Zauropelta

Sauropelta
Ostrom , 1970
Okres istnienia: wczesna kreda 115?110 mln lat temu Pre? ? O S D C P T J K Pg N Q 115/110 ↓ 115/110
Systematyka
Domena	eukarionty
Krolestwo	zwierz?ta
Typ	strunowce
Podtyp	kr?gowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Infragromada	archozauromorfy
Nadrz?d	dinozaury
Rz?d	dinozaury ptasiomiedniczne
Podrz?d	tyreofory
Infrarz?d	ankylozaury
Rodzina	nodozaury
Rodzaj	zauropelta
Gatunki
S. edwardsorum Ostrom, 1970
Multimedia w Wikimedia Commons

Zauropelta ( Sauropelta ) ( łac. jaszczurza tarcza) ? rodzaj dinozaura pancernego ?yj?cego we wczesnym okresie kredowym w Ameryce Połnocnej . Wyro?nia si? tylko jeden gatunek S. edwardsorum , aczkolwiek nie wyklucza istnienia innych. Pod wzgl?dem anatomii zauropelta nale?y do najlepiej poznanych nodozaurow. Jej szcz?tki odnaleziono w stanach Wyoming , Montana , a prawdopodobnie tak?e w Utah . Jest ona tak?e najwcze?niejszym rodzajem swej rodziny, albowiem jej pozostało?ci pochodz?ce w wi?kszo?ci z formacji Cloverly datowane s? na około 115 do 110 milionow lat.

Był to ?redniej wielko?ci przedstawiciel nodozaurow, osi?gał 5 metrow długo?ci. Zauropelt? wyro?niał długi ogon stanowi?cy połow? długo?ci jej ciała. Cho? ust?powała ona rozmiarami dzisiejszemu nosoro?cowi czarnemu , osi?gała podobn? mas?, wynosz?c? około 1500 kilogramow. Ta ?nadwy?ka” masy powodowana była istnieniem kostnego pancerza wyposa?onego m.in. w długie kolce stercz?ce z szyi zwierz?cia.

Morfologia [ edytuj | edytuj kod ]

Zauropelta była ci??ko zbudowanym czworono?nym ro?lino?erc? osi?gaj?cym 5 metrow długo?ci ^[1] . Mas? ciała oszacowano na ponad 900 kg ^[2] . Jej czaszka ogl?dana z gory przypominała trojk?t , ktorego tylny koniec był szerszy ni? ostro zako?czony pysk. W najszerszym punkcie, za oczami, mierzyła około 35 centymetrow ^[3] . W przeciwie?stwie do innych nodozaurow gorna powierzchnia grubej w tym miejscu czaszki układała si? płasko, a nie kopułowato. Pokrywały j? rownie? płaskie płyty kostne poł?czone z sob? tak mocno, ?e nie zauwa?a si? mi?dzy nimi szwow, obserwowanych u panoplozaura , pawpawzaura , sylwizaura , a tak?e wielu innych dinozaurow pancernych. Nie mo?na jednak wykluczy?, ?e to artefakt powstały dopiero podczas konserwacji lub preparacji. Z pokrewnymi rodzajami ł?czyły natomiast zauropelt? trojk?tne tarczki odchodz?ce od ko?ci zaoczodołowej , jak rownie? jarzmowej , poni?ej i za oczami ^[3] . Typowe dla nodozaurow li?ciaste w kształcie z?by u?ywane do odcinania pokarmu ro?linnego wy?cielały gorn?, jak i doln? szcz?k?. Budowy przedniego kra?ca czaszki nie poznano, ale na ko?cu szcz?k mogła si? znajdowa? ostra kraw?d? obecna u innych przedstawicieli Ankylosauria, a dzisiaj u ptakow i ?ołwi (ang. tomium ). Wspierała ona prawdopodobnie keratynowy dziob ^[4] .

Charakterystyczny długi ogon tego zauropsyda stanowił a? połow? długo?ci zwierz?cia. W pewnym szkielecie doliczono si? 40 kr?gow ogonowych. Niektorych jednak brakowało, co oznacza, ?e rzeczywista ich liczba była jeszcze wi?ksza. Skostniałe ?ci?gna usztywniały ogon. Jak inne dinozaury pancerne, zauropelta miała szerokie ciało z obszern? miednic? i klatk? piersiow? . Przednie łapy nie dorownywały długo?ci? tylnym. W zwi?zku z tym grzbiet zwierz?cia przyjmował kształt łukowaty, najwy?sz? wysoko?? osi?gaj?c w biodrach. Stopy, ko?czyny, barki i miednic? cechowała solidna budowa, musiały bowiem dawa? sobie rad? z utrzymaniem nad ziemi? du?ej masy tyreofora. Ameryka?ski paleontolog Kenneth Carpenter oszacował j? na około 1500 kilogramow ^[1] .

Jak i inne nodozaury , zauropelt? pokrywała kostna zbroja ł?cz?ca si? ze skor?. Odkrycie szkieletu z zachowanym na miejscu pancerzem pozwoliło Carpenterowi i innym naukowcom dokładniej opisa? jego obronn? funkcj?. Dwa rownoległe rz?dy kopulastych tarczek biegły od szczytu szyi w płaszczy?nie strzałkowej na grzbiet zwierz?cia. Na gornej powierzchni grzbietu i ogona skor? pokrywały małe, kostne guzki oddzielaj?ce wi?ksze sto?kowate tarczki uło?one w rownoległe rz?dy, tym razem przebiegaj?ce w płaszczy?nie czołowej od jednego boku do drugiego. Powy?ej bioder mniejsze guzki, jak i wi?ksze tarczki wi?zały si? z sob? bardzo mocno, tworz?c swoist? przypominaj?c? tarcz? struktur? ^[1] spotykan? tak?e u polakanta i antarktopelty ^{[4] [5]} .

Olbrzymie, ostro zako?czone kolce, ktorych wielko?? zwi?kszała si? id?c od głowy w kierunku barkow, a nast?pnie zmniejszała, zdobiły boki szyi i tułowia, dopoki nie zako?czyły si? nad biodrami. Za nimi z kolei trojk?tne płyty malej?cych w kierunku tylnym rozmiarow sterczały po obu stronach ogona, kieruj?c si? swymi spiczastymi ko?cami bocznie. Carpenter pierwotnie opisał kolce szyjne i ogonowe płyty jako tworz?ce jeden rz?d na ka?dym boku, jednak bardziej wspołczesne pogl?dy jego i Jamesa Kirklanda stanowi? o dwoch rownoległych rz?dach po ka?dej stronie, jeden nad drugim. Kolce nale??ce do tego wy?szego kierowały swe ko?ce do tyłu i w gor?, ni?sze natomiast w tył i bocznie. Podstawy ka?dej pary zarowno kolcow, jak i ogonowych płyt ł?czył si? z sob?, co znacznie ograniczało ruchomo?? szyi i gornej cz??ci ogona ^[3] .

Systematyka [ edytuj | edytuj kod ]

Od kiedy John Ostrom opisał rodzaj w roku 1970, rozpoznano w nim członka rodziny nodozaurow ^[6] . Zwierz?ta te razem z rodzin? ankylozaurow (Ankylosauridae) nale?? do infrarz?du ankylozaurow (Ankylosauria) . Nodozaury charakteryzowały si? pewnymi cechami czaszki, w tym ?uchw? zawijaj?c? si? przy ko?cu w doł. Ogolnie posiadały w??sze pyski ni? ich krewniacy, brakowało im te? ci??kiej ankylozaurzej maczugi na ogonie ^[7] . Szcz?tki członkow obu rodzin odnaleziono w Ameryce Połnocnej , Europie i Azji .

Gdy systematyka nodozaurow nie była jeszcze wiarygodnie ustalona, rodzaje Sauropelta , Silvisaurus i Pawpawsaurus uznawano czasami za bazalne w stosunku do młodszych geologicznie, jak Panoplosaurus , Edmontonia czy Animantarx ^{[4] [8]} . W analizie z 2001 roku Carpenter wł?czył pierwsze trzy rodzaje w klad siostrzany w stosunku do grupy zawieraj?cej trzy kolejne. Jednak?e jego zdaniem panoplozaura mo?na zaliczy? do obu grup w zale?no?ci od tego, ktore cechy bierze si? pod uwag? ^[9] .

Odkrycie i nazwa [ edytuj | edytuj kod ]

We wczesnym latach trzydziestych XX wieku sławny łowca dinozaurow i paleontolog Barnum Brown odkrył holotyp rodzaju (AMNH 3032), niekompletny szkielet z formacji Cloverly w hrabstwa Big Horn w Montanie, niedaleko Crow Indian Reservation . Brown odnalazł tak?e dwa inne znaleziska: AMNH 3035 i 3036. Ten ostatni to jeden z najlepiej zachowanych znanych nauce szkieletow nodozaurow. Zawiera du?? cz??? pancerza pozostałego na wła?ciwym miejscu. Mo?na go ogl?da? w Ameryka?skim Muzeum Historii Naturalnej (w Nowym Jorku). AMNH 3035 zachował pancerz szyjny i wi?kszo?? czaszki, brakuje w niej tylko czubka pyska. Ekspedycje lat sze??dziesi?tych tego samego wieku prowadzone przez podobnie znanego Johna Ostroma , z Peabody Museum of Natural History (nale??cego do Uniwersytetu Yale ), ujawniły kolejne niekompletne znaleziska z tej samej formacji. W 1970 Ostrom wł?czył pozostało?ci odkryte przez obie ekspedycje do ukutego przez siebie rodzaju Sauropelta . Nazwa wzi?ła pocz?tek od pochodz?cych ze staro?ytnej greki słow σαυρο? / sauros (‘jaszczur’) i πελτε / pelte (‘tarcza’). Odnosi si? ona oczywi?cie do kostnego pancerza zwierz?cia ^[6] , w wolnym tłumaczeniu oznacza ?jaszczura okrytego tarcz?”. Chocia? Ostrom pierwotne nazwał gatunek originally S. edwardsi , nomenklaturysta George Olshevsky zmienił j? na w 1991 S. edwardsorum , by zgadzała si? z regułami gramatyki obowi?zuj?cymi w łacinie ^[10] .

Mimo nadania nazwy dwa lata po?niej, w 1972, powstał konflikt, bowiem fotografia znaleziska AMNH 3026 podpisana została jako ?Peltosaurus” ^[11] . Cho? Brown nigdy nie opublikował nazwy ani opisu pozostało?ci znanych obecnie jako Sauropelta edwardsorum , nazwa ?Peltosaurus” u?ywana była nieformalnie na wykładach i wystawach muzealnych. Jednak zajmował j? ju? rodzaj połnocnoameryka?skiej jaszczurki z wymarłej gał?zi wspołczesnej rodziny padalcowatych i nie mo?na ju? u?ywa? jej odno?nie do dinozaura ^[12] .

W 1999 Carpenter i wspołpracownicy opisali szcz?tki du?ego przedstawiciela nodozaurow z Utah, odkrytego w formacji Cedar Mountain , a dokładniej w Poison Strip Sandstone, z tych samych czasow, co formacja Cloverly. Pierwotnie uznano, ?e nale?? do nowego gatunku zauropelty, ale nigdy ich nie nazwano ^[13] . W nowszych publikacjach Carpenter nie umieszcza ju? tego stworzenia w rodzaju Sauropelta , a tylko w rodzinie nodozaurow ^[14] .

Inne niedawne, jeszcze nieopisane, odkrycie obejmuje kompletn? czaszk? z monta?skiej formacji Cloverly ^[15] i du?y fragmentaryczny szkielet z formacji Cedar Mountain z Utah ^[16] . Opublikowano je jedynie jako abstrakty dla dorocznej konferencji Society of Vertebrate Paleontology . Kiedy nast?pi formalna publikacja, mo?e si? okaza?, ?e nale?? lub nie do gatunku S. edwardsorum , a nawet do rodzaju zauropelty.

Paleoekologia [ edytuj | edytuj kod ]

Sauropelta jest najwcze?niejszym znanym rodzajem rodziny nodozaurow . Wszystkie znaleziska zaliczane do gatunku S. edwardsorum nale?ały do ?rodkowej cz??ci formacji Cloverly w stanach Wyoming i Montana, datuje si? je na po?ny apt do wczesnego albu we wczesnej kredzie, około 115?110 milionow lat temu ^{[3] [17]} . Zauropelta zamieszkiwała szerokie rowniny zalewowe usytuowane wokoło rzeki nios?cej zerodowany materiał z niewysokich gor i uchodz?cej do płytkiego ?rodl?dowego morza le??cego na połnocy i wschodzie. Okresowe powodzie powodowane przez rzeki pokryły okoliczne rowniny błotnistymi osadami , tworz?c po?niejsz? formacj? Cloverly i ukrywaj?c pozostało?ci wielu zwierz?t , z ktorych cz??? miała ulec fosylizacji . W po?niejszych czasach płytkie morze zwi?kszyło swoj zasi?g, pokrywaj?c cały ten region i podzieliło Ameryk? Połnocn? całkowicie, tworz?c Morze ?rodkowego Zachodu ^[18] .

Liczne szcz?tki ro?lin iglastych wskazuj?, ?e rowniny pokrywały lasy ^[6] . Trawy nie zd??yły jeszcze wyewoluowa?, wi?c zauropelty i inne wczesnokredowe dinozaury ro?lino?erne po?ywiały si? iglastymi i sagowcami ^[19] . Nodozaury miały w?ski pyski. Podobn? adaptacj? spotyka si? dzi? u zwierz?t skubi?cych li?cie, p?dy, wy?ej poło?one cz??ci ro?lin, w przeciwie?stwie do szerokich pyskow trawo?ercow ^[7] .

O ile Sauropelta stanowiła wa?n? cz??? gildii ro?lino?ercow z Cloverly, najpopularniejszym z nich był w tym czasie du?y ornitopod tenontozaur . Mniejszy ornitopod zefirozaur , rzadkie tytanozaury i nieznany bli?ej przedstawiciel ornitomimozaurow tak?e ?yli obok zauropelty. Zaliczany do dromeozaurow teropod deinonych ?ywił si? niektorymi z nich, a pozostałe po nim z?by stanowi? dowod jego du?ej liczebno?ci. Mikrowenator , mały bazalny owiraptorozaur , polował na niewielk? zdobycz, podczas gdy na szczycie piramidy pokarmowej stały wielkie teropody z grupy allozauroidow . Stworzenia te znane s? jedynie z fragmentarycznych szcz?tkow, mog? by? blisko spokrewnione ze wspołczesnym im akrokantozaurem z dzisiejszych Teksasu i Oklahomy . Ryby dwudyszne , ssaki z grupy trykonodontow i kilka gatunkow ?ołwi tak?e zamieszkiwało ten teren. W rzekach , jeziorach i na bagnach czaiły si? krokodylomorfy , dostarczaj?c dowodow na ciepły klimat przez cały rok ^{[6] [18]} . Po?nojurajska fauna zdominowana przez allozauroidy, stegozaury i ro?norodne olbrzymie zauropody ust?piła wczesnokredowej, w ktorej dominowały dromeozaury , ornitopody i nodozaury, takie jak zauropelta. Gdy czas Cloverly min?ł, du?a fala zwierz?t azjatyckich , jak tyranozaury , ceratopsy i ankylozaury , rozprzestrzeniła si? w zachodniej Ameryce Połnocnej, tworz?c mieszan? faun? po?nej kredy ^[3] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]