Ten artykuł od 2021-05 zawiera tre?ci, przy ktorych brakuje odno?nikow do ?rodeł . Nale?y doda? przypisy do tre?ci niemaj?cych odno?nikow do ?rodeł. Dodanie listy ?rodeł bibliograficznych jest problematyczne, poniewa? nie wiadomo, ktore tre?ci one u?rodławiaj?. Sprawd? w ?rodłach: Encyklopedia PWN  • Google Books  •  Google Scholar  •  Federacja Bibliotek Cyfrowych  • BazHum  • BazTech  • RCIN  • Internet Archive ( texts / inlibrary ) Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

Wilhelm von Humboldt

Imi? i nazwisko urodzenia	Fryderyk Wilhelm Christian Karol Ferdynand von Humboldt
Data i miejsce urodzenia	22 czerwca 1767 Poczdam
Data i miejsce ?mierci	8 kwietnia 1835 Tegel
Zawod, zaj?cie	filozof, j?zykoznawca
Narodowo??	niemiecka
Alma Mater	Universitat Viadrina
Rodzice	Alexander Georg von Humboldt, Maria Elizabeth Colomb
Krewni i powinowaci	Alexander ? brat
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wiki?rodłach

Fryderyk Wilhelm Christian Karol Ferdynand von Humboldt (ur. 22 czerwca 1767 w Poczdamie , zm. 8 kwietnia 1835 w  Tegel ) ? niemiecki filozof, j?zykoznawca, polityk, przedstawiciel neohumanizmu ^[1] , brat Alexandra .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Urodził si? w rodzinie o brandenburskich i pruskich tradycjach urz?dniczych i wojskowych si?gaj?cych XVI wieku. Ojciec, Aleksander Georg von Humboldt , pan na wło?ciach Hadersleben i Ringenwalde, wybrał karier? wojskow?. W 1762, z powodu odniesionych ran, przeniesiono go w stan spoczynku i w 1764 został szambelanem na dworze ksi??niczki El?biety von Braunschweig . W 1766 po?lubił, młodsz? o dwadzie?cia jeden lat, bogat? wdow? Mari? El?biet? z domu Colomb (z pierwszego mał?e?stwa von Holwede), pochodz?c? z rodziny francuskich hugenotow o du?ych aspiracjach kulturalnych i naukowych. W posagu wniosła ona, mi?dzy innymi, posiadło?? Tegel (obecnie w granicach Berlina), gdzie Wilhelm sp?dził dzieci?stwo.

Kariera [ edytuj | edytuj kod ]

Studiował we Frankfurcie nad Odr? . W latach 1801?1808 był rezydentem pruskim w Rzymie, gdzie obcował ze ?wiatem naukowo-artystycznym i uprawiał studia filozoficzne, filologiczne i archeologiczne. W 1809 został kierownikiem pruskiego ministerstwa wyzna? i o?wiecenia. Podczas pracy na tym stanowisku stał si? merytorycznym zało?ycielem Uniwersytetu Berli?skiego ^[2] i zreformował cały owczesny pruski system edukacji ^[3] . W ramach reformy stworzył instytucje gimnazjum humanistycznego, ktore było fundamentem niemieckiego systemu edukacji przez całe stulecie ^[4]   .

W 1810 został ministrem stanu i został wysłany jako przedstawiciel Prus do stolicy Austrii, Wiednia ^[4]   . Mi?dzy 1813 a 1815 był czynny dyplomatycznie przy wci?gni?ciu Austrii do Koalicji i zawieraniu pokoju z Francj? ^[4]   , na  kongresie wiede?skim starał si? o zjednoczenie Niemiec, w 1817 odbył misj? nadzwyczajn? do Londynu, a rok po?niej reprezentował Krolestwo Prus na kongresie akwizgra?skim . W 1819 ust?pił ze słu?by pa?stwowej, gdy? nie udało mu si? nakłoni? krola do nadania Prusom konstytucji. W dalszym ci?gu wywierał znaczny wpływ, ale ju? tylko na ?ycie artystyczne, przez organizacj? muzeum berli?skiego.

Pogl?dy [ edytuj | edytuj kod ]

Przeciwstawiał si? scjentyzmowi . Podkre?lał specyfik? i metodologiczn? odr?bno?? nauk humanistycznych jako badaj?cych wytwory ducha. Za głowny cel człowieka uznawał harmonijny rozwoj z uwzgl?dnieniem indywidualnych dyspozycji i uzdolnie?. Powoływał si? przy tym na ideały staro?ytnej Grecji , gdzie według niego realizowano to zało?enie najlepiej. Sformułował tez? o istnieniu wewn?trznej formy j?zykowej , co czyniło z j?zyka element aktywny. Uwa?ał, ?e ka?dy narod i społeczno?? kształtuje swoj j?zyk, tworz?c tym samym ducha narodu. Zajmował si? rownie? problemami relatywizmu j?zykowego .

Odznaczenia [ edytuj | edytuj kod ]

• Order Orła Czarnego (Prusy, 1830) ^{[5] [6]}
• Order Orła Czerwonego I klasy z li??mi d?bu (Prusy) ^[7]
• Krzy? ?elazny I klasy na białej wst?dze (Prusy, 1814) ^{[6] [7] [8]}
• Krzy? Wielki Orderu Danebroga (Dania, 1815) ^{[6] [7] [9]}
• Krzy? Wielki Orderu Wierno?ci (Badenia) ^{[6] [7]}
• Krzy? Wielki Orderu Zasługi Korony (Bawaria) ^{[6] [7]}
• Krzy? Wielki Orderu Gwelfow (Hanower) ^[6]
• Krzy? Wielki Orderu Lwa Niderlandzkiego (Holandia) ^{[6] [7]}
• Krzy? Wielki Orderu Leopolda (Austria) ^{[6] [7]}
• Krzy? Wielki Orderu ?wi?tej Anny (Rosja) ^{[6] [7]}
• Krzy? Wielki Orderu Sokoła Białego (Weimar) ^{[6] [7]}

Prace [ edytuj | edytuj kod ]

Pisał prace z dziedziny krytyki literackiej (o Goethem , Schillerze , z ktorym utrzymywał bliskie stosunki); wi?ksze znaczenie posiadaj? jego studia z zakresu j?zykoznawstwa porownawczego. Krytyczne wydanie jego zbiorowych dzieł sporz?dziła Pruska Akademia Umiej?tno?ci (1903?1918, 15 tomow).

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• El?bieta M. Kowalska: Wilhelm von Humboldt. ?ycie, dzieło, mit . Rzeszow: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2006. ISBN  978-83-7338-202-2 . brak strony w ksi??ce
• Bolesław Andrzejewski: Wilhelm von Humboldt . Warszawa: Wiedza Powszechna, 1989. ISBN  83-214-0595-9 . brak strony w ksi??ce Zawiera tak?e fragmenty utworow W. von Humboldta w tł. z niem. B. Andrzejewskiego.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Kurt K.   Mueller-Vollmer   Kurt K. , Markus M.   Messling   Markus M. , Wilhelm von Humboldt , [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy , CSLI, Stanford University , 4 czerwca 2016 , ISSN 1095-5054 [dost?p 2017-12-31]   ( ang. ) .
• Humboldt, Wilhelm von (1767?1835) ( ang. ) , Routledge Encyclopedia of Philosophy , rep.routledge.com [dost?p 2023-05-12].