Zima stulecia ? okre?lenie stosowane w odniesieniu do najostrzejszej zimy w danym stuleciu (zdarzaj?cej si? raz na sto lat). Potocznie jest jednak powszechnie stosowane w odniesieniu do bardzo ostrej zimy, podczas ktorej temperatura powietrza wykazuje znaczne odchylenie poni?ej normy wieloletniej dla danego obszaru, suma opadow ?niegu i ich nat??enie oraz grubo?? pokrywy ?nie?nej znacznie przekraczaj? norm? wieloletni?, a anomalie te utrzymuj? si? znacznie dłu?ej, ni? ma to miejsce podczas przeci?tnej zimy i obejmuj? znaczn? cz??? powierzchni danego terytorium.

Miano zimy stulecia bywa u?ywane rownie? wtedy, gdy spełnia ona tylko jedno z powy?szych kryteriow: mo?e np. odnosi? si? zarowno do zimy niemal bez?nie?nej, ale za to ekstremalnie mro?nej, jak i do zimy przeci?tnej pod wzgl?dem termicznym, ale z ekstremalnie wysokimi sumami opadow ?niegu. Ponadto znaczenie ma subiektywne odczucie stopnia dokuczliwo?ci anomalii dla codziennego ?ycia, funkcjonowania gospodarki i transportu.

Ro?norodno?? kryteriow sprawia trudno?ci we wskazaniu najostrzejszej zimy w danym stuleciu, st?d w literaturze wymienia si? najcz??ciej kilka zim pretenduj?cych do miana zimy stulecia. W Polsce szczegolnie zapami?tane zostały zjawiska pogodowe z lat 1928/29, 1939/40, 1962/63, 1978/79 i 1986/87 ^[1] .

XX wiek [ edytuj | edytuj kod ]

1928/1929 [ edytuj | edytuj kod ]

Luty 1929 r. zapisał si? jako najzimniejszy w historii meteorologii w Polsce: przyniosł nawet 40-stopniowe mrozy, za? ?rednie temperatury tego miesi?ca oscylowały w przedziale od ?13 °C do ?16 °C. Padło wiele nieoficjalnych rekordow zimna, m.in. ?45 °C w Rabce , ?42 °C w Czarnym Dunajcu ^{[2] [3]} , Dubiach i Czechowicach-Dziedzicach . Krakowski ? Ilustrowany Kurier Codzienny ” donosił tak?e 23 lutego tego samego roku o ?44 °C w Kolbuszowej i nawet ?48 °C w K?clowej koło Grybowa ^[4] . Oficjalne najni?sze temperatury zanotowano 10 lutego: ?40,6 °C w ?ywcu , ?40,4 °C w Olkuszu , ?40,1 °C w Siankach ^[5] . Silny mroz spowodował du?e zakłocenia w komunikacji kolejowej z powodu p?kania szyn, co spowodowało m.in. powa?ny problem z dostawami w?gla ^[6] . Do wielu budynkow w miastach nie docierała woda z powodu p?kania wodoci?gow ^[7] . Port morski w Gda?sku zamarzł, a dwa statki zostały uwi?zione w lodzie na wodach Zatoki Gda?skiej ^[8] . Od 13 lutego zawieszono zaj?cia we wszystkich szkołach w Krakowie oraz wykłady na Uniwersytecie Jagiello?skim ^[9] .

Poza tym 9 lutego w Olecku zanotowano najni?sz? temperatur? na obecnych ziemiach polskich. Termometr na wowczas niemieckiej stacji meteorologicznej pokazał ?42,0 °C ^{[10] [11]} . Oprocz tego ten miesi?c przyniosł wiele innych lokalnych rekordow zimna, np. ?33,1 °C w Krakowie (10 lutego). Odchylenie ?redniej temperatury lutego dla obszaru całej Polski (w obecnych granicach) wyniosło a? 11,4 °C poni?ej ?redniej z lat 1961?1990, wahaj?c si? od ok. 7 °C w Karkonoszach do ponad 12,5 °C w pn.-zach. cz??ci Wy?yny Lubelskiej i w okolicach Krakowa ^[12] . ?rednia temperatura zimy 1928/29 wyniosła w Warszawie ?7,8 °C ^[5] .

Zima 1928/29 była nie tylko wyj?tkowo mro?na, ale i ?nie?na. Pierwsze opady ?niegu w obszarach podgorskich wyst?piły ju? w pierwszej połowie pa?dziernika, za? na wi?kszo?ci obszaru Polski na przełomie listopada i grudnia. Stała pokrywa ?nie?na utrzymywała si? bez przerwy od pocz?tku grudnia do połowy kwietnia, a jej grubo?? w okresie od stycznia do marca wahała si? od 20?60 cm na nizinach do 100 cm i wi?cej w obszarach podgorskich. Najwi?ksz? grubo?? (267 cm) zmierzono 9 kwietnia w rejonie Morskiego Oka ^[5] .

1939/1940 [ edytuj | edytuj kod ]

Najmro?niejsza zima w czasie II wojny ?wiatowej . Zacz?ła si? ona w połowie grudnia. W styczniu panowały silne mrozy. 11 stycznia 1940 r. w Siedlcach zanotowano najni?sz? oficjaln? temperatur? w historii polskiej meteorologii ?41,0 °C. Warto?? ta budzi jednak w?tpliwo?ci ^[13] . Zima ta trwała do pierwszych dni marca. Odchylenie ?redniej temperatury zimy dla obszaru całej Polski (w obecnych granicach) wyniosło prawie 6,6 °C poni?ej ?redniej z lat 1961?1990, wahaj?c si? od ok. 4 °C w Karkonoszach do ponad 7,5 °C w pn. cz??ci Kujaw ^[14] . Zaspy blokowały ruch tramwajowy i kolejek dojazdowych w Warszawie . ?rednia temperatura w stolicy była znacz?co ni?sza ni? w roku 1978/79 (1939/1940: grudzie? -3,3 / stycze? -11,8 / luty -11,9; 1978/79: grudzie? -3,7 / stycze? -6,6 / luty -6,1). Jednak z powodu okupacji niemieckiej i utrudnionego dost?pu do polskoj?zycznych mediow zima ta nie została tak zapami?tana jak ta z ko?ca lat 70 ^[15] .

1962/1963 [ edytuj | edytuj kod ]

Ci??ka zima utrzymywała si? przez dwa miesi?ce ? stycze? i luty. W Polsce zamkni?to wi?kszo?? szkoł, kin, teatrow i muzeow. Wstrzymywano lub ograniczano produkcj? w fabrykach, tak z powodu braku energii elektrycznej, paliw i ciepła, jak i z powodu braku pracownikow, z ktorych wielu nie mogło dojecha? do pracy. Panował silny mroz, opady ?niegu były bardzo znaczne, a codziennie na wiele godzin wył?czano pr?d. Zaopatrzenie sklepow, ktore tak?e przy sprzyjaj?cej pogodzie było w tamtych czasach bardzo słabe, jeszcze bardziej zostało ograniczone, tak ?e brakowało podstawowych artykułow. Składy opału oblegane były przez tłumy ludzi chc?cych kupi? cokolwiek nadaj?cego si? do ogrzewania mieszka?, nawet trudny do wykorzystania w domowym gospodarstwie miał w?glowy. Na terenach kolejowych wzdłu? torow grupki najubo?szych zbierały w?giel, zrzucany przez obsług? parowozow z tendrow w czasie zjazdu do parowozowni ^[16] .

Fale ?nie?yc, ktore wyst?piły na pocz?tku stycznia i na pocz?tku lutego, niemal zupełnie sparali?owały transport drogowy i kolejowy, zwłaszcza w południowej cz??ci kraju. W ko?cu lutego wyst?piły silne mrozy: 28 lutego odnotowano w Krakowie ?28 °C, w Nowym Targu ?35 °C, w Jabłonce ?38 °C ^[17] , w Rzeszowie zanotowano ?35,8 °C. Odchylenie ?redniej temperatury zimy dla obszaru całej Polski wyniosło 5,9 °C poni?ej ?redniej z lat 1961?1990, wahaj?c si? od ok. 4 °C nad Zatok? Puck? do ponad 6,5 °C w Wielkopolsce i na Dolnym ?l?sku ^[18] .

1978/1979 [ edytuj | edytuj kod ]

Ta zima była wyj?tkowo ?nie?na. Od godzin nocnych z 29 na 30 grudnia rozpocz?ł si? napływ mro?nej masy powietrza z połnocy, co spowodowało, ?e wyst?puj?ce wowczas opady deszczu zacz?ły stopniowo przechodzi? w opady ?niegu z deszczem i ?niegu oraz nasila? si?. Towarzyszył im silny wiatr, powoduj?cy szybkie tworzenie si? zasp. Chłodny front atmosferyczny przemieszczał si? stopniowo na południe, a ?nie?yce i gwałtowny spadek temperatury z warto?ci dodatnich do kilkunastu stopni poni?ej zera obejmowały kolejno Polsk? połnocn? (28?29 grudnia) i centraln? (29?30 grudnia). Najpo?niej dotarły na Dolny i Gorny ?l?sk (30 grudnia) ^[19] oraz Podkarpacie (30?31 grudnia). Rekordowo wysok? pokryw? ?nie?n? odnotowano: w Suwałkach (84 cm, 16 lutego), Łodzi (78 cm, 2 lutego), Warszawie (70 cm, 31 stycznia), Chojnicach (60 cm, 19 lutego), Szczecinie (53 cm, 19 lutego), Kole (46 cm, 26 lutego), Kielcach (39 cm, 2 lutego) i Poznaniu (29 cm, 20 lutego) ^[20] .

Od 1 stycznia 1979 roku cały kraj był ju? sparali?owany przez zaspy i kilkunastostopniowy mroz. Z dniem 1 stycznia wojewoda gda?ski wprowadził na terenie wojewodztwa stan kl?ski ?ywiołowej ^[21] . W kolejnych dniach wskutek zakłoce? w transporcie zacz?ło brakowa? surowcow energetycznych . Zamarzni?te zwrotnice kolejowe i pop?kane w wyniku mrozow szyny spowodowały, ?e transporty w?gla do elektrociepłowni docierały wyj?tkowo rzadko, a rozmra?anie tych, ktore udało si? dowie??, było bardzo utrudnione. Do od?nie?ania torow i drog skierowano wojsko wyposa?one w ci??ki sprz?t (m.in. czołgi , ktore g?sienicami zrywały z drog grub? warstw? zmro?onego i zbitego ?niegu) ^[16] . W wi?kszo?ci miast komunikacja miejska nie funkcjonowała lub działała w bardzo ograniczonym stopniu. Transport mi?dzymiastowy rownie? funkcjonował bardzo ?le. Autobusy w niektorych okolicach je?dziły w ?tunelach” wykopanych w ?niegu ^[22] . Zimowy parali? ust?pił dopiero wraz z pojawieniem si? dodatnich temperatur w marcu. W?rod krytykow tamtejszej władzy bardzo popularne stało si? powiedzenie ?Nam nie trzeba Bundeswehry, nam wystarczy minus cztery” ^[23] .

Owczesny minister o?wiaty i wychowania Jerzy Kuberski podj?ł decyzj? o wstrzymaniu powrotu z zimowisk dzieci i młodzie?y ^[17] . Du?y mroz i zamarzni?ty grunt były tak?e po?rednimi przyczynami wybuchu gazu w Rotundzie PKO w Warszawie w dniu 15 lutego 1979 roku ^[24] .

1986/1987 [ edytuj | edytuj kod ]

Głownie zapami?tana za spraw? stycznia 1987 roku, jednego z najzimniejszych miesi?cy w historii polskiej meteorologii. W wielu miejscach Polski ten miesi?c miał ?redni? temperatur? poni?ej ?10 °C (np. w Białymstoku ?15,1 °C ^[25] ).

W wielu miejscach wyst?piły 30-stopniowe mrozy, np. ?34,6 °C w Białymstoku (30 stycznia) ^[25] , ?33,9 °C w Kielcach (8 stycznia) ^[26] , ?32,2 °C w Lublinie (stacja lotniskowa , 8 stycznia) ^[27] , ?31,0 °C w Rzeszowie (stacja lotniskowa , 14 stycznia) ^[28] , ?31,0 °C w Warszawie (stacja lotniskowa , 8 stycznia) ^[29] , ?30,3 °C w Łodzi (30 stycznia) ^[30] , ?30,0 °C w Olsztynie (7 stycznia) ^[31] , ?30,0 °C w Szczecinie (14 stycznia) ^[32] . Wyst?pił te? rekordowo wysoki poziom pokrywy ?nie?nej: 87 cm w Bielsku-Białej (8 stycznia) ^[20] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• M. ?ukow-Karczewski, Zimowe wybryki natury w dawnej Polsce i na ?wiecie
• 40 lat temu kraj sparali?owała jedna z najmro?niejszych zim w naszej historii