Hektor Berlioz
, (
11.12.
1803
. -
Pariz
,
8.3.
1869
.)
francuski
kompozitor.
Hektor Berlioz
Rođen je u provincijskoj porodici lekara (otac Anri Berlioz je bio seoski lekar). Po o?evoj ?elji, najpre je studirao medicinu. Studije
medicine
ubrzo napu?ta i od 1825. godine studira kompoziciju na Pariskom konzervatorijumu. Septembra 1827. godine upoznaje Englesku glumicu Harijet Smitson, koja mu postaje inspiracija za prvo i najve?e remek delo,
Fantasti?nu Simfoniju
, a 1832. godine i supruga. Afirmirao se vi?e izvan domovine kao
dirigent
vlastitih dela, a u
Parizu
se pro?uo kao pisac o?trih kritika i duhovitih
feljtona
. Poku?ao je izraziti dramatsku radnju isklju?ivo instrumentalnim sredstvima te je na taj na?in stvorio prva moderna orkestarska dela, ?anra
programske muzike
(prema kojoj muzika nije samo kompleksan sklop ritmova i zvukova, ve? ona tim zvukovima
pri?a i pripoveda
) To je zapravo jedan originalan ?anr, nazvan
programska simfonija
, u ?ijem ?e domenu ubrzo zatim i Franc List stvoriti jednostava?nu instrumentalnu
simfonijsku poemu
. Samo, Berliozova programska simfonija u sebe uklju?uje mo?an
izvođa?ki
aparat (orkestar, solisti i hor), a forma se rasta?e u korist muzi?ke i poetske slobode, dok se opseg dela pro?iruje do monumentalnih dimenzija. Zbog toga njegova dela nisu nailazila na razumevanje njegovih savremenika, posebno u Parizu, a i dugo vremena posle njega, te?ko su se probijala na svetskoj operskoj i koncertnoj sceni. Za ?ivota je zna?ajnije razumevanje za svoje stvarala?tvo ostvario samo u Nema?kim zemljama i Sankt Petersburgu, gde je bio toplo pozdravljen i pred kraj ?ivota, nagrađen. Najzna?ajnije delo mu je ?
Fantasti?na simfonija
“ u kojoj prikazuje sredi?nji lik uvek istom temom (takozvana
fiksna ideja
), koja iz stava u stav do?ivljava razne preobra?aje od ?eznutljive, sanjala?ke melodije u prvom, do izobli?ene karikature u poslednjem stavu. Napisao je temeljne priru?nike moderne instrumentacije i dirigovanja. Najzna?ajnija su mu dela u tom domenu
Nauka o instrumentaciji
i
Memoari
. Posle prose?nog uspeha koji je 1862. godine ostvarila premijera njegove kolosalne ?etvorosatne opere
Trojanci
, Berlioz se rezignirao, razo?arao i vi?e ni?ta novo nije napisao do smrti 1869. godine. Sve je sveo na povremene dirigentske nastupe, ?itanje, meditiranje,a 1865 godine, objavljuje svoje
Memoare
.
Bio je i prvi veliki majstor modernog simfonijskog orkestra, kao dirigent ga ve?to ujedinjuju?i u kompleksnu celinu, ali i dele?i na pojedine sekcije unutar celine, ostvaruju?i tako veoma slo?ene, vi?eslojne palete zvu?nih boja.Budu?im generacijama kompozitora (ali i dirigenata) ostavio je u amanet, da u svakom pogledu budu verni, autenti?ni tuma?i svojih i tuđih muzi?kih dela, savetuju?i im:
U?ite se da uvek sami dirigujete svoja dela. Najopsniji tuma? va?ih dela, upravo je sam dirigent
. Sve u svemu, Berlioz je bio i ostao proro?ki genije, koji je i?ao ceo jedan vek ispred svog vremena.
Ektor (Hector) Berlioz, komponovao je na podru?ju orkestarske, simfonijske muzike, na podru?ju oratorijumske - duhovne i vokalne muzike i na polju opere. Bavio se i spisateljskim radom, napisao je dela
Nauka o instrumentaciji
i
Memoare
, pored niza novinskih ?lanaka, muzi?kih kritika i feljtona.
° Fantasti?na Simfonija (1830) Fantasti?na simfonija
Ovo znamenito djelo je, u stvari, autobiografski fragment: ono je u direktnoj vezi sa Berliozovom ljubavlju prema Harijet Smitson. Sam Berlioz nam je olak?ao razumijevanje svoje Simfonije, sastaviv?i detaljan program. Postoji vi?e verzija ovog programa. Najkarakteristi?nija je prva.
Program. Kompozitor je postavio sebi cilj da prika?e razli?ite događaje iz ?ivota jednog umjetnika, ukoliko je to mogu?e. Plan instrumentalne drame mora bit unapred izlo?en. Zbog toga ovaj program mora shvatiti isto onako kao i govorni tekst u operi, koji slu?i kao uvod glazbenim komadima, a koji motivira karakter i izraz.
I. Sanjarenja ? strasti
Autor pretpostavlja da je jedan mladi glazbenik, zara?en onom du?evnom bole??u koju ?uveni knji?evnik, ?atobrijan naziva ≪vauge des passion≫ (navala strasti), prvi put ugleda ?enu koja sjedinjuje sve dra?i idealnog bi?a o kome je njegova ma?ta sanjala, i on se ludo zaljubljuje u nju. ?udnim slu?ajem, draga slika umjetniku javlja jedino povezana sa određenom glazbenom mi?lju, u kojoj on nalazi određen strastveni karakter, ali uz to, i otmjen i boja?ljiv, onakav kakav se pridaje voljenom bi?u. Ovaj sjetni odraz sa svojim uzorom, progoni ga neprekidno, kao fiksna ideja; to je razlog ?to se ova melodija, kojom po?inje prvi Allegro, javlja kroz sve stavove Simfonije. Prijelaz iz ovog melanoholi?nog sanarenja, prekidanog sa nekoliko nastupa bezrazlo?ne radosti, u stanju pomamnih strasti, sa nastupima bijesa, ljubomore, vra?anjem nje?nosti, suzama, religioznim utjehama, - ?ini sadr?aj prvog djela.
II. Na balu
Umjetnik se nalazi u najrazli?itijim ?ivotnim okolnostima, usred gu?ve nekakve sve?anosti, u smirenom promatranju prirodnih ljepota; ali svugdje, u gradu, u polju, slika voljene mu se javlja i unosi nemir u njegovu du?u.
III. Scena u polju - Na?av?i se jedne ve?eri u polju, za?uje izdaleka dva pastira kako naizmjeni?no izvode stare melodije alpskih pastira: ovaj pastirski duo, mjesto je na kojem se odigrava prizor, laki ?um drve?a na blagom dahu vjetra, nada koja se po?ela buditi u njemu, sve to donosi njegovom srcu neuobi?ajen mir, a mislima daje vedriju boju. On razmi?lja o svojoj usamljenosti; nada se da vi?e ne?e biti sam. ? Ali, ako ga vara! Ova mje?avina nade i straga, misli o sre?i pomu?ene crnim predosje?anjima, predstavljaju sadr?aj Adiaga. Na kraju, jedan od pastira ponovno po?inje melodiju, samo, drugi ne odgovara. ? Udaljena tutnjava grmljavine. ? Usamljenost. ? Ti?ina.
IV. Put na gubili?te - Uvidjev?i da mu ljubav nije uzvra?ena, umjetnik se truje opijumom. Međutim, doza narkotika je preslaba da bi mu zadala smrt i jedino ga baca u duboki san pra?en u?asnim vizijama. On sanja da je ubio onu koju je volio, da je osuđen, da ga vode na gubili?te, a da i sam prisustvuje svome pogubljenju. Povorka se kre?e uz zvukove mar?a, ?as sumorne, divlje, ?as sjajne, sve?ane, u kojima se potmuli ?um te?kih koraka smjenjuje sa bu?nim kikotom. Na kraju mar?a ponovo se pojavljuju ?etiri prva
takta
: ≪idee fixe≫, kao posljednja ljubavna misao, koju prekida fatalni udarac.
V. Vje?ti?je selo - Umjetnik sebe vidi na selu vje?tica, usred grozne skupine sjeni, ?udovi?ta svih vrsta, koji su se okupili na njegov sprovod. ?udni ?umovi, jecaji, grohot smijeha, udaljeni krici, kojima odgovaraju drugi sli?ni krici. Voljena melodija s ponovo javlja, ali ona je izgubila svoj karakter otmjenosti i boja?ljivosti; sada je to samo melodija prosta?ke igre, trivijalna i groteskna. To ona sti?e na selo, radosna rika pri njenom dolasku, - ona se mije?a u demonsku orgiju, - mrtva?ko zvono, - burleskna parodija na Dies irane, - vje?ti?je kolo. Kolo vje?tica i Dies irae, zajedno.
° Lelio, programska simfonija (1831)
°
Rimski karneval, uvertira
(1842)
° Gusar, uvertira prema Bajronovoj poemi, opus 21 (1855)
° Kleopatra, kantata za sopran i orkestar (1828)
° Posmrtna i pobedonosna simfonija (1840)
- ?Faustovo prokletstvo“ (1846)
- ?Te Deum“ (1849)
- ?Hristovo detinjstvo“, oratorijum u tri dela (1854)
- ?Benvenuto ?elini“, opera u dva ?ina (1842)
° Beatrisa i Benedikt, opera (1856)
- ?Trojanci“, opera u dva dela i pet ?inova (1862)