J'
abaco
a j'ero ed taulette dovra per fe dij cont, e a son un dij prim utiss ed cont dont i l'oma notissia.
El nom a ven dal
grech
?βαξ che a soa vira a l'e belfe ch'a ven-a da l'
ebreo
abaq
, ch'a veul di
poer
, an arferiment a l'abaco a poer.
A j'ero sparti an colone, e o bin a se spalmavo ed sostanse tanme dla
sira
o dla sabia per podej grave ij
numer
con na ponta aussa, opura as pogiavo dle cite pere (ij
calculi
).
Dle vire, ant ij merca, j'abaco a j'ero grava per tera, vnisend a fe part del paviment.
L'abaco a l'e n'utiss ed cont mecanich, gropa a l'afirmesse dla
numerassion posissional
indian-a-araba.
N'abaco normal a l'e fait da na serie ed guide paralele (ch'a peulo esse dij fij, dle rainure o d'autr), mincadun-a ch'a marca n'ordin ed grandessa: unita, desen-e, senten-e e via fort, o edco d'ordin ed grandessa frassionari.
Arlongh coste guide a se sposto 'd cite pere o d'autri marca-post.
N'abaco a peul esse realisa an manere diferente e con vaire complessita de strutura; a mincadun-a a corespond na convension per l'arpresentassion dij numer.
La tauletta per fe ij cont, dovra ant l'
eta ed mes
an tuta l'
Europa
ossidental, ant un-a ed soe dariere version a l'era faita da na taula ed
bosch
andoa a j'ero tira dle linie paralele.
Dij geton e d'autri oget a podio donca esse piassa an sle linie e ant je spassi antra na linia e l'autra, conforma a la convension che un geton an sna linia a apresenta 1 e an ne spassi antra doe linie a arpresenta 5: donca, ansima a minca linia a peulo ste al pi quatr geton e antra doe linie nen pi che un geton.
Con cost abaco a peulo arpresentesse ij numer decimaj e, an avzinand vaire taulette, a peulo fesse j'operassion dl'
aritmetica
.
Costa strutura d'abaco a arciama cola dl'antich
soroban
.
L'abaco a scompartiment a peul esse realisa an dissegnand ansima a 'n
cartlon
un
retangol
esparti an vaire part uguaj che, da drita a snistra, a arpresento el post ocupa ant ij numer da j'unita dij vaire ordin, conforma a la
base
dovra.
Per arpresente un numer an costa base, as buta na quantita 'd geton ugual al numer ant la zona pi a drita.
As argropo peui ij geton an partie forma da tanti geton quant a l'e la base e as rampiassa minca partia con un geton ant la zona subit pi a snistra; as arpet el procediment da drita a snistra fin ch'a l'e possibil.
As oten perparej n'arpresentassion del numer ant la base dovra: minca gifra a l'e daita dal numer ed geton ch'a resto ant la zona corespondenta.
Con cost utiss as peulo arpresentesse ij numer e fe ij cont an qualsessia base.
L'abaco cineis a l'e forma da terdes colone ed balote, partagia da na bara trasversal.
Minca colona a l'ha sinch balote sota la bara e doe dedzora; cole edzora a valo sinch ed cole da sota.
L'abaco a dame, dovra ant j'
Isole britaniche
, a l'ha dait el nom ed
cansle del dame
al ministr dle finanse del
Regn Uni
.
|