Zaporo?e
(
ukr.
Запор?жжя
Zapori??ia
; do 1921
Aleksandrowsk
) ? miasto w południowo-wschodniej cz??ci
Ukrainy
, nad
Dnieprem
, stolica
obwodu zaporoskiego
. Miasto jest wa?nym o?rodkiem przemysłowym, działa w nim wielka huta
Zapori?stal
i du?a fabryka samochodow ?
AwtoZAZ
. Na pocz?tku 2021 roku, z liczb? mieszka?cow przekraczaj?c? 722 tys., Zaporo?e zajmowało szoste miejsce w?rod najludniejszych
ukrai?skich miast
[3]
.
Wraz z okolicznymi osadami Zaporo?e tworzy aglomeracj?. Jest to jedno z najwi?kszych centrow administracyjnych, przemysłowych i kulturalnych na południu Ukrainy z zaawansowan? in?ynieri? mechaniczn?, metalurgi? ?elaza i metali nie?elaznych, przemysłem chemicznym i budowlanym, port rzeczny i wa?ny w?zeł kolejowy tranzytowy
[4]
.
Pocz?tek miastu dała rosyjska twierdza do obrony przed najazdami
Tatarow krymskich
oraz
Turkow
, zbudowana w 1770 r. Twierdza Aleksandrowska ? cz???
linii dnieprowskiej
. Twierdza Aleksandrowsk w 1806 r. uzyskała prawa miasta powiatowego
[5]
, ktore stało si? portem nad Dnieprem.
Na obrze?ach miasta znajdowały si? liczne osiedla (kolonie) migrantow z
Rzeczypospolitej
, ktorzy przybyli tam na zaproszenie
Katarzyny II
z 1787 roku. Byli to przewa?nie
mennonici
, ktorzy uciekali przed prze?ladowaniami religijnymi
Prusakow
z ziem zagarni?tych w pierwszym rozbiorze. Cz??? mieszka?cow takich kolonii mennonickich, jak Neuendorf, Einlage, Kronsweide, Osterwick, Rosental, Nieder-Chortitza czy Burwalde pochodziła z okolic
Gda?ska
,
Grudzi?dza
i
Elbl?ga
.
W Zaporo?u do dzisiaj pozostały niektore budynki mennonitow, jeden z najpi?kniejszych to
Madchenschule
, czyli
Szkoła dla dziewcz?t
, budynek z elementami holenderskiego renesansu i po?nego baroku
[6]
, zbudowany w 1904 roku. Jego głowna fasada jest bardzo podobna do budynkow połnocnej Europy. Nauczyciel tej szkoły Piotr Buzuk w tym budynku w 1910 roku zało?ył pierwsz? w
Imperium Rosyjskim
organizacj? ekologiczn? ? Chortyckie Towarzystwo Ochrony Przyrody
[7]
.
W 1939 roku została otwarta
Zaporoska Filharmonia Obwodowa
. Od 1939 stolica obwodu. W latach 1941?1943 okupowane przez niemieckie wojska.
W maju 2010 dzi?ki staraniom działaczy lokalnych struktur
Komunistycznej Partii Ukrainy
w mie?cie odsłoni?to
pomnik Jozefa Stalina
. Był to pierwszy od 1953 pomnik tego radzieckiego przywodcy na Ukrainie
[8]
[9]
. W 2015 przyj?to
ustawy dekomunizacyjne
[10]
, w wyniku ktorych rada miejska musiała zmieni? nazwy ponad 50 głownych ulic i cz??ci administracyjnych miasta, zdemontowane tak?e zostały pomniki przywodcow Zwi?zku Radzieckiego
[11]
. Pomnik Stalina został zlikwidowany 25 listopada 2017 roku. Fragmenty pomnika zostały wrzucone pod monument ofiarom
Hołodomoru
[12]
.
Podczas
rosyjskiej inwazji
w 2022 roku doszło do
walk w południowych cz??ciach miasta
[13]
. 3 marca rosyjskie wojsko rozpocz?ło ostrzał
elektrowni j?drowej
powoduj?c po?ar
[14]
.
Skład narodowo?ciowy miasta na podstawie danych ze spisow powszechnych
Imperium Rosyjskiego
,
Zwi?zku Radzieckiego
i Ukrainy:
- Ukrai?cy
: 573 tys. (70,28%)
- Rosjanie
: 207 tys. (25,39%)
- Białorusini
: 5,5 tys. (0,67%)
- Bułgarzy
: 3,6 tys. (0,44%)
- ?ydzi
: 3,4 tys. (0,42%)
- Gruzini
: 3,11 tys. (0,38%)
- Ormianie
: 3,08 tys. (0,38%)
- Tatarzy
: 2,2 tys. (0,27%)
- Azerowie
: 1,2 tys. (0,15%)
- Cyganie
: 0,92 tys. (0,11%)
- Polacy
: 0,78 tys. (0,1%)
- Niemcy
: 0,76 tys. (0,09%)
Miasto Zaporo?e podzielone jest na 7
rejonow
(dzielnic). W tabeli podano nazwy i liczb? ludno?ci poszczegolnych rejonow, według stanu na 1 listopada 2013
[18]
.
Nr
|
Nazwa
|
Liczba ludno?ci w tys. osob
|
1
|
Oleksandriwskyj
|
69,8
|
2
|
Zawod?kyj
|
51,9
|
3
|
Kommunar?kyj
|
135,9
|
4
|
Dniprowskyj
|
137,9
|
5
|
Wozneseniwskyj
|
102,3
|
6
|
Chorty?kyj
|
117
|
7
|
Szewczenkiw?kyj
|
153
|
- ↑
a
b
А. ?вченко:
М?ста Укра?ни
. Ки?в: 1999, s. 94.
ISBN
966-7085-56-2
.
- ↑
Паспорт м?ста
. Запор?зька м?ська влада. [dost?p 2014-01-05]. [zarchiwizowane z
tego adresu
(2011-08-23)].
(
ukr.
)
.
- ↑
a
b
Чисельн?сть наявного населення Укра?ни на 1 с?чня 2021 року
[online], ukrcensus.gov.ua
[dost?p 2022-01-06]
[zarchiwizowane z
adresu
2021-05-26]
(
ukr.
)
.
- ↑
?ндустр?ально-буд?вельний цикл
[online], pidruchniki.com
[dost?p 2019-11-25]
.
- ↑
З ?стор?? Олександр?вська
. Запор?зька обласна б?бл?отека. [dost?p 2018-02-05]. [zarchiwizowane z
tego adresu
(2018-02-06)].
(
ukr.
)
.
- ↑
Madchenschule w Zaporo?u
. fotki.yandex.ru. [dost?p 2018-02-05].
(
ros.
)
.
- ↑
Запорожье: колонии меннонитов
. varadej. [dost?p 2018-02-05].
(
ros.
)
.
- ↑
Bilans odsłoni?cia pomnika Stalina: jedna osoba zmarła, dwie hospitalizowane
[online], Newsweek.pl
[dost?p 2020-05-31]
(
pol.
)
.
- ↑
Stefan
S.
Dmitruk
Stefan
S.
,
Zaporo?e: wysadzono pomnik Stalina - Portal Spraw Zagranicznych psz.pl
[online], psz.pl
[dost?p 2020-05-31]
(
pol.
)
.
- ↑
Lily Hyde:
Ukraine to rewrite Soviet history with controversial ‘decommunisation’ laws
.
The Guardian
, 2015-05-20. [dost?p 2022-03-19].
(
ang.
)
.
- ↑
Vitaly Shevchenko:
Goodbye, Lenin: Ukraine moves to ban communist symbols
.
BBC
, 2016-05-31. [dost?p 2022-03-19].
(
ang.
)
.
- ↑
У Запор?жж? розбили пам'ятник Стал?ну
, ?BBC News Укра?на”
[dost?p 2022-09-07]
(
ukr.
)
.
- ↑
Техн?ка рос?ян зайшла до Бердянська, в Запор?жж? зброю дають ус?м готовим захищати обласний центр
. radiosvoboda.org, 2022-02-27. [dost?p 2022-03-19].
(
ukr.
)
.
- ↑
Zaporo?e. Po?ar w elektrowni j?drowej po ostrzale. Zełenski: Rosja stosuje terror nuklearny
. polsatnews.pl, 2022-03-04. [dost?p 2022-03-19].
(
pol.
)
.
- ↑
Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей
[online], demoscope.ru
[dost?p 2017-11-27]
.
- ↑
Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей
[online], demoscope.ru
[dost?p 2017-11-27]
.
- ↑
Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей
[online], demoscope.ru
[dost?p 2017-11-27]
.
- ↑
Чисельн?сть населення м.Запор?жжя на 1 листопада 2013 року
. Головне управл?ння статистики у Запор?зьк?й област?. [dost?p 2014-01-05].
(
ukr.
)
.
Obwody
|
|
---|
Republika autonomiczna
|
|
---|
Miasta wydzielone
|
|
---|
Miasta obwodowe
|
|
---|
- ↑
a
b
c
Sewastopol i Republika Autonomiczna Krymu zostały jednostronnie inkorporowane do Rosji w 2014 roku; na arenie mi?dzynarodowej s? uznawane za cz??? Ukrainy.