Ten artykuł od 2024-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Nale?y poda? wiarygodne ?rodła w formie przypisow bibliograficznych . Cz??? lub nawet wszystkie informacje w artykule mog? by? nieprawdziwe. Jako pozbawione ?rodeł mog? zosta? zakwestionowane i usuni?te. Sprawd? w ?rodłach: Encyklopedia PWN  • Google Books  •  Google Scholar  •  Federacja Bibliotek Cyfrowych  • BazHum  • BazTech  • RCIN  • Internet Archive ( texts / inlibrary ) Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

Wielki Pi?tek

Jezus Chrystus umieraj?cy na krzy?u
Dzie?	2 dni przed Wielkanoc?
w 2023	7 kwietnia (zachod) 14 kwietnia (wschod)
w 2024	29 marca (zachod) 3 maja (wschod)
w 2025	18 kwietnia (zachod) 18 kwietnia (wschod)
Typ ?wi?ta	chrze?cija?skie
Religie	katolicyzm , prawosławie , protestantyzm
Zwyczaje	post ?cisły
Znaczenie	M?ka i ?mier? Jezusa Chrystusa
Podobne ?wi?ta	Pami?tka ?mierci Jezusa Chrystusa

Wielki Pi?tek ? dzie? Wielkiego Tygodnia upami?tniaj?cy ?mier? Jezusa Chrystusa na krzy?u .

Ko?cioł rzymskokatolicki [ edytuj | edytuj kod ]

Chocia? w kalendarzowy Wielki Pi?tek Ko?cioł łaci?ski nie sprawuje liturgii eucharystycznej, to w sensie duchowym do obchodow wielkopi?tkowych zaliczana jest Msza Wieczerzy Pa?skiej (odprawiana wieczorem w Wielki Czwartek ). Wyj?tkowo, w 2009 roku Stolica Apostolska wyraziła zgod? na sprawowanie przez kard. Tarcisio Bertone w tym dniu mszy ?wi?tej pogrzebowej za ofiary trz?sienia ziemi w rejonie L’Aquili we Włoszech. Wielki Pi?tek jest dniem zadumy nad M?k? Chrystusa, skupienia, powagi, wzmo?onej pobo?no?ci i gorliwych praktyk religijnych. Tego dnia obowi?zuje post ?cisły . W Wielki Pi?tek odprawiane s? nabo?e?stwa Drogi Krzy?owej . W Ko?ciele Katolickim dzie? ten mo?e wypa?? pomi?dzy 20 marca a 23 kwietnia ^{[ potrzebny przypis ]} .

Liturgia M?ki Pa?skiej [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Liturgia M?ki Pa?skiej .

Wielkopi?tkowa liturgia jest pami?tk? zwyci?stwa odniesionego przez um?czonego i ukrzy?owanego Jezusa Chrystusa . W tym dniu u?ywa si? czerwonych szat liturgicznych symbolizuj?cych miło?? ^[1] zwyci??aj?c? na krzy?u. W tym dniu nie u?ywa si? instrumentow muzycznych, ani dzwonkow. Nie ma tak?e pie?ni na wej?cie. Na pocz?tku celebrans przez chwil? le?y krzy?em przed ołtarzem. W tym czasie wierni kl?cz?. Dalej nast?puje Liturgia Słowa Bo?ego ? w jej skład wchodz? dwa czytania, psalm (bez organow) oraz opis M?ki Pa?skiej z Ewangelii ?w. Jana. Po kazaniu nast?puje Adoracja Krzy?a , podczas ktorej kapłani, słu?ba liturgiczna i wierni całuj? rany Jezusa na krzy?u. Po niej nast?puje Komunia ?wi?ta, a po jej zako?czeniu nast?puje modlitwa nad ludem (bez błogosławie?stwa i rozesłania). W Polsce i niektorych krajach na zako?czenie liturgii Jezus pod postaci? eucharystyczn? zostaje przeniesiony do specjalnie przygotowanej kaplicy adoracji (zwanej na t? okazj? w tradycji ludowej Grobem Pa?skim), gdzie zaczyna si? Adoracja Naj?wi?tszego Sakramentu .

Nowenna do Miłosierdzia Bo?ego [ edytuj | edytuj kod ]

W Wielki Pi?tek w Ko?ciele rzymskokatolickim rozpoczyna si? nowenna do Miłosierdzia Bo?ego . Nowenna ta stanowi przygotowanie do ?wi?ta Miłosierdzia (Niedzieli Miłosierdzia Bo?ego) , ktore przypada w pierwsz? niedziel? po Wielkanocy ^[2] .

Ko?cioły mariawickie [ edytuj | edytuj kod ]

W tradycji mariawickiej Wielki Pi?tek to dzie? zadumy, ?ałoby i rozwa?ania M?ki Chrystusa. Obowi?zuje post ?cisły , wielu mariawitow podejmuje si? postu wył?cznie o wodzie. W ko?ciołach i kaplicach mariawickich odbywa si? całodzienna adoracja Przenaj?wi?tszego Sakramentu , odprawiane s? nabo?e?stwa pasyjne: Drogi Krzy?owej i Gorzkich ?ali , podczas ktorych ?piewane s? wszystkie trzy cz??ci poł?czone z czytaniem M?ki Pa?skiej. Obowi?zuje fioletowy kolor liturgiczny .

W Ko?ciele Starokatolickim Mariawitow praktykowana jest liturgia katolicka usystematyzowana po Soborze Trydenckim , zmodyfikowana przez arcybiskupa Jana Mari? Michała Kowalskiego w latach 20. XX wieku. W tym dniu nie sprawuje si? ofiary Mszy ?wi?tej, jedynie liturgi? uprzednio po?wi?conych darow .

Charakterystycznym elementem liturgii mariawickiej jest ubieranie grobu Pa?skiego w głownym ołtarzu, ktory ma by? tak ubrany, aby uwaga wiernych zwrocona była na Przenaj?wi?tszym Sakramencie wystawionym do adoracji. Liturgia wielkopi?tkowa i wielkosobotnia sprawowana jest przy prowizorycznie urz?dzonym bocznym ołtarzu. Okna w ko?ciele mog? by? zasłoni?te ciemnym materiałem (zwyczaj ten praktykowany jest zwłaszcza w diecezji lubelsko-podlaskiej ).

Głowne nabo?e?stwo rozpoczyna si? od chwili milczenia oraz prostracji (le?enia krzy?em) kapłana i słu?by liturgicznej. Nast?pnie kapłan podchodzi do bocznego ołtarza i czyta proroctwo z ksi?gi Ozeasza , a nast?pnie fragmenty ksi?gi Habakuka , po czym czytana jest M?ka Pa?ska według ?w. Łukasza .

Po zako?czeniu Liturgii Słowa rozpoczyna si? odmawianie Modlitwy Powszechnej Ko?cioła , podczas ktorej ?piewane s? wezwania i modlitwy:

1. za Ko?cioł powszechny, za Dzieło Wielkiego Miłosierdzia, za Zwi?zek Mariawitow.
2. za przeło?onych, biskupow, cały stan duchowny, po?lubionych Bogu, za wszystkich czcicieli Przenaj?wi?tszego Sakramentu i cały lud Bo?y.
3. za wszystkie pa?stwa, stany i władze.
4. o zjednoczenie wszystkich Ko?ciołow chrze?cija?skich i zjednoczenie całego rodzaju ludzkiego w Jezusie Chrystusie.

Po od?piewaniu modlitw nast?puje Uczczenie Krzy?a ?wi?tego, podczas ktorego kapłan zdejmuje ornat i po trzykro? ?piewa: ?Oto drzewo krzy?a” odsłaniaj?c fragmenty pasyjki, na co chor odpowiada: ?Do ktorego Zbawiciel ?wiata, był przybity” a lud dodaje kl?kaj?c ?Pojd?cie pokło?my si?”. Nast?pnie kapłan zanosi krzy? na miejsce przygotowane przed ołtarzem, a zdj?wszy obuwie, oddaje pokłon krzy?owi przez trzykrotne przykl?kni?cie i ucałowanie pasyjki. Nast?pnie ministranci i lud oddaj? pokłon krzy?owi. W czasie adoracji krzy?a ?piewa si? ? Ludu moj, ludu ” na przemian z Suplikacjami .

Po uczczeniu krzy?a zapala si? ?wiece na bocznym ołtarzu, a kapłan ubrany w ornat intonuje pie??: Krzy?u ?wi?ty, nade wszystko i udaje si? procesjonalnie do ciemnicy po Przenaj?wi?tszy Sakrament, ktory przenosi do bocznego ołtarza ?piewaj?c: ?Ktory? za nas cierpiał rany”. Przy bocznym ołtarza odprawiana jest Msza Prekonsekracyjna, ktora rozpoczyna si? od okadzenia ołtarza, nast?pnie odmawiane s? modlitwy po ofiarowaniu darow, Ojcze nasz , pro?ba o wybawienie od wszelkiego zła, modlitwa przed Komuni?, ktor? w tym dniu przyjmuje wył?cznie kapłan i to tylko pod postaci? chleba. Po puryfikacji przenosi si? Przenaj?wi?tszy Sakrament do grobu Pa?skiego, ktory okrywa si? tiulem . Podczas procesji ?piewa si?: ?Jezu Chryste Panie miły”, a nast?pnie odmawia si? z wiernymi nieszpory ^[3] .

W Ko?ciele Katolickim Mariawitow nabo?e?stwo wielkopi?tkowe ł?czy si?, podobnie jak w Wielki Czwartek z adoracj? Przenaj?wi?tszego Sakramentu. Porz?dek nabo?e?stwa jest nast?puj?cy: ?piewa si? ?Niechaj b?dzie pochwalony” bez wystawienia Przenaj?wi?tszego Sakramentu. Nast?pnie sprawowana jest uroczysta Msza ?wi?ta o Krwi Przenajdro?szej Zbawiciela z formularza 23 sierpnia i czytanie M?ki Pa?skiej według ?w. Łukasza (rozdziały 22 i 23). Po Mszy ?wi?tej odmawiana jest litania do Najsłodszego Sera Pana Jezusa , koronka do Miłosierdzia Bo?ego , wezwania i modlitwy wielkopi?tkowe. Na koniec ?piewa si? Jezu Chryste Panie miły. Po nabo?e?stwie nie ma błogosławie?stwa Przenaj?wi?tszym Sakramentem. O ile Przenaj?wi?tszy Sakrament wystawiony jest nieustannie, monstrancj? po Mszy ?wi?tej nakrywa si? welonem, ktory pozostawia si? a? do rezurekcji . Po południu odprawiane jest nabo?e?stwo pasyjne ^[4] .

Ko?cioł prawosławny [ edytuj | edytuj kod ]

W tradycji Ko?cioła prawosławnego Wielki Pi?tek zajmuje szczegolne miejsce w okresie Wielkiego Tygodnia. Według zasad Typikonu (ksi?gi zajmuj?cej si? sprawami porz?dkowymi w Cerkwi) dzie? ten rozpoczyna si? w czwartek wieczorem, kiedy to o godz. 2 nocy (20.00) rozpoczyna si? uroczysta jutrznia, podczas ktorej czytanych jest 12 fragmentow z Ewangelii, wspominaj?cych wydarzenia od Wieczerzy Pa?skiej a? do pogrzebu Jezusa. Podczas tego nabo?e?stwa wierni, trzymaj?c zapalone gromnice, stoj? przed Ewangeli? i Golgot? ? wielkim krzy?em z przedstawieniem Ukrzy?owanego Chrystusa oraz Matki Bo?ej i Jana Ewangelisty po jego bokach. W Wielki Pi?tek nie odprawia si? Liturgii ?wi?tej (eucharystycznej), gdy? jest to dzie?, kiedy Bog składa samego siebie w ofierze. Nast?pnego dnia rano o godz. 4 dnia (10.00) celebrowane s? Godziny Krolewskie (pryma, tercja, seksta, nona i typika) autorstwa ?w. Cyryla Aleksandryjskiego , podczas ktorych w szczegolny sposob wspominane s? momenty ukrzy?owania i ?mierci Chrystusa. Czytane s? wtedy rownie? fragmenty ze Starego Testamentu ^{[ potrzebny przypis ]} .

Wieczorem, o godz. 10 dnia (16.00) odprawiane s? uroczyste wielkie nieszpory (wieczernia) rozpoczynaj?ce ju? wła?ciwie Wielk? Sobot?. Na pocz?tku czytane s? proroctwa, i kompozycja składaj?ca si? z opowiadania ro?nych Ewangelistow. Gdy chor ?piewa sticher?: ?Ciebie obleczonego ?wiatło?ci? niczym szat?, zdj?li z drzewa Jozef z Nikodemem...”, kapłan okadza całun ( gr. epitaphion . cs. płaszczanica , wyhaftowany lub wypisany na ikonie wizerunek Chrystusa zło?onego do grobu) le??c? na prestole. Potem, na pami?tk? zniesienia Jezusa z krzy?a, nast?puje uroczyste przeniesienie płaszczanicy do ?rodkowej cz??ci ?wi?tyni, gdzie zostaje ona umieszczona na specjalnie przygotowanym stole symbolizuj?cym grob. Na zako?czenie nabo?e?stwa kapłani i wierni składaj? pokłon i całuj? płaszczanic?. Adoracja trwa a? do pocz?tku nabo?e?stwa paschalnego: cz?sto przed prawosławnymi ?wi?tyniami ustawiaj? si? tego dnia ogromne kolejki ^{[ potrzebny przypis ]} .

Dla wiernych jest to (obok Wigilii Bo?ego Narodzenia ) naj?ci?lejszy dzie? postny w kalendarzu liturgicznym ? ka?dy, komu pozwala na to zdrowie, powinien powstrzyma? si? od przyjmowania pokarmow przez cały dzie?, a? do pokłonienia si? płaszczanicy na wieczornym nabo?e?stwie. Nierzadko ten ?cisły post nie ko?czy si? w pi?tkowy wieczor, a zachowywany jest przez Wielk? Sobot? a? do wielkanocnego ?niadania po nocnej Liturgii ^{[ potrzebny przypis ]} .

W Wielki Pi?tek wieczorem, lub w nocy z pi?tku na sobot?, odprawiana jest te? jutrznia wielkosobotnia, w czasie ktorej odbywa si? uroczysta procesja z płaszczennic?. Symbolizuje ona zło?enie Chrystusa w grobie ^{[ potrzebny przypis ]} .

Ko?cioły protestanckie [ edytuj | edytuj kod ]

Wielki Pi?tek obchodzony jest rownie? jako jedno z najwi?kszych ?wi?t przez wiele Ko?ciołow protestanckich . Na podstawie umow mi?dzy Pa?stwem a niektorymi Ko?ciołami protestanckimi, wiernym niektorych Ko?ciołow protestanckich przysługuje w Wielki Pi?tek dzie? wolny od nauki lub pracy (bez prawa do wynagrodzenia lub za odpracowaniem w inny dzie? wolny od pracy), jako ?e jest to szczegolny dzie? modlitwy i skupienia, ale bez zbytniego akcentowania ?ałoby ^{[ potrzebny przypis ]} .

Wielki Pi?tek jest dniem ustawowo wolnym od pracy dla wyznawcow:

• Ko?cioła Ewangelicko-Reformowanego ^[5] ,
• Ko?cioła Ewangelicko-Augsburskiego ^[6] ,
• Ko?cioła Ewangelicko-Metodystycznego ^[7] ,
• Ko?cioła Chrze?cijan Baptystow ^[8] ,
• Ko?cioła Zielono?wi?tkowego ^[9] .

Tak w zborach ewangelickich , jak i ewangelikalnych , w tym dniu odbywaj? si? uroczyste nabo?e?stwa, podczas ktorych ?piewane s? pie?ni, czytane s? pasyjne fragmenty z Pisma ?wi?tego, w kazaniu Słowa Bo?ego wspominana jest m?cze?ska ?mier? Chrystusa na krzy?u, a tak?e sprawowana jest Wieczerza Pa?ska ^{[ potrzebny przypis ]} .

Ko?cioł ewangelicko-augsburski [ edytuj | edytuj kod ]

Dla najwi?kszego Ko?cioła protestanckiego w Polsce, Ko?cioła ewangelicko-augsburskiego (lutera?skiego), Wielki Pi?tek jest najwa?niejszym ?wi?tem w pobo?no?ci ewangelickiej. Podczas liturgii wielkopi?tkowej szczegolne znaczenie ma spowied? i liturgia komunijna, po kazaniu ?piewane s? w dialogu z duchownym Improperia (?Ludu moj ludu, co?em ci uczynił”), milkn? dzwony, a krzy? ołtarzowy zasłoni?ty jest kirem. W tych regionach kraju, w ktorych duchowni nosz? tzw. alb? ?l?sk? (kom?a), w Wielki Pi?tek na znak ?ałoby u?ywana jest tylko czarna toga z białymi befkami. Dla luteran Wielki Pi?tek jest kwintesencj? tajemnicy ?ycia i ?mierci oraz kluczowej dla tego Ko?cioła teologii krzy?a ( theologia crucis ), ktora rozwa?ana jest zawsze w poł?czeniu z radosnym wydarzeniem Poranka Wielkanocnego ^{[ potrzebny przypis ]} .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

• Pami?tka ?mierci Jezusa Chrystusa

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz hasło Wielki Pi?tek w Wikisłowniku

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Wielki Pi?tek