Арассыыйа империйэтэ (нууч. Российская империя уонна нууч. дороф. Росс?йская Импер?я ) оттон эмиэ Бутун Арассыыйатаа?ы империйэ) - 1721 сылтан олунньуга (пэбрээл) диэри турбут судаарыстыба, 1917 с. олунньуга (пэбрээл) диэри олорбута уонна ол сыл бала?ан (сэнтээп) ыйыгар ?р?сп??б?л?кэ Бырабыыталыстыбата биллэриллибитэ.

Историйэтэ [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

Импиэрийэ аатын Арассыыйа?а 1700?1721 сыллардаа?ы Хотугу сэрии кэнниттэн Петр I и?эрбитэ ^[1] .

XIII ?йэ?э Петр Улуу (1682-1725) С??сийэ (Швеция) у?ун сэриитин кэнниттэн Балтийскай муора?а тахсар суолу ылбыта. Кини Санкт-Б??т?рб?рг туппута, 1712 сылтан са?а киин куораты туттарбыта, Европа?а дойду а?ыллыытын бэлиэтээбитэ. Оччолорго Уралга бастакы металлургическай промышленность к??стээх металлургическай промышленность Уралга тутуллубута уонна байыаннайдары ?й??ргэ к???ллээбитэ. Сэтинньи 2 к?н?гэр 1721 сыллаахха Петр ыраахтаа?ы ?гэс буолбут титулун солбуйбут≪ Б?т?н Россиятаа?ы Император ≫ титулун ылыммыта. Сырдатыллыбыт самодержица Екатерина Россия (1762-1796) Осман империята уонна Крымскай ханство ?рд?нэн Кыайыы кэнниттэн, Россия империятын кыраныыссатын туора анньан, Польша сирин- уотун ар?аа ?тт?гэр олохтообута. Били??и Украина уонна ?р?? нуучча (Беларусь) билигин Арассыыйа территориятыгар толору баар. Бу кэм устатыгар казактар Сибиир уонна 1640 сыллаахха Тиихэй акыйаан океаныгар тиийбиттэрэ. Иркутскай К??л кытылыгар турар Иркутскай 1633 сыллаахха т?р?ттэммитэ, Беринг силбэ?ии уонна Аляска оройуоннара 1740- с сылларга чинчийиллибиттэрэ.

Аан бастаан импиэрийэ киин куоратынан Санкт-Петербург ( 1721 ? 1728 ) буолбута, онтон Москуба ( 1728 ? 1730 ), онтон эмиэ Санкт-Петербург ( 1730 буолбуттара (1914 сыллаахха Петроград диэн ааттаммыта).

Арассыыйа импиэрийэтэ урут ??ск?? сылдьыбыт судаарыстыбалартан сирин иэнинэн ???с миэстэ?э турар: Британия уонна Монгуол импиэрийэлэрин кэнниттэн ? Хотугу муустаах бай?алтан Хара муора?а дылы, Баалтикаттан Чуумпу акыйаа??а дылы. Импиэрийэ ба?ылыга ? б?т?н Арассыыйа императора 1905 сыллаахха дылы тугунан да хааччахтаммат былаастаах этэ.

1917 сыл бала?ан ыйын 1 (14) к?н?гэр Арассыыйа Быстах бырабыыталыстыбата дойдуну ?р?сп??б?л?кэ бы?ыытынан биллэрбитэ ^[2] (де факто Арассыыйа эрдэ, Олунньутаа?ы ?р?б?л??сс?йэ кэнниттэн ?р?сп??б?л?кэ буолбута). Ол да буоллар импиэрийэ сокуон салаатын былаа?а ? Государственнай Дуума алтынньы 6 (19) к?н?гэр эрэ ы?ыллыбыта.

Бы?аарыылар [ уларыт | биики-тиэки?и уларытыы ]

Бу история?а ту?унан сиппэтэх ыстатыйа . К?нн?р?н уонна эбэн биэрэн Бикипиэдьийэ?э к?м?л????хх?н с?п.