbog hristolo?kih neslaganja Nikola iz Likije fizi?ki napao Arija iz Aleksandrije , nakon ?ega je udaljen sa sabora. Nakon dvomese?nog zasedanja utvrđena je dogma po kome je Hristos bio ?iste su?tine kao Otac". Nebiblijsko poreklo je bilo najve?i nedostatak ovog izraza, ali je pod pritiskom cara Konstantina prihva?en kao obrazac o jedinstvu. Iako je Arijevo u?enje imalo dosta pristalica, progla?eno je za jeres na ovom saboru, gde je utvrđen i Nikejski simbol vere , koji je nadalje smatran jedinim isravnim tuma?enjem Hristovog u?enja .

Iako je predsedavao hri??anskim saborom, car Konstantin tada jo? uvek nije bio kr?ten:

Bilo je potpuno ne?uveno da univerzalno vjeruju nastane samo zahvaljuju?i autoritetu cara, koji se kao prozelit tek pripremao za kr?tenje i nije imao ni najmanje pravo da u?estvuje u razgovoru o najve?im tajnama vere. Nijedan episkop se nije usudio da se usprotivi toj ?udovi?nosti. Ista crkva koja je pobedonosno prkosila Dioklecijanovoj vojsci poslu?no se povinovala naredbi njegovog naslednika, koja je pogodila njen nerv potpuno druk?ije od spolja?njeg nasilja progona. ^[76]

Konstantin je ostvario crkveno jedinstvo proterav?i iz zemlje sve episkope koji nisu hteli da potpi?u novostvoreni simbol vere . Arije je ra??injen, progla?en jeretikom, proklet i prognan u Ilirik , zajedno sa njegovim pristalicama, ekskomuniciranim episkopima Sekundom Ptolimediskim, Teonom Marmari?kim i drugima. A episkope Evsevija Nikomedijskog i Teogonija Nikejskog koji su branili stavove Arija i posle odluka Nikejskog sabora, car je prognao u Galiju. Kako je car proglasio odluke sabora carskim zakonima, priklanjanje Ariju je od tada postalo zlo?in, a Arije je postao dr?avni neprijatelj. Vlasnici njegovih knjiga su pod pretnjom smrtne kazne bili prisiljeni da ih predaju. Smatralo se da ?e na taj na?in arijanstvo biti potisnuto, ali ispostavilo se da je nasilje imalo suprotno dejstvo.

Stav prihva?en u Nikeji nije odgovarao pravom stanju unutar hri??anstva. Reakcija na odluku sabora potekla je od Euzebija iz Nikomedije , koji je protiv svog uverenja potpisao nikejski simbol vere, ali se posle toga pokajao. Kriti?ari su zahtevali izbacivanje nebiblijskih pojmova iz simbola vere, ?to je zahtev koji se nije mogao lako odbiti. Ubrzo, do?lo je do zaokreta. Konstantinova politika je te?ila pacifikaciji crkve, pa je tra?io izmirenje sa arijancima, koji su govorili o opasnosti dvobo?tva. Car je 330 . godine uputio poziv Ariju da se vrati iz progonstva, a Atanasije je oteran u progonstvo u Trir. Međutim, ni Arije nije do?ekao povratak na sve?teni?ki polo?aj, jer je odmah nakon napu?tanja carskog dvora umro od posledica trovanja. ^{[77] [78]} Arijeva smrt nije okon?ala neslaganja, jer ona nisu bila vezana za li?nost Arija, ve? za pitanja koja je pokrenuo. Arijanstvo je nastavilo da se razvija i postalo je prvo hri??ansko verovanje preobra?enih Gota , Vandala , Burgunda i Langobarda . Nekoliko potonjih vizantijskih careva je podr?avalo arijanstvo.

Hri??anstvo 387 . godine postaje i zvani?na dr?avna religija Rimskog carstva, a sve ostale vere i kultovi bivaju zabranjeni. Nakon ?to je kr??anstvo postalo slu?bena religija ?itavog Carstva, hri??anski biskupi su zadobili vojnu podr?ku i po?eli zapovjedati policiji koja ih je dotada proganjala. ^[3]

Tada dolazi i do progona svih "ne-pravovernih" struja u okviru samog hri??anstva. Kazna za jeres je poo?trena, oni koji su se suprotstavljali vlasti biskupa su ka?njavani a njihovi spisi spaljivani i uni?tavani. ^[3] Napori crkvenih vlasti da uni?te svaki trag " jeresi" pokazali su se tako uspe?nim da su skoro sva obave?tenja o druga?ijim vidovima ranog hri??anstva ? pre otkri?a knji?nice Nag Hamadi u 20. vijeku ? dolazila od golemih pravovernih napada na njih. ^[3]

391 . godine car Teodosije I naređuje unu?tavanje svih paganskih hramova i tada hri??ani, na ?elu sa aleksandrijskim patrijarhom Teofilom , spaljuju Aleksandrijsku biblioteku . ^[79]

Prou?avaoci govore o golemoj promeni koju je kr??anstvo pretrpjelo od najranijih dana do postajanja dr?avnom religijom, ocenjuju?i da se nije ≫ta≪ hri??anska religija pro?irila na veliku ve?inu stanovni?tva Rimskog carstva, ve? se, zapravo, prvotna religija vremenom pretvorila u ne?to drugo. Kr??anstvo je ispunilo funkciju koju car i kult Mitre nisu ni izdaleka mogli tako dobro ispuniti, naime, integraciju masa u apsolutisti?ki sistem Rimskog carstva. ^[4]

Od 4. veka , po?inju da ni?u crkvene građevine po Rimu , Carigradu , Jerusalimu , koje podi?e rimska dr?ava.

Glavni ?lanak: Mona?tvo

U tre?em i ?etvrtom veku na stotine hri??ana usvojilo je asketske oblike samodiscipline tra?e?i religijsko prosvetljenje kroz samo?u, vizije i ekstaze. Promene u hri??anstvu , koje su se zbile u 4. veku prihvatanjem hri??anstva za zvani?nu religiju rimskog carstva, sastojale su se u menjanju hijerarhije vrednosti, i u postepenom podređivanju vere ?ivotu. ^[16] Po?to se Crkva uve?avala po ?lanstvu, sve je vi?e prodirao u nju svetovni, hri??anstvu tuđ duh. Mona?tvo je i bilo reakcija upravo na tu promenu, na taj ?utilitarizam" hri??anstva. ^[80] Najrevnosniji hri??ani, koji nisu hteli da posvetove Crkvu, su po?eli da kidaju vanjske vezu sa svetom ?ime dolazi do anahoreze (odvajanja) i nastanka mona?tva . ^[16] Sam izraz ≫ monah ≪ dolazi od gr?ke re?i monahos , ?to zna?i ≫usamljen≪ ili ≫jedini≪, koje Evanđelje po Tomi ?esto upotrebljava za istinske Isusove sledbenike. ^[3]

Mona?ki pokret je zapo?eo u Egiptu u 4. veku i njegovi su osniva?i bili Kopti . Za?etnici mona?tva su bili Antonije Veliki , Pavle Tivejski , Pahomije i Ava Amun u egipatkoj pustinji. Antonije se smatra osniva?em ot?elni?kog, anahoretskog mona?tva , a Pahomije op?te?iteljnog ili kinovijskog mona?tva . Iz Epipta se mona?tvo brzo pro?irilo u Palestinu, Siriju, Mesopotamiju, Malu Aziju i dalje u Italiju. Mona?tvo nije zapo?elo kao ustanova ili institucija Crkve, ve? je bilo stihijna i sporadi?na pojava.

Manastiri su u po?etku od strane crkvenih i svetovnih vlasti smatrani za pojavu koja deluje izvan zvani?nih institucija, i postojala je tenzija između crkvenog klera i mona?kih zajednica. U ?etvrtom veku crkva je preduzela korake da podvede monahe pod episkopsku vlast, ?to joj je odgovaralo vi?e nego da isklju?i mona?ki pokret. ^[3] Vremenom je crkva prihvatila pojavu mona?tva i po?ela da di?e manastire . Ali pojedini monasi su odlazili i iz manastirskih zajednica, jer su i one ipak u dodiru sa svetom. ^[16] To su bili ot?elnici, pustinjaci, anahorete, stolpnici i zatvornici.

• Ranohri??anski spisi
• Rana hri??anska umetnost
• Ranohri??anska arhitektura
• Rano hri??anstvo i helenizam
• Rano hri??anstvo i judaizam
• ?ene u ranom hri??anstvu

• Johannes Weiss , Das Urchristentum , 1917 .
• Adolf Harnack , Die Mission und Ausbreitung des Christentums (Misija i ?irenje kr??anstva), 4. izdanje, 1923 , Vol. I;
• Adolf Harnack , ≫ Kirche und Staat bis zur Griindung der Staatskirche ≪ (Crkva i dr?ava do osnutka dr?avne Crkve), Kultur der Gegenwart, 2. izdanje,
• Karl Kautsky , Foundations of Christianity , (Utemeljenje kr??anstva) Russell, 1953 .

• ( en ) Early Christians
• ( en ) Early Christian Writings
• ( en ) Johannes Weiss, Das Urchristentum
• ( en ) Karl Kautsky, Foundations of Christianity
• ( sh ) ?ован Зизи?улас, Хеленизам и хриш?анство Arhivirano 2018-03-04 na Wayback Machine-u
• ( sh ) Вернер ?егер, Рано хриш?анство и грчка паиде?а (analiza odnosa ranog kr??anstva i helenizma)
• ( sh ) Erich Fromm, Dogma o Kristu (analiza uticaja socijalne strukture ranih hri??ana na razvoj kr??anske dogme)
• ( sh ) Elejn Pejgels - Gnosti?ka evanđelja (analiza ranog hri??anstva u svetlu apokrifnih evanđelja otkrivenih u 20. veku)