Wei

Chiny w Okresie Trzech Krolestw
Nazwa chi?ska
Pismo uproszczone 魏 Pismo tradycyjne 魏 Hanyu pinyin Wei Wade-Giles Wei
Multimedia w Wikimedia Commons

Wei ? chi?skie pa?stwo epoki Trzech Krolestw istniej?ce w latach 220 do 266.

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Cao Cao i pocz?tki Wei [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Cao Cao .

Faktyczny koniec rz?dow dynastii Han nast?pił gdy w 189 generał Dong Zhuo zaj?ł Luoyang i zast?pił cesarza Liu Biana (189) jego młodszym bratem Liu Xie (cesarz Xian (189-220). Chocia? cesarz Xian pozostawał nominalnym władc? imperium, to realna władza przeszła w r?ce lokalnych namiestnikow i dowodcow wojskowych. Jednym z nich był Cao Cao, oficer cesarskiej armii, ktoremu udało si? usadowi? w prowincji Yan, na południe od Huang He i na wschod od dawnej stolicy. W 196 przej?ł on kontrol? nad cesarzem Xianem i de facto uwi?ził go w swojej bazie w Xu (dzis. Xuchang ), gdzie ustanowił cesarski dwor. A? do tej pory Cao Cao był tylko jednym z wielu awanturnikow walcz?cych na Centralnej Rowninie ^{[1] [2]} "ale z cesarzem jako symbolem i ≪ restauracj? ≫ jako sloganem przyci?gn?ł wielu utalentowanych młodych ludzi na swoj? słu?b?" ^[3] .

W 200 Cao Cao udało si? pokona? swojego głownego rywala w walce o kontrol? nad Połnocnymi Chinami, Yuan Shao . Wraz z jego ?mierci? w 202 i pokonaniem Wuhuan w 207 Cao Cao przej?ł władz? nad Centraln? Rownin? i około połow? ludno?ci cesarstwa Han. Po ?mierci Liu Biao w 208 Cao Cao zaj?ł Xiangyang , jednak nast?pnie został pokonany przez siły Sun Quana i Liu Beia w bitwie o Czerwone Klify i musiał zawroci? na Połnoc, chocia? miasto pozostało pod jego kontrol?. Podejmowane nast?pnie przeciwko Sun Quanowi ataki nie były w stanie pokona? bariery Jangcy , ale siłom Cao Cao udało si? usadowi? w basenie rzeki Huai . W 215, wykorzystuj?c walki pomi?dzy Liu Beiem a Sun Quanem, Cao Cao zaj?ł Hanzhong , gdzie przyj?ł kapitulacj? przywodcy Niebia?skich Mistrzow Zhang Lu . Cztery lata po?niej utracił jednak Hanzhong na rzecz Liu Beia. W 220 generał Liu Beia, Guan Yu , zaatakował siły Cao Cao w Xiangyangu, tylko po to by zosta? pokonanym przez niespodziewany atak armii Sun Quana ^{[4] [5]} .

Pocz?wszy od 208 Cao Cao nosił tytuł kanclerza, za? w 214 przyj?ł tytuł diuka ( gong ) Wei, by w 217 podnie?? swoj? rang? do krola ( wang ) Wei. Na pocz?tku 220 Cao Cao zmarł i jego syn i nast?pca, Cao Pi (220-226), zdecydował si? na przeprowadzenie abdykacji cesarza Xiana. W dziesi?tym miesi?cu 220 cesarz Xian zrezygnował z tronu i tym samym panowanie dynastii Han dobiegło ko?ca. Cao Pi przyj?ł tytuł cesarza Wei, a w nast?pnym roku Liu Bei, po tym jak otrzymał fałszyw? wiadomo?? o ?mierci cesarza Xiana, ogłosił si? kolejnym cesarzem Han. Sun Quan pocz?tkowo uznał roszczenia Cao Pi do tronu i w 221 przyj?ł od niego tytuł krola Wu , jednak ostatecznie w 229 proklamował si? cesarzem Wu. Tym samym Chiny stały si? polem rywalizacji pomi?dzy trzema pa?stwami pretenduj?cymi do władzy nad całym krajem ^[6] .

Rz?dy nast?pcow Cao Cao i przej?cie władzy przez rod Sima [ edytuj | edytuj kod ]

Od pocz?tku Wei było najpot??niejszym z trzech pa?stw, poniewa? to na Połnocy mieszkała wi?kszo?? owczesnych Chi?czykow, jednak pomimo to przez długi czas nie było ono w stanie pokona? wspołdziałaj?cych ze sob? Wu i Shu , ktore panowały nad rzek? Jangcy ^{[7] [8] [9]} . Kilka tygodni po swojej akcesji, 27 stycznia 221, Cao Pi przeniosł swoj? stolic? do Luoyangu, dawnej stolicy Hanow ^[10] . Ponadto podj?ł szereg krokow maj?cych zabezpieczy? pozycj? cesarza, oddalaj?c swoich krewnych ze stolicy i uniemo?liwiaj?c im dzier?enie urz?dow wi???cych si? z realn? władz?. Wykluczył rownie? cesarzow? wdow? ze sprawowania jakiejkolwiek roli w rz?dzie oraz nakazał by powinowaci cesarza nie mogli sprawowa? urz?du regenta małoletnich cesarzy ^[11] .

Cao Pi zmarł w 226 i władz? po nim przej?ł jego syn, Cao Rui (226-239). Rok po?niej generał Sima Yi poprowadził atak przeciwko Shu, zako?czył si? on jednak niepowodzeniem. W 238 Sima Yi udało si? jednak pokona? Gongsun Yuana , ktory zajmował dzisiejsz? prowincj? Heilongjiang , i jego terytorium zostało przył?czone do Wei. W 239 Cao Rui zmarł i pozostawił po sobie jako nast?pc? siedmioletniego adoptowanego syna, Cao Fanga (239-254), z Cao Shuangiem i Sima Yi jako wspołregentami. Zagro?enie ze strony Goguryeo zostało za?egnane gdy generał Guangqiu Jian pokonał jego siły w serii atakow w latach 244-245. W 247 Cao Shuang przeprowadził cał? seri? prawnych i administracyjnych zmian maj?cych zabezpieczy? jego pozycj? na dworze na wypadek osi?gni?cia przez Cao Fanga dojrzało?ci. Jednak w 249 Sima Yi zabił Cao Shuanga, urz?dzaj?c rze? jego krewnych i zwolennikow, tak ?e w rezultacie "klan Sima sprawował teraz pełni? władzy w Wei" ^[12] .

W 251 Sima Yi zmarł i faktyczne rz?dy w Wei przej?ł jego syn Sima Shi . W 252 zaatakował on Wu, jednak poniosł pora?k?, po czym natkn?wszy si? na opozycj? rodu Cao po tym militarnym niepowodzeniu w 254 zdj?ł z tronu Cao Fanga i zast?pił go jego trzynastoletnim kuzynem, Cao Mao (254-260). W 260 Cao Mao probował pozby? si? kolejnego przywodcy rodu Sima, Sima Zhao , jednak zgin?ł w trakcie rebelii. Po jego ?mierci Sima Zhao ustanowił cesarzem Cao Huana (260-265). W 263 siły Wei pokonały armi? Shu pod wodz? Jiang Weia i rozpocz?ły marsz na Chengdu . Po burzliwej debacie na dworze cesarz Shu Liu Shan (223-263) poddał si? Wei. W 265 Sima Zhao zmarł, za? na pocz?tku 266 jego syn, Sima Yan (266-290), przeprowadził abdykacj? Cao Huana i ogłosił si? cesarzem nowej dynastii Jin . W ten sposob pa?stwo Wei przestało istnie? ^[13] .

W tradycyjnym uj?ciu chi?skich historykow zwraca si? uwag? na fakt, ?e rod Cao znajdował si? poza sieci? wielkich rodzin po?nej epoki Han, za? Cao Cao wykluczył je z rz?dow, korzystaj?c zamiast nich z usług wielu "nowych ludzi", natomiast jego syn Cao Pi rozci?gn?ł swoje podejrzenia nawet na własnych braci. Historia rodzinnej paranoi i izolacji była kontynuowana przez jego nast?pc? Cao Rui. W kontra?cie do autodestrukcyjnego zachowania Cao rod Sima zawarł podtrzymywany przez mał?e?skie wi?zi sojusz z wielkimi rodzinami i tym samym obsadził siebie w roli przywodcow odseparowanej od władzy elity społecznej przeciwko izolowanym i autorytarnym Cao. W marksistowskich analizach z czasow Chi?skiej Republiki Ludowej ta interpretacja została przeło?ona na j?zyk, w ktorym Cao przedstawiano jako reprezentantow drobnych wła?cicieli ziemskich, podczas gdy Sima reprezentowali rodziny wielkich wła?cicieli. Triumf zamachu stanu tych ostatnich, "po ktorym nast?piła masakra rodziny regenta Cao Shuanga i jego sojusznikow, był zatem rezultatem albo strategicznych i moralnych brakow Cao, albo ich niezdolno?ci do poprawnej analizy struktury klasowej ich czasow" ^[14] .

Jak jednak zauwa?a Mark Edward Lewis , do podobnej ewolucji jak w przypadku rodu Cao doszło tak?e w przypadku władzy rodu Sun w Wu i rodu Liu w Shu . W ka?dym z Trzech Krolestw po ?mierci ich zało?yciela władza stopniowo wymykała si? z r?k zało?onej przez niego dynastii na rzecz lokalnych rodow. W sumie zatem upadek Cao nale?y wi?za? nie z ich szczegolnymi bł?dami, ale genez? ich pa?stwa, maj?cego u swych ?rodeł charyzm? czerpan? przez ich zało?yciela z jego wojskowych zwyci?stw, ktora jednak nie przechodziła na jego nast?pcow ^[15] .

Administracja [ edytuj | edytuj kod ]

Spo?rod wa?niejszych instytucji zapocz?tkowanych przez Wei nale?y wymieni? rolnicze garnizony ( tuntian ) oraz system Dziewi?ciu Rang ( jiupin ), oba ustanowione przez Cao Cao. W rolniczych garnizonach pobierano od rolnikow daniny bezpo?rednio w postaci cz??ci plonow, co korespondowało z generalnym upadkiem gospodarki pieni??nej po upadku cesarstwa Han. Ci rolnicy otrzymywali od pa?stwa ziemi?, narz?dzia i zwierz?ta, w zamian za zwolnienie ze wszystkich innych obowi?zkow przekazuj?c pa?stwu 50 do 60 procent wyprodukowanej ?ywno?ci. Ten system zach?cał do zwi?kszania wydajno?ci produkcji, zapewniał stałe dostawy ?ywno?ci armii oraz zabezpieczał rolnikow przed popadaniem w długi, co było plag? po?nej epoki Han. System dziewi?ciu rang miał zapobiega? korupcji i nepotyzmowi przy przydzielaniu urz?dow, zast?puj?c powszechny w czasach Han proceder rekomendowania urz?dnikow przez lokalne elity procesem ich oceniania przez pa?stwo. W rzeczywisto?ci zmienił niewiele w praktyce administracji, ale tak samo jak instytucj? rolniczych garnizonow miało go przej?? i modyfikowa? wiele nast?pnych dynastii ^{[16] [17] [18] [19]} . W roku 260 w Wei miało by? 663,400 zarejestrowanych domostw z ponad 4,4 miliona ludzi ^[20] .

Kultura i religia [ edytuj | edytuj kod ]

Zarowno Cao Cao jak i jego dwaj synowie, Cao Pi i Cao Zhi , byli utalentowanymi poetami i dwor Wei był wa?nym o?rodkiem literackiej aktywno?ci. Wokoł nast?pcy tronu Cao Pi funkcjonowało literackie koło tzw. Siedmiu Mistrzow z Jian’anu , ktorzy pisali poezje fu i shi . Na dworze byli tak?e prominentni uczeni tego okresu, w?rod ktorych narodziła si? nowa szkoła filozoficzna, nazywana wspołcze?nie neotaoizmem . Neotaizm jest przy tym cz?sto kojarzony z nurtem "czystej konwersacji" ( Qingtan ) i grup? ekscentrykow znan? w po?niejszej tradycji jako Siedmiu M?drcow z Bambusowego Gaju . Na dworze Cao Cao mieli praktykowa? słynni medycy Zhang Zhongjing i Hua Tuo . Jak ju? wspomniano powy?ej, w 215 Cao Cao zaj?ł Hanzhong i przyj?ł kapitulacj? przywodcy Niebia?skich Mistrzow Zhang Lu . Jego wspolnota została przesiedlona w rejon Luoyangu i Ye , co spowodowało ?e jej wpływy stopniowo rozprzestrzeniały si? na terytorium Wei. Na Połnocy umacniała si? tak?e pozycja buddyzmu, ktorego o?rodek translatorski znajdował si? w Luoyangu. W 260 mnich Zhu Shixing opu?cił Luoyang i udał si? na Zachod, by ostatecznie osi??? w Yutian (dzis. Hotan ), gdzie przetłumaczył cz??? sutry Pancavi??atis?hasrik?-prajn?p?ramit? . Jest on uwa?any za pierwszego chi?skiego mnicha, ktory udał si? na Zachod ^[21] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Rafe de Crespigny : Fire over Luoyang. A History of the Later Han Dynasty 23-220 AD . Brill, 2016. ISBN  978-90-04-32520-3 .
• Mark Edward Lewis: China Between Empires. The Northern and Southern Dynasties . Cambridge, Massachusetts; London, England: The Belknap Press of Harvard University Press, 2009. ISBN  0-674-02605-5 .
• Witold Rodzi?ski : Historia Chin . Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossoli?skich , 1974.
• Victor Cunrui Xiong, Kenneth J. Hammond: Routledge Handbook of Imperial Chinese History . New York: Routledge, 2019. ISBN  978-1-315-72687-8 .