?vedski jezik
svenska
Dr?ave	?vedska i Finska
Regije	Sjeverna Evropa , dijelovi SAD i drugih zemalja.
Broj govornika	oko 10 miliona ( 2012?2021 ) [1] ( 90. )
Jezi?na porodica	Indoevropski Germanski Sjevernogermanski Isto?noskandinavski ?vedski jezik
Pismo	Latinica ( ?vedska latinica )
Slu?beni status
Slu?beni	?vedska   Finska   Aland   Evropska unija Nordijski savjet
Regulator	Sprakradet ( u ?vedskoj ) Svenska Akademien Kotus ( u Finskoj ) [α 1]
Jezi?ni kodovi
ISO 639-1	sv
ISO 639-2	swe
ISO 639-3	swe
Glottolog	swed1254 [2]

?vedski jezik (?v. :   svenska ^{? / i} iliti svenska spraket ) je jezik kojim govori pribli?no 10 miliona ^[1] ljudi. Kao poseban jezik javlja se u VIII veku . Spada u grupu germanskih jezika , odnosno u podgrupu severnogermanskih jezika .

Zvani?an jezik je u ?vedskoj, Finskoj i u Evropskoj uniji . Najbli?i je danskom i norve?kom jeziku. Govornici ovih jezika se lako međusobno razumeju. ?vedski je dostigao visoki stepen standardizacije. Standardni jezik se temelji na govoru koji se koristi u glavnom gradu Stokholmu .

?vedska morfologija je sli?na engleskoj. Ima dva roda ? zajedni?ki ( uter ) i neutralni ( neuter ) ? i dva pade?a ( nominativ i genitiv ). U ve?ini dijalekata i dalje mo?emo razlikovati tri roda (mu?ki, ?enski i srednji). Postoji pet tipova deklinacija . Karakteristi?na je upotreba melodijskog akcenta koji je nestao iz ve?ine indoevropskih jezika . Pravila pisanja u ?vedskom odgovaraju nekada?njem izgovoru re?i, tako da postoji jaz između pisane i izgovorene re?i. Standardni red re?i u re?enici je subjekt?glagol?objekt (jezici SVO), iako se ?esto mo?e promeniti da bi se naglasile određene re?i ili fraze. ?vedski je takođe fonetski zanimljiv zbog prisustva bezvu?nog palatovelarnog frikativa [?], veoma nestabilne konsonantne foneme .

Najja?i strani uticaji na ?vedski jezik su do?li iz donjonjema?kog jezika , gornjonjema?kog , francuskog i engleskog . ^[3]

?vedski ima svoju uprirođenu sinteti?nost i konkretnost koje bi ga mogle strancu u?initi osobito neformalnim. Na primer, uobi?ajeni svakodnevni pozdrav je hej! (≪zdravo≫) i koristi se takođe u formalnim prilikama ^[4] , iako postoje manje popularniji izrazi kao halla (≪zdravo≫), goddag (≪dobar dan≫), god kvall! (≪dobro ve?e≫).

Istorijski, ?vedski jezik je jedan od potomaka staronordijskog jezika , jezik Skandinaviji u doba Vikinga , i to njegove isto?ne podvarijante. O ?vedskom kao posebnom jeziku mo?e se govoriti tek zavr?etkom vikin?kog doba (oko 800. godine), kada nastaju razlike između zapadnih i isto?nih nordijskih jezika, a tek oko 1100. po?inju postojati izrazitije razlike između danskog i ?vedskog. Prva evoluciona faza ?vedskog naziva se runski ?vedski (?v. Runsvenska , 800-1225), jer je pisan runskim pismom . Zatim slijedi staro?vedski (?v. fornsvenska ), ?to je naziv za prvu fazu srednjovjekovnog ?vedskog jezika, po?ev?i od 1225. godine. Teoreti?ari ga dijele na dvije podfaze: klasi?ni staro?vedski (?v. klassisk fornsvenska , 1225-1350), mlađi staro?vedski (?v. yngre fornsvenska , 1350-1526). Ovaj period se odnosi na uspostavljanje Rimokatoli?ke crkve na ovim prostorima, pa su latinski i gr?ki imali sna?an uticaj na ovaj jezik. ^{[α 2]} Ranosrednjovekovni ?vedski znatno se razlikovao od modernog jezika. Mo?da su najve?e razlike bile gramati?ke, sa mnogo komplikovanijim sistemom pade?a i roda. Imenice, pridevi, zamenice i neke broji?ke re?i su se deklinirale u ?etiri pade?a, koje su pored savremenih nominativa i genitiva uklju?ivale i dativ i akuzativ. Rodni sistem je vi?e li?io na sistem savremenog nema?kog . Ve?ina imenica mu?kog i ?enskog roda je se kasnije spojila u jedan rod: utrum (op?ti rod), ranije nazivan reale . Konjugacija glagola je takođe bila mnogo slo?enija, jer je uklju?ivala i indikativ kao i subjunktiv, a glagoli su se flektirali prema licu i prema broju. Najstariji spomenik napisan na latinici je zakonik Vastgotalagen , iz kojeg su pronađeni fragmenti iz 1250. godine.

Savremeni ?vedski po?inje pojavom ?tamparije i evropske reformacije . Godine 1495. tiskana je prva knjiga na ?vedskom, O isku?enjima đavola , prijevod iz traktata francuskog teologa Jean Gerson ^{[α 3]} . ^{[5] [6]}

Savremeni ?vedski jezik je stvoren kada je kralj Gustav Vasa naredio da se Biblija prevede na ?vedski. Novi Zavet je preveden 1526. , a cela Biblija 1541. Ovaj prevod se obi?no naziva Biblija Gustava Vase (?v. Gustav Vasas bibel ). Biblija Gustava Vase se ?esto smatra razumnim kompromisom između starog i novog ?vedskog. To je bio veliki korak ka uspostavljanju stalnog ?vedskog pravopisa. On je uspostavio kori?tenje samoglasnika ?a”, ?a”, i ?o”, ^[7] a pravopisni oblik ?ck” umesto ?kk”, jasno razlikuju?i na taj na?in tekst od danske biblije. ^[8]

Ljudi koji su stajali iza prevoda bili su Laurentius Andræ (1470-1552) i bra?a Laurentius (1499-1573) i Olaus Petri (1493-1552) iz Orebra , svi uglavnom iz centralne ?vedske ( Mellansverige ), ?to je verovatno uticalo da biblijski jezik bude bli?i osrednjim ?vedskim nare?ima. Od 16. veka po?inju da se javljaju prvi poddijalekti ?vedskog jezika, te je u ju?nom delu ?vedske govorni jezik je podlegao veoma jakim danskim uticajima. ^[7]

Gramatika u svakodnevnog jezika i profanija knji?evnost su u velikoj meri bili pojednostavljeni i sli?niji dana?njem ?vedskom. Stare infleksije su se, međutim, donekle koristile u sve?anoj prozi sve do 17. veka, a u nekim dijalektima su ostale do danas. Standardni jezik je po?eo se oblikovati u 17. veku , ^[9] zasnovan prvenstveno na Svea dijalektima koji se govore u Stokholmu i oko jezera Malar , ali i uz neke delove iz Geta dijalekata. Tokom 17. veka francuski je uzdignut na statusni jezik u evropskim kraljevskim ku?ama i plemstvu a to je sa prosvetiteljstvom i sa pove?anim interesovanjem za kulturu doprinelo mnogim novim re?ima u ?vedskom tokom 18. veka : re?i kao ?to su mobel (name?taj), balkong (balkon), garderob (garderoba'), salong (salon), parfym (parfem), mustasch (brkovi), kastrull (tiganj), balett (balet) i pjas (dramska igra). U to vreme se pojavila i obrazovana srednja klasa koja je ?itala novine: novinski jezik je po?eo da se razvija. ?vedski nau?ni jezik je takođe nastao kao rezultat mnogih uspe?nih ?vedskih nau?nika kao ?to su Carl von Linne i Anders Celzijus . ^[9] Pisani jezik se potom energi?no razvija kao simbol nacionalne mo?i, a 1786. godine kralj Gustaf III osniva ?vedsku akademiju .

Sa industrijalizacijom i urbanizacijom ?vedske u poslednjim decenijama 19. veka , nova svest i novi talas autora su ostavili dubok trag i promenili ?vedski jezik: Carl Gustaf af Leopold , Erik Johan Stagnelius , Carl Jonas Love Almqvist , Carl August Hagberg , Klas Pontus Arnoldson , Esaias Tegner , August Strindberg , Adolf Noreen , Selma Lagerlof , Nathan Soderblom , Svante Arrhenius , Verner von Heidenstam , Erik Axel Karlfeldt , Sigurd Agrell . U drugoj polovini veka je probio svoj put puristi?ka ?kola, prvenstveno sa knji?evnikom Viktorom Rydbergom (1828-1895), koja je se nastojala da oslobodi ?vedski od navale stranih re?i. Prvo izdanje ≪Re?nika ?vedskog jezika≫ ( Ordlista ofver svenska spraket ) objavljeno je 1874. Radikalnu reformu pravopisa sproveo je 1906. ministar prosvete Fridtjuv Berg. Uz nekoliko izuzetaka, i danas se koristi u ovom obliku.

U 20. veku je do?lo do formalne standardizacije ?vedskog, kao i do manjih jezi?kih promena, na primer, upotreba zamenice ?ti“ u govornom jeziku. Standardni ?vedski jezik se naziva rikssvenska (≪dr?avni ?vedski≫) ili hogsvenska (≪visoki ?vedski≫), mada je među jezikoslovcima ra?ireniji izraz standardsvenska (≪standardni ?vedski≫). U lingvisti?koj terminologiji period u koji spada dana?nji ?vedski naziva se nusvenska . Tokom 20. veka zajedni?ki, standardizovani nacionalni jezik postao je dostupan svim ?veđanima . Pravopis je kona?no ustaljen i bio je skoro potpuno ujedna?en sa radikalnom reformom pravopisa od 1906. godine koju je sproveo tada?nji ministar prosvete Fridtjuv Berg . Sa izuzetkom oblika mno?ine glagola i ne?to druga?ije sintakse ? posebno u pisanom jeziku ? jezik je bio isti kao ?to se danas govori ?vedski. Glagolski oblici u mno?ini ostali su, u sve manjoj upotrebi, u formalnom (naro?ito pisanom) jeziku sve do 1950-ih , kada su kona?no zvani?no ukinuti ?ak i u zvani?nim preporukama lingvista.

Veoma zna?ajna promena je se dogodila 1960-ih godina, sa takozvanim du-reformen (ti-reformom). Ranije je ispravan na?in obra?anja ljudima istog ili vi?eg dru?tvenog statusa bio titula i prezime. Upotreba herr (gospodin), fru (gospođa) ili froken (gospođica) smatrala se prihvatljivom samo u po?etnom razgovoru sa strancima nepoznatog zanimanja, akademske titule ili vojnog ?ina. Po?etkom 20. veka u?injen je neuspe?an poku?aj da se insistiranje na titulama zameni Ni ? standardna zamenica drugog lica mno?ine ? ?to odgovara vous u francuskom i Sie u nema?kom . Ni je se koristio kao ne?to manje arogantan oblik zamenice du koji se koristio za obra?anje ljudima ni?eg dru?tvenog statusa. Sa liberalizacijom i radikalizacijom ?vedskog dru?tva 1950-ih i 60-ih godina, ove ranije zna?ajne klasne razlike postale su manje va?ne i du je postao standard, ?ak formalnom i zvani?nom kontekstu.

Trenutno se izdvajaju dve glavne vrste dijalekata u ?vedskom jeziku: u ?vedskoj i u Finskoj. U ju?nom delu ?vedske - Skaniji ( Skane ) ? govorni jezik je podlegao veoma jakim danskim uticajima. Prema ustaljenoj podjeli ?vedskih dijalekata, postoji ?est glavnih grupa dijalekata ^[10] :

• norlandska nare?ja u Norrlandu ( norrlandska mal );
• ?vedski jezik Finske kojim se slu?e Finski ?veđani ( finlandssvenska );
• svealandska nare?ja u Svealandu ( sveamal );
• gotlandska nare?ja na Gotlandu i Farou ( gutniska , gutamal , gotlandska );
• gotalandska nare?ja u Zapadnom Gotlandu , u Dalslandu , u severnom Hallandu , u severnom Smalandu i u Isto?nom Gotlandu ( gotamal );
• ju?no?vedska nare?ja u Skaniji , Blekingu , ju?nom Halland i u delovima Smalanda ( sydsvenska mal ).

?vedski je zvani?ni dr?avni jezik u ?vedskoj .

U Finskoj postoji od 12. veka za vreme severnih krsta?kih ratova i danas je jedan od dva zvani?na i nacionalna jezika Republike Finske. ^[11] Ova dva jezika imaju formalno jednak status u skoro svim zakonima, iako je status ?vedskog u Finskoj dugo bio predmet dru?tveno-politi?ke rasprave.

Na autonomnom ostrvu Aland je jedini slu?beni jezik ^[12] i njegov status je za?ti?en Sjalvstirelselagom , zakonom koji garantuje autonomiju ostrva unutar Finske . ^[12]

U Estoniji su nekad postojale zajednice koje govore ?vedski, posebno na ostrvima du? obale Baltika ( Saaremaa i Vormsi , Hiiumaa ). ?vedska manjina bila je zastupljena u parlamentu i imala je pravo koristiti svoj maternji jezik u parlamentarnim raspravama. Kada su Rusi osvojili balti?ke obale po?etkom 18. veka , oko 1.000 ljudi koji govore ?vedski bilo je prinuđeno da mar?ira u Ukrajinu, gde su osnovali selo Gammalsvenskby (≪Staro ?vedsko selo≫), severno od Krima . U Estoniji je preostala mala ?vedska zajednica koja je bila po?tovana između Prvog i Drugog svetskog rata . Op?tine du? obale sa ?vedskom ve?inom imale su ?vedski kao administrativni jezik, a ?vedsko-estonska kultura je do?ivela uspon. Međutim, ve?ina ljudi koji govore ?vedski pobegla je u ?vedsku na kraju Drugog svetskog rata kada je Estonija uklju?ena u Sovjetski Savez . Nakon pada Sovjetskog Saveza jezik je ponovo o?iveo, tako da su se kursevi predavali na ostrvima Hiiumaa i Saaremaa. Ipak estonski ?vedski fakti?ki izumire oko 2000. godine, ali ga i dalje govori nekoliko starijih ljudi, prvenstveno povratnici u ?vedskoj. Op?tina Nucko (dana?nja Laane-Nigula ) je dvojezi?na.

Naravno ?vedski se koristi u ?vedskoj dijaspori : SAD , Argentina , Australija , Kanada (349.640 osoba ^[13] ), Novi Zeland , Brazil i Ujedinjeno Kraljevstvo . Oko 23.000 ?veđana ?ivi u Njema?koj .

U Norve?koj postoji velika zajednica emigranata , najvi?e u Oslu , sa vi?e od 50.000 ?vedskih stanovnika. U nekim kontekstima se koristi ono ?to neki zovu Svorsk , mije?ani međujezik ?vedskog i norve?kog jezika.

• ?vedska
• Spisak jezika