Manastir ?itomisli?
Koordinate	43° 12′ 15" SG?, 17° 47′ 36" IGD
Dr?ava	Bosna i Hercegovina
Godina osnivanja	15. vek
Ktitor	Hrabreni-Miloradovi?i
Lokacija	?itomisli?i
Jurisdikcija	SPC

Koordinate: 43° 12′ 15" SG?, 17° 47′ 36" IGD

Manastir ?itomisli? ? Blagove?tenja Presvete Bogorodice iz XV veka , obnovljen je 1563 . godine, je srpski pravoslavni manastir sme?ten u selu ?itomisli?i kod Mostara , u Hercegovini .

Obnovljeni manastir je za ktitora imala ?uvenu vlastelinsku porodicu Hrabreni-Miloradovi?i ^[1] . U pisanim izvorima Manastir ?itomisli?i se prvi put spominje u osmanskim popisnim defterima za Bosanski, 1468/1469. godine, i Hercegova?ki sand?ak , 1477. godine. Ovi podaci kazuju da je ?itomisli? stara ba?tina porodice Hrabrena i prije dolaska osmanske imperije na ove prostore. Porodica Hrabrena-Miloradovi?a jedina je u Hercegovini ostavila o?uvane spomenike iz dva historijska razdoblja: srednjeg vijeka i osmanskog doba.

Godine 1566, nevesinjski kadija, na zahtjev ?itomisli?kih monaha, izdao je bujurdiju da se poru?ena pravoslavna crkva u ?itomisli?ima mo?e obnoviti i rekonstruirati, pod uvjetom da ≪ne bude du?a ni ?ira od prethodne≫. Odobrenje je izdato vojvodama Petru i Jovanu iz porodice Hrabren. Gradnja Crkve svetog Blagove?tenja u ?itomisli?ima okon?ana je 1602/1603. godine, a oslikavanje 1609. godine.

U istorijskim spisima 1583 . i 1599 . godine pominje se prvi iguman ?itomisli?a Joavan i Milisav Vuka?inov iz sela Crni?i . Iz godine 1602 / 1603 . postoji sa?uvan zapis majstora Vuka?ina iz manastira Orahovice , uklesan na kapitelu ju?nog stuba ?itomisli?ke crkve. Godine 1609 . dovr?en je ?ivopis ?itomisli?kog hrama po porud?bini igumana Save, trudom i tro?kom jeromonaha Maksima. Monasi manastira ?itomisli?a u XVII veku postaju i hilandarski igumani. Zatim je vekovima bratstvo bilo jako i uticalo je na ?ivot Srba u tim krajevima. Manastir je delio sudbinu srpskog naroda u dolini Neretve. ^[1]

U manastiru je 1848 . godine otvorena prva bogoslovska (duhovna) ?kola u Bosni i Hercegovini . Osnovali su je tada?nji arhimandrit Serafim Perovi? i Ni?ifor Du?i? . Kasnije je otvorena i ?kola za opismenjavanje srpske dece, koja je postojala sve do 1971.

Godine 1883, grof Gligorij Miloradovi?, kao ruski general-major, posjetio je zemlju svojih predaka ? ?itomisli?e. Tom prilikom, na ju?nom zidu priprate postavio je memorijalnu plo?u sa porodi?nim grbom i natpisom o posjeti manastiru, na ruskom jeziku . ^[2]

Biblioteka Manastira ?itomisli?i bila je bogato opremljena (minej, trebnik, pentikostar,...), jer se u manastiru odvijala u prvoj polovini 17. stolje?a, ?iva prepisiva?ka djelatnost. Sva blaga koje je biblioteka posjedovala nisu sa?uvana. Jedan slu?avnik prepisan 1706. godine u ?itomisli?u, danas se nalazi u zbirci Britanske biblioteke u Londonu . ^[3]

Ve?inu zlatarskih predmeta u riznici manastira radili su majstori hercegova?kih i sarajevskih radionica tokom 17. i 18. stolje?a. Predmeti stranog porijekla su bili rijetki. Jedan od takvih je bio srebrni, ru?no rađeni krst sa raspe?em, koji je 1865. godine stigao kao poklon iz Moskve.

Zbirka ikona koju je Manastir ?itomisli?i posjedovao, sa?injavala je relativno jedinstvenu cjelinu, prete?no ruskih ikona od 18. do kraja 19. stolje?a i samo nekoliko doma?ih ili poznogr?kih. ^[4]

U junu 1941 . godine usta?e su pobile celo bratstvo manastira ?itomisli?a i bacile u Vidonjsku jamu , na desnoj obali Neretve . Manastir je opusteo. Krajem 1941 . godine manastirske konake su zapalili usta?e i Nemci , po?to su prethodno oplja?kali riznicu, arhivu i biblioteku. Manastirska crkva je sa?uvana.

U nedelju 3. februara 1991 . godine u ?itomisli?u, sve?ano su sahranjene mo?ti ?itomisli?kih Novomu?enika. Zatim su Hrvati , polovinom juna 1992 . godine, manastir spalili i sru?ili. Sestrinstvo sa igumanijom Evpraksijom i duhovnikom igumanom Jovanom (Nedi?em) izbeglo je iz manastira nekoliko sedmica pre hrvatske agresije. Uto?i?te su na?li u manastiru Dokmir kraj Uba . Igumanija Evpraksija je umrla 2007.

U toku 2003 . i 2005 . godine obnovljena je crkva i stari i osve?tani od strane Patrijarha srpskog Pavla u maju 2005 . godine. Manastirska slava je Blagove?tenje . ^[1]

Manastir je progla?en za nacionalni spomenik BiH ^[2]

• Vladimir ?orovi? , Hercegova?ki manastiri, Manastir ?itomi?lji?, Starinar, sv. II, knj. X-XI, 1935/6, Beograd , str. 6 - 82.

• Eparhija zahumsko-hercegova?ka: Manastir ?itomisli? ( sh )
• Turizam Republike Srpske: Manastir ?itomisli? Arhivirano 2020-09-18 na Wayback Machine-u ( sh )
• Turisti?ka organizacija Republike Srpske: Manastir ?itomisli? ( sh )
• Vaskrs ?itomisli?a (?Pravoslavlje“, br. 917, 1. jun 2005) Arhivirano 2012-09-01 na Wayback Machine-u