Wypadki gryfickie ? wydarzenia pocz?tku lat 50. XX w. w powiecie gryfickim ^[1] , dotycz?ce nadu?y? władz w stosunku do rolnikow, podczas prowadzonej akcji planowego skupu zbo?a ^[2] .

W 1950 r. w powiecie gryfickim wyst?piły przypadki stosowania przymusu przy egzekwowaniu planowanych dostaw zbo?a od rolnikow ? tzw. kułakow . Celem tych działa? było uzyskanie odpowiednich kontyngentow rolnych i przygotowanie akcji pod kolektywizacj? wsi. W łamaniu praworz?dno?ci uczestniczyli pracownicy aparatu partyjnego i administracyjnego , działacze Zwi?zku Młodzie?y Polskiej , funkcjonariusze aparatu bezpiecze?stwa publicznego i Milicji Obywatelskiej , trojki zbo?owe i brygady młodzie?owe ( brygady lekkiej kawalerii ) ^{[3] [4]} . Zako?czyły si? one pokazowym procesem s?dowym 25 maja 1951 w Gryficach ^[5] .

Kolektywizacja wsi gryfickiej [ edytuj | edytuj kod ]

Od Kominformu po Episkopat [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Kolektywizacja w Polsce .

Kolektywizacja rolnictwa w Polsce została zapocz?tkowana decyzj? VII Plenum Komitetu Centralnego PPR ^[6] z 3 wrze?nia 1948 ^[7] . Podstaw? jej była uchwała Kominformu , z czerwca 1948 ( Bukareszt ) ? rozpoczynaj?cej kolektywizacj? we wszystkich krajach bloku komunistycznego ^{[8] [9]} . Legitymizacji działa? komunistycznych władz, w sprawie uspołdzielczania wsi udzieliły: ZSL ? 10 lutego 1950 oraz Episkopat polski , po porozumieniu z rz?dem ? 14 kwietnia 1950 ^[10] .

Antykułacka propaganda [ edytuj | edytuj kod ]

W prowadzonej polityce kolektywizacji wsi wa?n? rol? odegrała propaganda ^[11] . Przy pomocy mediow , tj.: prasy , radia , plakatow , ulotek oraz lokalnych radiow?złow , formalnie wymierzono atak przeciw rolnikom, ktorych nazywano kułakami ^[12] . Działacze partyjni w 1949 ustalili, ?e za kułaka nale?y uwa?a? chłopa, ktory posiada 15 ha gospodarstwo rolne ^[13] .

W Polsce do tej kategorii chłopow nale?ało 10% ogołu rolnikow. W niektorych przypadkach odst?powano od tej zasady. Kwalifikowano do grupy tych, ktorzy posiadali w gospodarstwie dachowk? lub potrafili dobrze gospodarowa? ^[14] . Propaganda polityczna zakładała, ?e kułakow nale?y rozkułaczy? (za ukrywanie i niszczenie plonow), pozbawi? wszelkich dobr, a ich gospodarstwa wł?czy? do programu uspołdzielczania wsi lub pa?stwowych gospodarstw rolnych ^[11] .

Proces uspołdzielczania wsi gryfickiej [ edytuj | edytuj kod ]

Do 1950 r. efekty uspołdzielczania wsi były niewielkie ^[15] . Podj?to wszechstronne działania, ktore miały pomoc w akcji kolektywizacyjnej. Wydano cztery antykułackie ustawy o obowi?zkowych dostawach zbo? , ziemniakow , mleka oraz zwierz?t rze?nych ^[16] . Proces kolektywizacji przebiegał w dwoch etapach:

• I etap: 1949-1951, tzw. przymus bezpo?redni ^[17] . Charakteryzował si? aresztowaniami chłopow, sprzeciwiaj?cych si? uspołdzielczaniu. Fazy naciskow i represji były ro?ne, w zale?no?ci od oporu chłopow gryfickich ^[16] . Trojki zbo?owe , przy wspołudziale Urz?du Bezpiecze?stwa Publicznego i Milicji Obywatelskiej , dokonywały bezprawnych rewizji, dopuszczały si? kradzie?y i dewastowania mienia rolnikow. U?ywano siły fizycznej i szykanowano tzw. kułakow , a w licznych przypadkach wydawano nakazy aresztowa? ^[18] .
• II etap: 1951-1954, tzw. przymus po?redni ^[17] , w ktorym stosowano polityk? fiskaln? i system obowi?zkowych dostaw ^{[19] [12]} .

W roku 1950 w powiecie gryfickim funkcjonowało 7 społdzielni o ł?cznym obszarze 2356 ha. Stanowiło to zaledwie 3,34% u?ytkow rolnych ^[20] . Do roku 1955 powstało 65 społdzielni, zrzeszaj?cych 1628 gospodarstw rolnych. Obejmowały one 18 094 ha u?ytkow rolnych ^{[21] [22]} . Do społdzielni w wi?kszo?ci przyst?powali chłopi o niskim statusie ekonomicznym, ktorzy otrzymali ziemi? w wyniku parcelacji podczas reformy rolnej w latach 1944?1948 ^[23] , w tym parcelacji i osadnictwa na Ziemiach Zachodnich w okresie 1944?1945 ^[24] . Powstały cztery typy społdzielni:

1. Zrzeszenie Uprawy Ziemi, ktore charakteryzowało si? wspoln? własno?ci? gruntow, jednocze?nie zachowuj?c prywatn? własno?? cz??ci składowych gospodarstwa rolnego, czyli maszyny, narz?dzia itd.,
2. Rolnicze Zespoły Społdzielcze, ktore cechowała wspolna własno?? ziemi bez inwentarza gospodarczego,
3. Rolnicze Społdzielnie Wytworcze, ktore charakteryzowały si? wspoln? własno?ci? ziemi wraz z inwentarzem martwym i ?ywym. Cz??? inwentarza z budynkami gospodarczymi oraz narz?dziami pozostawały do dyspozycji społdzielcy,
4. Rolnicze Zrzeszenie Społdzielcze o cechach zbli?onych do Rolniczych Zespołow Rolniczych ^{[25] [26]} .

Z 28 277 ha zajmowanych przez gospodarstwa rolne w 1950 nast?pił spadek indywidualnych u?ytkow rolnych do 8288 ha w 1955 ^[27] . Tak prowadzona akcja uspołdzielczania wsi spowodowała spadek produkcji rolnej ^[28] . W latach 50. XX w. na skutek kolektywizacji zaznaczył si? proces rozdrabniania indywidualnych gospodarstw rolnych. Z protokołow Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gryficach wynika, ?e gospodarstwa rolne przeci?tnie zmalały o 2,2 ha. Podstaw? miały by? masowe wnioski chłopow o zmniejszenie ich gospodarstw zgodnie z dyrektywami politycznymi. Zaznaczył si? tak?e proces zdawania gospodarstw na rzecz skarbu pa?stwa ^[29] .

Na VIII Plenum KC PZPR w pa?dzierniku 1956 pot?piono metody uspołdzielczania wsi. W. Gomułka stwierdził, ?e społdzielnie, ktore powstały pod przymusem mog? ulec likwidacji ^[25] . W 1957 wszystkie społdzielnie w powiecie gryfickim zostały rozwi?zane. W ich miejsce powstawały kołka rolnicze. W roku 1957 było ich 7, ktore zrzeszały 155 członkow. Nowy etap uspołdzielczania rolnictwa gryfickiego nast?pił w sierpniu 1963, kiedy powstała Społdzielnia Produkcyjna w Smol?cinie i kolejne w latach nast?pnych ^[30] .

Rola mediow lokalnych [ edytuj | edytuj kod ]

W procesie uspołdzielczania wsi wa?n? rol? odegrały media lokalne. W latach 1952?1956 na terenie Gryfic była wydawana ?Gazeta Gryficka”, ktora swym zasi?giem obejmowała teren powiatu gryfickiego. Tygodnik redagowany przez kolegium przy radiow??le gryfickim był po?wi?cony w wi?kszej mierze społdzielczo?ci lokalnej, w ktorym opisywano aspekty pracy kolektywizacyjnej, wynikaj?cych z tego dobr? i roli jak? odgrywa dla społeczno?ci powiatu. Pojawiały si? rownie? artykuły wymierzone przeciw rolnikom indywidualnym, gdzie imiennie przedstawiano ich zadłu?enia w obowi?zkowych dostawach zbo? wobec pa?stwa, jak i wrog? antykolektywizacyjn? postaw?. Opisywane wydarzenia miały na celu gloryfikowanie społdzielczo?ci, jako jedynej słusznej drogi w procesie produkcji rolnej ku dobru mieszka?cow wsi, powiatu i pa?stwa ^[31] .

Sprawa gryficka [ edytuj | edytuj kod ]

Urz?dowe regulacje [ edytuj | edytuj kod ]

Proces kolektywizacji w powiecie gryfickim rozpocz?ł si? w roku 1949, kiedy administracja pa?stwowa zacz?ła wprowadza? program regulacji , polegaj?cy na odebraniu niektorym rolnikom wcze?niej prawnie nadanej ziemi w zamian za odłogi rolne (zgodnie z dyrektywami powiatowej władzy politycznej ^[32] ). Do akcji kolektywizacji aktywnie wł?czył si? I sekretarz Komitetu Powiatowego PZPR w Gryficach. Jego działalno?? była wspomagana od listopada 1950 przez pełnomocnika KC PZPR i inspirowana przez działaczy KW PZPR w Szczecinie . Do działa? uspołdzielczania wsi wł?czono aktyw Powiatowego Zarz?du ZMP w Gryficach ^[33] .

W 1950 r. doszło do nadu?y? przy skupie zbo?a. Bezprawnie zabrano rolnikom ponad 7 ton ziarna ^[34] . Wobec opornych chłopow stosowano kary s?dowe , ktore czasem ko?czyły si? aresztowaniami . Dla przykładu: aresztowano i w lutym 1951 skazano na 5,5 lat pozbawienia wolno?ci za handel dewizami rolnika z Trzebusza . Przyczyn? oskar?enia miały by? 2 USD , ktore znaleziono w jego mieszkaniu. Nieoficjalnie chodziło o oporno?? rolnika wobec kolektywizacji ^[35] .

Brygady młodzie?owe [ edytuj | edytuj kod ]

Powiatowy Zarz?d ZMP w Gryficach, z ktorego w po?niejszym czasie wyłoniły si? trojki zbo?owe i brygady młodzie?owe (wspomagane przez pracownikow Pa?stwowego O?rodka Maszynowego), rozpocz?ł akcje poszukiwania zbo?a. Do tego celu wytypowano kilka wsi. Przeprowadzono kilkadziesi?t rewizji w budynkach mieszkalnych i gospodarczych. Podczas akcji rolnikow wi?ziono w osobnych budynkach. Czasami u?ywano wobec nich przemocy fizycznej, tak?e zastraszano. Dochodziło do dewastacji mienia, szczegolnie maszyn i urz?dze? rolniczych, chuliga?stwa oraz kradzie?y ^[36] .

Skarga poszkodowanych rolnikow [ edytuj | edytuj kod ]

W kwietniu 1951 do KC PZPR wpłyn?ła skarga trzech poszkodowanych rolnikow ^[37] , oraz list skar??cy od gryfickiego milicjanta, ktory pot?piał akcje lotnej brygady ^[38] . Informacj? t? przekazano do Komitetu Wojewodzkiego w Szczecinie i Komitetu Powiatowego PZPR w Gryficach. W celu sprawdzenia nadu?y? wyznaczono komisj?, ktora miała na miejscu dokona? oceny strat materialnych. W?rod jej członkow znale?li si?: I sekretarz KP PZPR w Gryficach, pełnomocnik KC PZPR i prokurator powiatowy. Po ocenie stanu dewastacji oraz przeprowadzonych rozmowach z poszkodowanymi polecono dokona? aresztowania członkow brygady lekkiej kawalerii . Nast?pnego dnia zostali oni uwolnieni ^[39] .

W dniach 3?4 maja przeprowadzono ponown? kontrol?. Komisja KC PZPR pod przewodnictwem A. Alstera ^[40] , po zapoznaniu si? z materiałami dowodowymi zaleciła aresztowanie głownych sprawcow nadu?y?. Zatrzymano tak?e pełnomocnika KC PZPR, zast?pc? kierownika Wydziału Ekonomicznego KW PZPR w Szczecinie, I sekretarza KP PZPR w Gryficach, owczesnego szefa Powiatowego Urz?du Bezpiecze?stwa Publicznego oraz aktywistow Zwi?zku Młodzie?y Polskiej ^[41] . Dochodziło jeszcze do zastrasze? chłopow i przemocy fizycznej. Skala tego była jednak mniejsza ni? w poprzednich przypadkach ^[28] .

Pokazowy proces [ edytuj | edytuj kod ]

25 maja 1951, przy wspołudziale mediow, odbył si? pokazowy proces s?dowy prowadzony przez S?d Najwy?szy ^[5] , w ktorym uznano krzywdy 7 poszkodowanych rolnikow ^[42] . Nakazano wypłacenie im odszkodowania za poniesione straty ^[43] . S?d skazał pi?ciu głownych sprawcow na kar? pozbawienia wolno?ci od 4?5 lat, natomiast o?miu działaczy młodzie?owych ? na kary od 1?2 lat. Pozostałych zamieszanych w spraw? gryfick? uniewinniono.

Prokurator Generalny dokonał tak?e uniewinnienia wszystkich aresztowanych rolnikow, uchylaj?c wcze?niejsze wyroki ^[44] . Kolejnym 11 wypłacono odszkodowanie ze specjalnego funduszu Prezydium Wojewodzkiej Rady Narodowej w Szczecinie . Brak danych ?rodłowych nie pozwala okre?li?, czy proces gryficki uwzgl?dniał zado??uczynienia pozostałych 11 rolnikow. Według nieoficjalnych danych wnie?li oni roszczenia o odszkodowania po tym, jak wydarzenia zostały nagło?nione przez pras? ^[45] .

Pokłosie sprawy gryfickiej [ edytuj | edytuj kod ]

Uchwała Komitetu Centralnego PZPR z 16 maja 1951 oficjalnie pot?piła wydarzenia gryfickie ^[28] . Biuro polityczne KC PZPR w dniu 24 maja 1951 wykluczyło wszystkich oskar?onych z szeregow partii ^[46] . Zgodnie z wytycznymi dokonano tak?e likwidacji Komitetu Powiatowego PZPR w Gryficach. Owcze?ni działacze partyjni zostali pozbawieni funkcji i otrzymali kary partyjne ^[44] , m.in. usuni?to ze stanowiska i wykluczono z partii I sekretarza Komitetu Wojewodzkiego PZPR w Koszalinie Jana Kozłowskiego . Podczas posiedzenia egzekutywy KW PZPR w Szczecinie 27 maja 1951 pot?piono rownie? w powiecie gryfickim działania brygad młodzie?owych (tzw. brygad lekkiej kawalerii ) ^[47] . Referat w sprawie działa? podejmowanych przez brygady młodzie?owe w Gryficach wygłosił J. Pryma, owczesny I sekretarz KW PZPR w Szczecinie ^[36] . Na kilka miesi?cy wstrzymano rownie? dalszy etap kolektywizacji ^[48] .

Opublikowanie wydarze? gryfickich w ogolnopolskich mediach spowodowało rolniczy protest wobec nadu?y? w innych rejonach Polski i powszechne wyst?powanie ze społdzielni ^[25] . Kolejna uchwała KC PZPR z wrze?nia 1951 w sprawie wypadkow drawskich nie została ogłoszona. Prokurator Generalny natomiast pismem okolnym z 29 wrze?nia 1951 zalecił wszczynanie post?powa? karnych przeciw prowodyrom , nawołuj?cym do wyst?powania ze społdzielni ^[16] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

?rodła [ edytuj | edytuj kod ]

• Archiwum Pa?stwowe w Szczecinie, Sprawozdanie Prezydium Wojewodzkiej Rady Narodowej w Szczecinie , sygn. 8, Szczecin 1951.
• Archiwum Pa?stwowe w Szczecinie, Sprawozdanie z dn. 25.10.1956 Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gryficach , Org. nr 90, Szczecin 1956.

?rodła online [ edytuj | edytuj kod ]

• Archiwum Pa?stwowe w Szczecinie, Oddział w Płotach, Informacje o zespole archiwalnym. Starostwo powiatowe w Gryficach (SEZAM), Spisy ludno?ci (pol.) , nr zesp. 1/0, karta A, [dost?p 2011-10-21].
• ZBC Pomerania, ?Gazeta Gryficka” (1952-1956), wydania archiwalne (pol.) , [dost?p 2011-10-28].

Opracowania [ edytuj | edytuj kod ]

• Hornik B., W?złowe problemy rolnictwa powiatu gryfickiego , [w:] Białecki T. (red.) Ziemia Gryficka 1969 , Szczecin 1971.
• Kaczorowski A. W., Rozprute sztandary . Z Franciszkiem Gryciukiem, Antonim Kur? i Mateuszem Szpytm? rozmawia Andrzej W. Kaczorowski, [w:] Biuletyn Instytutu Pami?ci Narodowej , nr 105-106, T. 10-11, Warszawa 2009.
• Nowa Encyklopedia Powszechna PWN , Bartłomiej B.   Kaczorowski (red.), Wojciech W.   Baturo (red.), t. 4, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, ISBN  83-01-14179-4 , OCLC   830615777   . Brak numerow stron w ksi??ce
• Kura A., Aparat bezpiecze?stwa i wymiar sprawiedliwo?ci wobec kolektywizacji wsi polskiej 1948?1956 , Warszawa 2006, seria Monografie , T. 28, ISBN  83-60464-04-9 .
• Machałek M., Na poniemieckiej ziemi. Polityka rolna komunistycznych władz na Pomorzu Zachodnim ? 1945-1948 , [w:] Biuletyn Instytutu Pami?ci Narodowej , T. 9-10, Warszawa 2005.
• Marzec C., Bezpo?rednie przyczyny i przebieg wydarze? gryfickich w 1951 roku , [w:] K. Kozłowski (red.), Ziemia Gryficka 1945-1985 , Gryfice 1987.
• Miklos S., Rolnictwo powiatu gryfickiego w latach 1945?1970 , [w:] Białecki T. (red.), Ziemia Gryficka 1970-1971 , Szczecin 1973.
• Polak B., Cena wygranej . O problemach wsi w PRL z Tomaszem Berez?, Leszkiem Prochniakiem, Ryszardem ?mietanka-Kruszelnickim, rozmawia Barbara Polak, [w:] Biuletyn Instytutu Pami?ci Narodowej , T. 1 (12), miesi?c stycze?, Warszawa 2002.
• Witold W.   Pronobis   Witold W. , Polska i ?wiat w XX wieku , Warszawa: Editions Spotkania, 1996, ISBN  83-86802-11-1 , OCLC   69356436   . Brak numerow stron w ksi??ce

Opracowania online [ edytuj | edytuj kod ]

• D?browski Z., Powojenne prze?ladowania rolnikow (pol.) , [dost?p 2009-11-25].
• Materiały WNE Uniwersytetu Warszawskiego, Historia gospodarcza . Zagadnienia (pol.) , [dost?p 2009-12-03].
• Naszkowska K., Chłop pisze do czerwonych panow (pol.) , [dost?p 2009-12-27].

Opracowania prasowe online [ edytuj | edytuj kod ]

• Kolegium redakcyjne przy radiow??le gryfickim, Poznajmy typy społdzielni produkcyjnych (pol.) , ?Gazeta Gryficka”, R. I, nr 14, z dn. 12 grudnia 1952, Szczecin 1952, [dost?p 2011-10-28].