한국   대만   중국   일본 
Ziemia kłodzka ? Wikipedia, wolna encyklopedia Przejd? do zawarto?ci

Ziemia kłodzka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ziemia kłodzka
Terra Glacensis
Herb
Herb
Pa?stwa

  Polska

Stolica

Kłodzko

Wa?niejsze miejscowo?ci

Nowa Ruda , Bystrzyca Kłodzka

Powierzchnia

Około 1733 km² [1]

Poło?enie na mapie
Mapa ziemi kłodzkiej
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Ziemia kłodzka i inne krainy historyczne Polski na tle wspołczesnych granic administracyjnych

Ziemia kłodzka ( łac.   Terra Glacensis , cz.   Kladsko , Hrabstvi kladske , niem.   Glatzer Landchen lub Grafschaft Glatz ) ? kraina historyczna w Polsce , le??ca na południe od Dolnego ?l?ska . Obszar regionu pokrywa si? z historycznym hrabstwem kłodzkim . Obejmował wspołczesny powiat kłodzki oraz południowo-zachodnie gorskie cz??ci gmin Złoty Stok , Bardo , Stoszowice w powiecie z?bkowickim , Bielawa i Pieszyce w powiecie dzier?oniowskim [2] .

Ziemia kłodzka [a] bywa cz?sto mylnie nazywana przez turystow Kotlin? Kłodzk? , cho? sama Kotlina stanowi jej niewielk? cz??? (około 1 / 5 ).

Poło?enie [ edytuj | edytuj kod ]

Ziemia kłodzka to region historyczny, obejmuj?cy południowo-wschodni? cz??? Sudetow ?rodkowych i zachodni? Sudetow Wschodnich [2] . Jej centrum stanowi Kotlina Kłodzka i otaczaj?ce j? tereny gorskie [2] . W cało?ci do ziemi kłodzkiej nale?? [5] : Krowiarki , Gory Bialskie i Obni?enie ?cinawki oraz polskie cz??ci Gor Bystrzyckich , Gor Orlickich , Gor Stołowych i Masywu ?nie?nika . W cz??ci [2] : południowe zbocza Gor Bardzkich , Gor Złotych , południowo-wschodnie Gor Sowich , wschodnie fragmenty Gor Suchych oraz wi?ksza cz??? Wzgorz Włodzickich [2] .

Panorama ziemi kłodzkiej z górnego Podgórza (punkt widokowy Pod Sołtysią Kopą)
Panorama ziemi kłodzkiej z gornego Podgorza (punkt widokowy Pod Sołtysi? Kop?)

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

W czasach antycznych przez te tereny przebiegała najprawdopodobniej jedna z nitek szlaku bursztynowego .

W okresie wczesnego ?redniowiecza grodzisko w Długopolu Gornym .

Panowanie polskie i czeskie [ edytuj | edytuj kod ]

      Dzielnica wrocławska Henryka IV Prawego z ziemi? kłodzk? w dobie rozbicia dzielnicowego Polski

W X wieku prawdopodobnie stanowiła domen? wymordowanego rodu Sławnikowicow (jednym z ostatnich jego przedstawicieli był ?wi?ty Wojciech ). Od 1003 roku ziemia kłodzka znajdowała si? pod władz? Bolesława Chrobrego . W XI?XII w. stanowiła przyczołek czeskiej ekspansji na tereny władane przez Piastow, głownie ?l?sk (w polskiej literaturze pokutuje bł?dny s?d, ?e od 990 do 1137 r. Kłodzkie było przedmiotem sporow i wojen polsko-czeskich [ potrzebny przypis ] ). W 1114 r. grod został z pomoc? polskich oddziałow zdobyty przez czeskiego ksi?cia Sobiesława I , ktory po?niej jako władca Czech dokonał jego odbudowy [5] . Pokoj kłodzki zawarty w 1137 roku mi?dzy Bolesławem Krzywoustym a Sobiesławem I zako?czył rozpocz?t? w 1132 roku polsko-czesk? wojn? o ?l?sk, utrwalaj?c rol? Kłodzka jako wa?nego grodu na połnocno-wschodnich rubie?ach Czech .

W 1278 ksi??? wrocławski Henryk IV Prawy otrzymał ziemi? kłodzk? w do?ywocie od krola niemieckiego Rudolfa I Habsburga , przypuszczalnie w zamian za zrzeczenie si? jego praw opiekuna nad małoletnim Wacławem II . Jeszcze przed ?mierci? Probusa w 1290 r. Kłodzko wrociło pod bezpo?redni? władz? Przemy?lidow. W latach 1327?1335 była zastawem w r?kach Henryka VI , ksi?cia wrocławskiego, potem w latach 1336?1341 na podobnych zasadach ? jako lenno krola czeskiego ? jej do?ywotnim włodarzem był Bolko II Zi?bicki .

W czasie wojen husyckich cz?sto pustoszona przez najazdy (głownie w latach 1425?1434), ktore rozpocz?ł w 1428 atak Prokopa Wielkiego . Wielokrotnie nawiedzana przez epidemie i lokalne wybuchy zarazy. Kolejne dziesi?ciolecia to czasy tzw. raubritterow , rycerzy-rabusiow. Głownym ich przedstawicielem na tych ziemiach był od połowy lat trzydziestych XV wieku Jan Kolda z ?ampachu  (inne j?zyki) , osiadły w Nachodzie i na zamku Homole . Dopiero w 1444 został pobity przez wojska miasta Wrocławia oraz usuni?ty ze sceny politycznej przez Jerzego z Podiebradow . W czasach, gdy panem zastawnym Kłodzka był wschodnioczeski pan Puta z Czastolovic , w Kłodzku bito monety.

Hrabstwo kłodzkie [ edytuj | edytuj kod ]

Mapa hrabstwa kłodzkiego z 1645 r.

Spadkobierc? jego oraz Jana Koldy był na tym obszarze Jerzy z Podiebradow, od 1448 r. namiestnik Krolestwa czeskiego, od 1458 r. krol czeski. Od 1459 r. teren ten, na mocy decyzji krola Jerzego z Podiebradow potwierdzonej przez cesarza Fryderyka III , posiadał status hrabstwa w ramach Krolestwa Czech (formalnie do 1742 r., nieformalnie był tak zwany do 1945 r.). Władca nadał je swoim synom, Wiktorynowi, Henrykowi starszemu i Hynkowi. W 1477 r. Henryk starszy przył?czył do hrabstwa rejon Lewina (tzw. pa?stewko homolskie ? klucz dobr wokoł zamku Homole z Lewinem Kłodzkim, po?niejszy tzw. Czeski k?tek ). Trzej synowie Henryka starszego, Jerzy, Albrecht i Karol I sprzedali hrabstwo w 1500 r. panom z Hardecka . W 1491 r. ostatecznie odł?czono od niej tereny tzw. Broumowszczyzny  (inne j?zyki) sprzedanej przez Henryka Starszego Podiebradowicza , syna krola czeskiego Jerzego z Podiebradow klasztorowi benedyktynow z Broumova (w roku 1260 została ona wydzielona dla zakonnikow przez Przemysła Ottokara II ). Na pocz?tku XVII w. stany kłodzkie domagały si? przyznania im statusu rownego innym ziemiom Korony Czeskiej , tj. Czech, Moraw , ?l?ska i obojga Łu?yc , co jednak nie dało rezultatow. Kłodzko było w 1622 r. ostatni? twierdz? na terenie Korony Czeskiej tzw. ?krola zimowego” Fryderyka (V) z dynastii Wittelsbachow, wybranego przez stany czeskie po zdetronizowaniu Ferdynanda III Habsburga.

Kłodzko w 1737 r.

Panowanie pruskie [ edytuj | edytuj kod ]

W wyniku pokoju wrocławskiego z 11 czerwca 1742 r. po I wojnie ?l?skiej , ziemia kłodzka wraz z wi?kszo?ci? ?l?ska, przeszła z r?k Habsburgow pod panowanie Prus Hohenzollernow . Po zdobyciu ?l?ska i ziemi kłodzkiej przez Prusy, hrabstwo kłodzkie, ktore w chwili przył?czenia nie było cz??ci? ?l?ska, a zostało do niego inkorporowane patentem Fryderyka II z 1742 r., miało szczegoln? pozycj?. Całe hrabstwo tworzyło jeden powiat. Odr?bno?? ta została utrzymana ju? w nazwie, bowiem akta urz?dowe kierowano do ??l?ska i hrabstwa kłodzkiego”. Z uwagi na militarne znaczenie hrabstwa, oraz siln? niech?? jego katolickiej ludno?ci wobec Prus, został tam mianowany odr?bny gubernator, pułkownik de la Motte-Foque. Rownie? landrat kłodzki miał umocowanie szczegolne, gdy? był zarazem radc? podatkowym i podlegał bezpo?rednio ministrowi ?l?ska (dopiero po?niej podporz?dkowano go władzom departamentu), co miało na celu bezpo?redni przepływ informacji o stanie newralgicznej prowincji. Landratami byli tu ludzie z zewn?trz, odmiennie ni? na ?l?sku, gdzie krol mianował lokalnych przywodcow szlachty, aby na nich oprze? swoj? ?wie?? władz?. Ponadto utrzymana została przecie? ko?cielna podległo?? hrabstwa wobec archidiecezji praskiej , co nale?y wyja?ni? niech?ci? papie?y do protestanckich krolow pruskich, a bli?szymi zwi?zkami z arcykatolickimi włodarzami habsburskiego imperium.

Traktat pokojowy w Hubertusburgu z 15 lutego 1763 ko?cz?cy wojn? siedmioletni? w Europie ugruntował panowanie Prus nad ziemiami ?l?ska. Cesarzowa Maria Teresa zrzekła si? ostatecznie praw do ?l?ska i ziemi kłodzkiej na rzecz Prus, a Fryderyk II wyraził swoje poparcie dla jej syna Jozefa II w jego staraniach o koron? cesarsk? .

Ziemia kłodzka została potem spustoszona w czasie tzw. wojny kartoflanej, czyli wojny o sukcesj? bawarsk? w latach 1778?1779. Pami?tk? wojen z XVII i XVIII w. jest kaplica w Czermnej , w ktorej zgromadzono tysi?ce czaszek z tamtego okresu.

W pa?stwie pruskim zerwanie tradycyjnych wi?zi i szlakow handlowych z reszt? Czech wywołane represyjn? polityk? celn? Berlina oraz przesuni?cie na peryferia spowodowało załamanie si? dotychczasowych ?rodeł dochodu ludno?ci, co pogr??yło region w stagnacji. W XIX wieku wraz z rozwojem turystyki nast?piło gospodarcze o?ywienie tych terenow.

W 1826 w Dusznikach-Zdroju 16-letni Fryderyk Chopin zagrał swoj pierwszy koncert poza zaborem rosyjskim .

W granicach Polski [ edytuj | edytuj kod ]

Tablica upami?tniaj?ca odzyskanie przez Polsk? Kłodzka w 1945 r.

Po II wojnie ?wiatowej, mimo pretensji czechosłowackich (z Broumova do ?cinawki ?redniej wysłany został czechosłowacki poci?g pancerny), w wyniku decyzji wielkich mocarstw ziemia kłodzka wraz ze ?l?skiem znalazła si? w granicach Polski.

Opieraj?c si? na ustaleniach aliantow, po roku 1945 władze polskie wysiedliły niemal w cało?ci dotychczasow? ludno?? tych terenow.

Specyficzny charakter tych ziem i osiedlenie na nich przez władze komunistyczne ludno?ci pochodz?cej głownie z nizin szybko spowodowało masow? migracj? do miast i na ?l?sk. Rolnictwo w tym łagodnym, cho? gorskim klimacie wymagało całkiem innych ni? nizinne metod uprawy. Dopiero z ko?cem XX wieku wraz ze zmian? systemu nast?piło pewne o?ywienie turystyki, jednocze?nie jednak doszło do kryzysu w przemy?le (zamykanie kopal? w?gla ).

Wbrew powszechnemu mniemaniu ziemia kłodzka nie jest historyczn? cz??ci? ?l?ska , podczas gdy s? ni? le??ce na wschod od niej ? poło?one za Gorami Złotymi połnocne zbocza Jesionikow (w Javorniku znajduje si? dawna letnia rezydencja biskupow wrocławskich ) ( ksi?stwo nyskie ) oraz ?l?sk Opawski . Ta odr?bno?? miała swoje odbicie rownie? w wyliczaniu tytułow w pruskiej i niemieckiej tytulaturze krolewskiej, albowiem od 1742 r. wymieniano w niej hrabstwo kłodzkie, a od 1817 do 1918 r. na trzecim miejscu po słowach ?My, z Bo?ej łaski, krol Prus…” wymieniano: ?suweren i najwy?szy ksi??? ?l?ska, jak te? hrabstwa kłodzkiego”. Zreszt? w tym samym czasie cesarz austriacki tytułowany był w dalszym ci?gu ?ksi?ciem Dolnego i Gornego ?l?ska”, mimo ?e ?l?sk w wi?kszo?ci (oraz ziemi? kłodzk?) stracił.

Warunki naturalne [ edytuj | edytuj kod ]

Budowa geologiczna [ edytuj | edytuj kod ]

Obszar ziemi kłodzkiej charakteryzuje si? zachodniosudeckim stylem budowy geologicznej. Obejmuje w cało?ci nast?puj?ce jednostki: masyw gabrowo-diabazowy Nowej Rudy , metamorfik kłodzki , masyw kudowski , polskie cz??ci metamorfiku L?dka i ?nie?nika , metamorfiku bystrzycko-orlickiego , rowu Gornej Nysy , a tak?e fragmenty: bloku sowiogorskiego , struktury bardzkiej , masywu kłodzko-złotostockiego , niecki ?rodsudeckiej . Skały tworz?ce te jednostki powstały w ro?nym czasie ? od prekambru do czwartorz?du . Natomiast w dzisiejszym kształcie gory ziemi kłodzkiej powstały w czasie orogenezy alpejskiej , ktora spowodowała potrzaskanie całego gorotworu i wyd?wigni?cie poszczegolnych fragmentow na ro?n? wysoko??. Skały podło?a przykryte s? osadami trzeciorz?du , a przede wszystkim czwartorz?du.

Budowa geologiczna jest skomplikowana ? obejmuje ( skały metamorficzne , magmowe (zarowno plutoniczne , jak i wulkaniczne ) i osadowe ).

Surowce mineralne [ edytuj | edytuj kod ]

Bogactwem ziemi kłodzkiej był w?giel kamienny , wydobywany w rejonie Nowej Rudy i Słupca oraz w rejonie Pstr??nej.

Du?e znaczenie miało i ma wydobycie surowcow skalnych. Obecnie eksploatowane s? marmury , piaskowce gornokredowe (?ołte), permskie (czerwone) i dolnokarbo?skie (szare), gabra , diabazy , melafiry , łupki łyszczykowe . Zarzucono za? eksploatacj? gnejsow , granitow (kudowskich i kłodzko-złotostockich), bazaltow , wapieni . ?lady dawnej eksploatacji mo?ne odnale?? we wszystkich pasmach gorskich ziemi kłodzkiej.

Po drugiej wojnie w Masywie ?nie?nika trwały intensywne poszukiwania uranu . W latach 50. wydobywano tu fluoryt .

Na du?? skal? wydobywa si? ?wiry rzeczne w dolinie ?cinawki , na mniejsz? ? gliny (surowce ceramiczne) na zachod od Kłodzka. Surowce ceramiczne wydobywano te? w rejonie ?cinawki, pozostało?ci? s? ruiny cegielni.

W skałach wulkanicznych i metamorficznych znajduj? si? wyst?pienia kamieni połszlachetnych (m.in. ametysty , karneole i agaty ).

Wody [ edytuj | edytuj kod ]

Ziemia kłodzka nale?y do zlewisk trzech morz ? Bałtyckiego , Połnocnego i Czarnego . Granice wododziałowe zbiegaj? si? na granicznym Trojmorskim Wierchu (1145 m n.p.m. ) w Masywie ?nie?nika .

Wi?ksza cz??? ziemi kłodzkiej odwadniana jest przez Nys? Kłodzk? oraz niewielki fragment na połnocnym zachodzie, w rejonie Bartnicy , przez Bystrzyc? ? dopływy Odry . Wi?kszymi dopływami Nysy Kłodzkiej s? Biała L?decka , Bystrzyca Dusznicka i ?cinawka .

Do dorzecza Morza Czarnego nale?y symboliczny fragment ziemi kłodzkiej ? wschodnie zbocza grzbietu mi?dzy ?nie?nikiem a Małym ?nie?nikiem . Odwadnia je Morawa ? dopływ Dunaju .

Do zlewiska Morza Połnocnego ? okolice Pasterki i Ostrej Gory oraz okolice Kudowy i Lewina Kłodzkiego po Przeł?cz Polskie Wrota , odwadniane przez dopływ Łaby ? Metuje i południowo-zachodnie zbocza Gor Bystrzyckich, odwadniane przez inny dopływ Łaby ? Dzik? Orlic? .

Na Wilczce znajduje si? drugi pod wzgl?dem wysoko?ci w polskich Sudetach wodospad, w celu ochrony jego i jego otoczenia utworzono rezerwat przyrody Wodospad Wilczki .

Na obszarze ziemi kłodzkiej nie ma naturalnych jezior. W celach przeciwpowodziowych zbudowano tu kilka suchych zbiornikow, m.in. na Wilczce poni?ej Mi?dzygorza i na Morawce powy?ej Stronia ?l?skiego .

Region jest bogaty w ?rodła wod mineralnych . S? to głownie nasycone dwutlenkiem w?gla , szczawy oraz wysoko zmineralizowane wody, a tak?e wody radonowe .

Miasta [ edytuj | edytuj kod ]

Lp. Miasto Populacja Powierzchnia
1. Kłodzko 25 990 24,84 km²
2. Nowa Ruda 20 105 37,05 km²
3. Kudowa-Zdroj 9509 33,9 km²
4. Bystrzyca Kłodzka 9335 10,74 km²
5. Polanica-Zdroj 6141 17,22 km²
6. L?dek-Zdroj 5115 20,32 km²
7. Stronie ?l?skie 5089 2,38 km²
8. Szczytna 4864 80,38 km²
9. Duszniki-Zdroj 4178 22,28 km²
10. Mi?dzylesie 2448 14,37 km²
11. Radkow 2302 15,07 km²

Miasta zdegradowane [ edytuj | edytuj kod ]

Do miast ziemi kłodzkiej (ktore jednak z ro?nych przyczyn utraciły status miasta) nale?? rownie?:

Lp. Dawne miasto Populacja Prawa miejskie Degradacja
1. Lewin Kłodzki 880 przed 1345 r. 1945 r.
2. Bolesławow 244 1581 1890 r.
3. Słupiec [6] ? 1967 r. 1973 r.

Turystyka [ edytuj | edytuj kod ]

Sanktuarium Wambierzyckiej Krolowej Rodzin w Wambierzycach
Muzeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju
Park Zdrojowy w Kudowie-Zdroju

Region bogaty w atrakcje turystyczne, pokryty zarowno g?st? sieci? drogow?, jak i sieci? pieszych szlakow turystycznych. Działa tu kilka popularnych o?rodkow narciarskich (ukształtowanie terenu umo?liwia uprawiania narciarstwa biegowego, jak i zjazdowego). Kuracjusze odwiedzaj? liczne uzdrowiska o wieloletniej tradycji powstałe wokoł ?rodeł wod mineralnych ? głownie szczawy ? (m.in. Kudowa-Zdroj , Polanica-Zdroj , Duszniki-Zdroj , Długopole-Zdroj , L?dek-Zdroj ).

Wybrane atrakcje turystyczne to:

Od 1995 r. ziemia kłodzka jest cz??ci? Euroregionu Glacensis . Ze strony polskiej nale?y do niego 17 gmin i miasta: Kłodzko , Nowa Ruda , Bystrzyca Kłodzka i Polanica-Zdroj . Od strony czeskiej akces zgłosiły gminy z 7 powiatow, przygotowuj? si? do przyst?pienia tak?e powiaty Pardubice i Jiczyn .

Czasopisma lokalne [ edytuj | edytuj kod ]

Niewychodz?ce [ edytuj | edytuj kod ]

  • ?Glatzische Monatsschrift” (Miesi?cznik kłodzki), wydano 12 numerow w latach 1799?1800
  • ?Jahresbericht nebst Mitglieder Verzeichnis des Gebirgs-Vereines der Grafschaft Glatz” rocznik Kłodzkiego Towarzystwa Gorskiego (GGV), wychodz?cy w latach 1882?1904
  • ?Die Grafschaft Glatz. Zeitschrift des Glatzer Gebirgsvereins” ? dwumiesi?cznik Kłodzkiego Towarzystwa Gorskiego, wychodz?cy w latach 1906?1943, 4 do 12 razy rocznie, dodatek: Blatter fur Geschichte und Heimatkunde der Grafschaft Glatz (Strony historyczno-regionalne), 1906?1920.
  • ?Glatzer Heimatblatter. Zeitschrift des Vereins fur Glatzer Heimatkunde” (Kłodzkie strony regionalne. Czasopismo zwi?zku kłodzkich regionalistow), (1911)-1944, 3?4 razy do roku.

Wspołczesne [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Poprawna słownikowa pisownia nazwy to ?ziemia kłodzka” od małej litery [3] [4] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Janusz Laska: Ziemia kłodzka w liczbach. W: Janusz Laska , Mieczysław Kowalcze : Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej . T. 4 (???). Kłodzko-Nowa Ruda: Kłodzkie Towarzystwo O?wiatowe , 2011, s. 194. ISBN  978-83-60478-90-5 .
  2. ↑ a b c d e Janusz Laska: Ziemia kłodzka. W: Janusz Laska , Mieczysław Kowalcze : Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej . T. 1 (A?J). Kłodzko-Nowa Ruda: Kłodzkie Towarzystwo O?wiatowe , 2009, s. 6. ISBN  978-83-60478-90-5 .
  3. ↑ Pisownia ziemia (teren; kraina) . [w:] Wielki słownik ortograficzny PWN [on-line]. PWN. [dost?p 2019-05-01]. ( pol. ) .
  4. ↑ Nazwy okr?gow administracyjnych wspołczesnych i historycznych, wyodr?bnionych w strukturach ko?cielnych i pa?stwowych . [w:] Słownik j?zyka polskiego PWN [on-line]. PWN. [dost?p 2019-05-01]. ( pol. ) .
  5. ↑ a b A. Herzig, M. Ruchniewicz, Dzieje Ziemi Kłodzkiej , Hamburg-Wrocław 2006, s. 28.
  6. ↑ Słupiec [online], zsp.nowaruda.pl [dost?p 2023-05-27] .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Regiony historyczne w Polsce
Wielkopolska
Kujawy
Ziemia ł?czycko-sieradzka
Mazowsze
Podlasie
Litwa
Ru? Czarna
Polesie
  • ziemia brzeska
Małopolska
Ru? Czerwona / Grody Czerwie?skie
Spisz i Orawa
?l?sk
Ziemia kłodzka
Łu?yce
Ziemia lubuska
Pomorze
Prusy
?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ziemia_kłodzka&oldid=73920066 ”