Poljska ujedinjena radni?ka partija Polska Zjednoczona Partia Robotnicza
Lider	prvi Bolesław Bierut ( 1948 . - 1956 .) posljednji Mieczysław Rakowski ( 1989 . - 1990 .)
Osnovana	21. decembar 1948 .
Raspu?tena	30. januar 1990 .
Naslednik	Socijaldemokratija Poljska
Dr?ava	Poljska
Mladi ogranak	Poljska socijalisti?ka omladinska unija
Ideologija	Komunizam , Marksizam-lenjinizam
Politi?ka pozicija	Ljevica
Međunarodno ?lanstvo	Informbiro

Poljska ujedinjena radni?ka partija ( Polska Zjednoczona Partia Robotnicza , akronim : PURP) bila je vode?a politi?ka partija Narodne Republike Poljske , koja je djelovala od 1948 . do ukidanja 1990 . ^[1]

Historija [ uredi | uredi kod ]

PURP je osnovan 1948 . ujedinjenjem dotada?nje Poljske radni?ke partije i Poljske socijalisti?ke partije , nakon ?i??enja redova u obje partije. Iz Poljske socijalisti?ke partije je izba?eno oko 1/4 ?lanova jer su se protivili njenoj likvidaciji, a iz Radni?ke partije oni koji su simpatizeri desni?arskih nacionalisti?kih devijacija. Svo vrijeme svog postojanja - PURP je bio masovna partija , koja je vodila Iautoritarnu , centraliziranu dr?avu, sa birokratskom ekonomijom . Partija koja je ?eljela kontrolirati sve manifestacije dru?tvenog ?ivota. U okviru Međunarodnog komunisti?kog pokreta i među zemljama Narodnih republika PURP je bio ?vrsto podređen Komunisti?koj partiji Sovjetskog Saveza sve do 1956 . ^[2]

PURP je nakon ujedinjenja 1949 . imao 1367 000 ?lanova, a na svom vrhuncu 1980 . - 3 092 000. Nakon formiranja Solidarnost i uvođenja ratnog stanja ( novembar 1981 .), oko 850 000 ?lanova napustilo je partiju. ^[2] U prvim danima postojanja partije najbrojniji su bili radnici ([[1948. - 60%), narednih dekada se njihov broj dramati?no smanjio. ^[2]

Ideolo?ka baza PURP-a formalno se bazirala na doktrini komunizma i tradiciji komunisti?kog pokreta. Program je pone?to izmjenjen nakon sloma staljinizma 1956 . orjentacijom na nacionalne ideje. PURP je proglasio stvaranje socijalisti?kog dru?tva u Poljskoj bez klasnih podjela i privatnog vlasni?tva i pobjedu komunizma u ?itavom svijetu. ^[2]

Struktura [ uredi | uredi kod ]

Glavni organizacijski princip PURP-a bio je - demokratski centralizam (demokratski izbori, demokratsko dono?enje odluka i centralno partijsko rukovodstvo), u praksi su glavnu ulogu u PURP-u imali izvr?ni organi ( Politbiro i Sekretarijat Centralnog komiteta i rukovodioci partijskih komiteta), oni su birali kadrove i određivali politi?ki kurs (u skladu sa statutom ) i odlukama najvi?eg rukovodstva, dono?enim na kongresima PURP-a (svakih 4 -5 godina), ili konferencijama (svakih 2-3 godina). Na ni?im razinama postojali su komiteti po vojvodstvima , povjatima (do 1975 .), op?inama (od 1973 .) i poduze?ima . Dominantnu ulogu u PURP-u imali su oni koji su provodili kadrovsku politiku , a to su bili stalno zaposleni funkcioneri (partijski aparat), koji se u po?etku sastojao od nekolicine, zatim je nabubrio na nekoliko hiljada , i na kraju nekoliko stotina hiljada ljudi. Oni su upravljali dr?avnim institucijama na preporuku PURP-a, i kontrolirali rad ne samo povjerene institucije, ve? i sve ostale politi?ke partije, sindikate i dru?tvene organizacije, pa ?ak i samu partiju i dr?avu. ^[2]

Partijska birokracija duplicirala je funkcioniranje mnogih institucija i detaljno kontrolirala njihov rad. Politbiro i Sekretarijat Centralnog komiteta kao i rukovodioci mjerodavnih komiteta odlu?ivali su sistemom - Nomenklature (uveden 1950 ., pro?iren 70-ih ) o imenovanju svih va?nih polo?aja u svim institucijama i organizacijama Poljske (izuzetak je bila Katoli?ka crkva i od 1980 . Nezavisni sindikat Solidarnost ). ^[2]

Partiju je vodio prvi sekretar Centralnog komiteta ( predsjednik do 1954 .), sa grupom najbli?ih suradnika. On je imao gotovo diktatorsku mo?, pa ga se do 1981 . moglo smjeniti jedino zbog politi?ke i ekonomske krize i socijalne pobune. Glavni protagonisti partije, pored prvih sekretara Centralnog komiteta PURP-a, bili su ?lanovi Politbiroa ; Albrecht, Babiuch, Barcikowski, Berman, Cyrankiewicz, Grudzie?, Jaroszewicz, Jaszczuk, Kliszko, Łukasiewicz, F. Mazur, Minc, Moczar, Morawski, Nowak, Olszowski, Pi?kowski, Strzelecki, Tejchma, Zambrowski, Zawadzki. ^[2]

PURP je preuzeo politi?ki i ekonomski program Poljske radni?ke partije, on se svodio na transformaciju politi?kog sistema , privrede i svih dru?tvenih institucija Poljske po uzoru na SSSR . Cilj je bio likvidacija privatnog vlasni?tva u privredi , kolektivizacija poljoprivrede , ?irenje sistema birokratskih dr?avnih institucija i dru?tveno- politi?kih organizacija strogo podređenih komunisti?koj partiji (princip preno?enja partijske politike u sve pore dru?tva) u kombinaciji sa likvidacijom svih nezavisnih organizacija i podređivanje crkve i drugih vjerskih udru?enja. Da se to postigne kori?tena su sva sredstva i teror koje je provodilo Ministarstvo dr?avne bezbjednosti. ^[2]

Nakon Staljina [ uredi | uredi kod ]

Promjene koje su nastupile nakon Staljinove smrti 1953 ., rastakanje staljinisti?kog sistema i rastu?e nezadovoljstvo brojnih dru?tvenih grupa ( Pozna? jun 1956 .), zahvatile su i PURP, naro?ito nakon 20. kongresa Komunisti?ke partije Sovjetskog Saveza i smrti sekretara Bolesława Bieruta ( mart 1956 .). kog je nasljedio Władysław Gomułka . ^[2]

One su na vidjelo dana iznjele frakcije u vodstvu partije (podjeljene na Natolince i Pulavljane ) i ?lanove PURP-a ni?e razine koji su se anga?irali u spontanim dru?tvenim inicijativama, kao ?to je organiziranje Radni?kih savjeta . U oktobru 1956 . dogodio se politi?ki zaokret u politici partije, kog je podr?avala ve?ina Poljaka, koji ni samo rukovodstvo partije nije potpuno kontroliralo. Tad je do?lo do ograni?ene demokratizacije sistema vlasti i promjena u ekonomskoj politici . Na samom po?etku tog perioda se Wladislaw Gomulka na?ao se u poziciji arbitra između rivalskih frakcija ; - revizionista i dogmati?ara . Revizionisti su ?eljeli nastaviti reforme, a dogmati?ari zadr?ati postoje?i politi?ki i ekonomski sistem . Gomulka je sredinom 1957 . po?eo je postepeno uklanjati revizioniste iz partijskog rukovodstva. Istovremeno su likvidirane organizacije koje nisu bile pod?injene Poljskoj ujedinjenoj radni?koj partiji (Klub krivog kruga), opseg politi?kih sloboda je ograni?en - kritika dru?tva i demonstracije tretirani su kao antidr?avna aktivnost, povu?ene su neke promjene uvedene 1956 . među njima one o ekonomskom upravljanju i investicijskoj politici . ^[2]

?esdesete [ uredi | uredi kod ]

?ezdesetih se pove?ao utjecaj mlađeg ?lanstva, podjeljenog u dvije frakcije zvane; Partizanska (M. Moczar) i Dobrih privrednika ( Edward Gierek ), provincijskih ?lanova PURP-a, koji su svoj politi?ki polo?aj na ekonomskoj va?nosti regija ; poku?ali su osvojiti vlast pomo?u studentskih demonstracija ( mart 1968 .). Promjena rukovodstva Poljske ujedinjene radni?ke partije dogodila se u vrijeme masovnih radni?kih ?trajkova i demonstracija ( novembar 1970 .). Novo rukovodstvo sa sekretarom Gierekom je 1971 . iniciralo program unapređenja sistema upravljanja, tehni?ko-tehnolo?ke modernizacije privrede i pove?anje standarda građana, baziran na vanjskim kreditima . ^[2]

U PURP-u su izvr?ene bazi?ne promjene u sistemu rukovođenja (prednost su dobili mlađi ?lanovi), pro?iren je sistem nomenklature, a i sam PURP je podređen dr?avnim organima ( sekretari komiteta, predsjednici nacionalnih savjeta). Nakon 1975 . predstavljena je teza o formiranju razvijenog socijalisti?kog dru?tva (smanjenje osnovnih dru?tvenih razlika i objedinjavanje svijesti - tzv. moralno i politi?ko jedinstvo nacije). ^[2]

Osamdesete [ uredi | uredi kod ]

U uvjetima rastu?e ekonomske krize (od 1979 . pad BDP -a), velikih radni?kih demonstracija u junu 1976 . i rasta popularnosti opozicijskih snaga (Radni?ki komitet za obranu, Pokret za obranu ljudskih i građanska prava), rukovodstvo PURP-a nije se sna?lo. Masovni ?trajkovi koji su tresli zemlju od juna do septembra 1980 . i uspon Sindikat Solidarnost uzrokovali su jo? jednu promjenu u sastavu rukovodstva. U septembru je smjenjen Edward Gierek , a na njegovo mjesto do?ao je Stanisław Kania . ^[2]

To je bio jo? jedan poku?aj zadr?avanja monopolisti?kog polo?aja Poljske ujedinjene radni?ke partije, a sveo se na program nazvan - Socijalisti?ka obnova , koji je bio ograni?ena modernizacija politi?kog sistema uz ekonomske reforme. ^[2]

U PURP-u su rasli sukobi i borba između razli?itih frakcija , a ponajvi?e između pristalica ?vr??e ruke i slamanja opozicije silom (zvanih betona?i ) i zagovornika promjena u svim podru?jima dru?tvenog ?ivota ( liberala ) U periodu oktobar - novembar 1981 . rukovodstvo PURP-a pokrenulo je otvorenu borbu sa Sindikatom Solidarnost . Nakon uvođenja izvanrednog stanja , uz pomo? vojske i milicije , na trenutak je uveden red u zemlji, ali je partija do?ivjela unutarnji slom i izgubila utjecaj u dru?tvu. Stanisław Kania je smjenjen, a nasljedio ga je Wojciech Jaruzelski . ^[2]

I svi kasniji poku?aji politi?kih i ekonomskih reformi bili su neuspje?ni. U PURP-u je utjecaj pristalica radikalnih promjena u programu i politici partije i suradnje sa opozicijom postepeno rastao. U periodu od 1988 . do 1989 . za?ivio je koncept Okruglog stola (dijalog sa opozicijom) i sklopljen je sporazum sa predstavnicima Solidarnosti . ^[2]

Propast [ uredi | uredi kod ]

Nakon izgubljenih izbora u junu 1989 ., PURP je izgubio monopolski polo?aj pa se odrekao vlasti i prestao biti dr?avna partija. Wojciech Jaruzelski se povukao sa polo?aja sekretara 29. juna 1989 ., a na njegovo mjesto izabran je Mieczysław Rakowski . ^[2]

Rukovodstvo partije dovelo je njezina raspada na kongresu 29. januar 1990]]., ve?ina delegata sa pro?log kongresa formirali su dvije partije: Socijaldemokraciju Republike Poljske i Socijaldemokratsku uniju . ^[2]

Izvori [ uredi | uredi kod ]

Vanjske veze [ uredi | uredi kod ]

Poljska ujedinjena radni?ka partija na Wikimedijinoj ostavi

• (na portalu Encyklopedia PWN) ( pl )