Warta (miasto)

Warta
	miasto w gminie miejsko-wiejskiej
	; Rynek
Herb	Flaga
Pa?stwo	Polska
Wojewodztwo	łodzkie
Powiat	sieradzki
Gmina	Warta
Prawa miejskie	1255
Burmistrz	Krystian Krogulecki
Powierzchnia	10,85 km²
Populacja (31.12.2019) ; ? liczba ludno?ci ; ? g?sto??	; 3242 ; 298,8 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 43
Kod pocztowy	98-290
Tablice rejestracyjne	ESI
	Poło?enie na mapie gminy Warta Warta
	Poło?enie na mapie Polski Warta
	Poło?enie na mapie wojewodztwa łodzkiego Warta
	Poło?enie na mapie powiatu sieradzkiego Warta
	51°42′29″N 18°37′30″E / 51,708056 18,625000
TERC ( TERYT )	1014094
SIMC	0976557
	Urz?d miejski Rynek im. St. Reymonta 1 ; 98-290 Warta
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodro?ach
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa

^ⓘWarta ? miasto w woj. łodzkim , w powiecie sieradzkim , poło?one nad rzek? o tej samej nazwie . Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Warta . W latach 1975?1998 miasto administracyjnie nale?ało do woj. sieradzkiego .

Warta le?y w historycznej ziemi sieradzkiej ^[3]. Uzyskała lokacj? miejsk? w 1255 roku ^[4]. Była miastem krolewskim Korony Krolestwa Polskiego ^[5] w tenucie warckiej w powiecie sieradzkim wojewodztwa sieradzkiego w ko?cu XVI wieku ^[6].

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 3242 mieszka?cow ^[2]. Lokalny o?rodek usługowy dla rolnictwa; drobny przemysł.

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Pocz?tkowo Warta istniała jako osada rolnicza, jednak korzystna lokalizacja w pobli?u szlakow handlowych oraz korzystne warunki klimatyczno-glebowe przyczyniły si? do szybkiego rozwoju miasta. W 1255 r. zostały nadane osadzie prawa miejskie . W 1331 r. Warta została doszcz?tnie spalona przez wypraw? krzy?ack? . 28 pa?dziernika 1423 r. Władysław II Jagiełło wydał tu tzw. statut warcki ^[7]. W 1465 r. miasto ponownie padło ofiar? po?aru, a od 1482 r. w mie?cie zapanowała zaraza trwaj?ca kilkana?cie lat. Z 1507 roku pochodzi pierwsze ?wiadectwo istnienia osiedla ?ydowskiego w Warcie ^[8]. W 1507 r. miasto płonie po raz kolejny. Pomimo tych kl?sk miasto rozwijało si?. W 1467 r. zało?ono klasztor Bernardynow istniej?cy do dzi? i maj?cy znaczny wpływ na ?ycie kulturalne i duchowe Warty. W mie?cie dobrze rozwin?ło si? rzemiosło i usługi min. tkactwo, krawiectwo, ku?nierstwo, garbarstwo, kowalstwo, złotnictwo, młynarstwo i ceramika. Pozycj? sw? miasto zacz?ło powoli traci? w XVIII wieku na skutek ogolnie pogarszaj?cej si? sytuacji kraju i dodatkowych lokalnych problemow. Z gospodarczego upadku miasto podniosło si? dopiero po odzyskaniu przez Polsk? niepodległo?ci.

W 1939 r. miasto wcielone zostało w granice Rzeszy Niemieckiej. W lutym 1940 roku władze niemieckie utworzyły getto dla ludno?ci ?ydowskiej (w 1921 r. 2025 osob, czyli 49% mieszka?cow). Nakazały rownie? rozebranie synagogi, spalonej we wrze?niu 1939 r. Getto zlikwidowane zostało w sierpniu 1942 r., a ogromn? wi?kszo?? warckich ?ydow wymordowano w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem ^[9].

W sobot? 20 stycznia 1945 roku do miasta weszły jednostki Armii Czerwonej 9 Korpusu Pancernego pod dowodztwem gen. Iwana Kiriczenki z 1 Frontu Białoruskiego ko?cz?c tym samym okupacj? niemieck? podczas II wojny ?wiatowej. ^[10]

Do 1954 roku siedziba gminy Bartochow .

Zabytki [ edytuj | edytuj kod ]

ko?cioł ?w. Jozefa pod opiek? SS. Bernardynek z XVII wieku
gotycki ko?cioł ?w. Mikołaja wzniesiony w połowie XIV wieku, przebudowany w XVII wieku
barokowy ko?cioł i klasztor Ojcow Bernardynow pw. Wniebowzi?cia NMP z XV wieku, przebudowany w latach 1696?1708
ratusz wzniesiony w 1842 r.

Według rejestru zabytkow Narodowego Instytutu Dziedzictwa ^[11] na list? zabytkow wpisane s? obiekty:

ko?cioł parafialny pw. ?w. Mikołaja, XIV-XX w., nr rej.: 497-IV-38 z 1949 oraz 295 z 28.12.1967
zespoł klasztorny bernardynek , XVIII w.:
- ko?cioł pw. Narodzenia MB, nr rej.: 858 z 28.12.1967
- klasztor, nr rej.: 859 z 28.12.1967
- dzwonnica, nr rej.: 860 z 28.12.1967
zespoł klasztorny bernardynow , XV w., XVII?XVIII w.:
- ko?cioł pw. Wniebowzi?cia MB, nr rej.: 855 z 28.12.1967
- klasztor, nr rej.: 856 z 28.12.1967
- kaplica cmentarna (przy ko?ciele), nr rej.: 857 z 28.12.1967
kaplica cmentarna, 1 poł. XIX w., nr rej.: 861 z 18.12.1967
ratusz , 1842, nr rej.: 296 z 18.12.1967
jatki, obecnie kino ?Lutnia”, 1 poł. XIX, XX w., nr rej.: 862 z 18.12.1967
park, nr rej.: 294 z 8.02.1979
dom, ul. Kaszy?skiego 1, 1840-1845, nr rej.: 284 z 2.01.1978 (spalony)
dom, ul. Kaszy?skiego 9, drewniany, poł. XIX w., nr rej.: 865 z 28.12.1967
dom, Rynek 24, poł. XIX w., nr rej.: 864 z 28.12.1967
dworek, ul. Sieradzka 2, 1 poł. XIX w., nr rej.: 863 z 28.12.1967 (nie istnieje ?)
kamienica, ul. 20 Stycznia 26, nr rej.: 356 z 5.01.1988
Młyn "Tradycja", ul. Cielecka 12, 98-290

Turystyka [ edytuj | edytuj kod ]

W mie?cie funkcjonuje Muzeum Miasta i Rzeki Warty . Do najciekawszych miejsc mo?na zaliczy? m.in. odrestaurowany Nowy cmentarz ?ydowski , ratusz i jatki (w ktorych mie?ci si? obecnie biblioteka publiczna). Stara cz??? miasta zachowała swoj historyczny układ urbanistyczny. ^{[
styl do poprawy
]}

Na miejscu dawnego basenu odkrytego powstał Nowy Amfiteatr.

Ko?cioł Bernardynow
Ko?cioł Bernardynek
Gotycki ko?cioł parafialny pw. ?w. Mikołaja
Ratusz
Rzeka Warta pod Wart?
Szpital barokowy z XVIII wieku
Pomnik pilota Stanisława Skar?y?skiego

Transport [ edytuj | edytuj kod ]

W mie?cie krzy?uj? si? drogi krajowe i wojewodzkie:

DK83 : kierunek Turek ? Warta ? Sieradz
droga wojewodzka nr 710 : kierunek Łod? ? Warta ? Błaszki

Wspolnoty wyznaniowe [ edytuj | edytuj kod ]

Ko?cioł rzymskokatolicki ( dekanat warcki ):
- parafia ?w. Mikołaja Biskupa
- parafia Wniebowzi?cia Naj?wi?tszej Maryi Panny
?wiadkowie Jehowy :
- zbor Warta ( Sala Krolestwa ul. Długa) ^[12].

Demografia [ edytuj | edytuj kod ]

Piramida wieku mieszka?cow Warty w 2014 roku ^[13].

Miasta partnerskie ^[14][ edytuj | edytuj kod ]

Lengerich ? miasto w Niemczech, w kraju zwi?zkowym Nadrenia Połnocna-Westfalia. Prawa miejskie od 1147 r.
Szecseny (słow. Se?any) ? miasto na połnocy W?gier, poło?one na skraju gor Cserhat w komitacie Nograd. Miejscowo?? jest o?rodkiem administracyjnym powiatu Szecseny. Znajduj? si? w nim liczne zabytki i muzea.
Jamboł ? miasto w południowo-wschodniej Bułgarii, obwod Jamboł

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Dane Głownego Urz?du Statystycznego: Ludno??. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.) . [dost?p 2009-09-30].
↑ ^a ^b Wyniki bada? bie??cych - Baza Demografia - Głowny Urz?d Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dost?p 2020-05-20] .
↑ Stanisław Zaj?czkowski: O przej?ciach przez Błota Ł?czyckie w ?redniowieczu w: Ziemia i ludzie dawnej Polski. Studia z geografii historycznej , red. Adam Galos, Julian Janczak. Zakład Narodowy im. Ossoli?skich, Wrocław 1976, s. 103.
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.
↑ Magazin fur die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
↑ Wojewodztwo sieradzkie i wojewodztwo ł?czyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 65
↑ Roman Grodecki , Stanisław Zachorowski , Jan D?browski , Dzieje Polski ?redniowiecznej , t. 2, Krakow 1995, s. 316
↑ Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli ?ydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn ?ydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 15.
↑ Geoffrey P. G.P. Megargee Geoffrey P. G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945 , t. II, part A, s. 112 .
↑ Redakcja , Jak przebiegało wyzwolenie miasta Warta? Histori? sprzed 72 lat przywołuje regionalista Tadeusz ?ak [online], Sieradz Nasze Miasto, 26 stycznia 2017 [dost?p 2022-10-16] ( pol. ) .
↑ NID: Rejestr zabytkow nieruchomych, wojewodztwo łodzkie . [dost?p 2008-09-19].
↑ Dane według wyszukiwarki zborow , na oficjalnej stronie ?wiadkow Jehowy jw.org [dost?p 2018-10-08] .
↑ Warta w liczbach [online], Polska w liczbach [dost?p 2016-01-09] , liczba ludno?ci w oparciu o dane GUS.
↑ Wspołpraca zagraniczna ; gimwarta.pl

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Warta , [w:] Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego , t. XIII: Warmbrun ? Worowo, Warszawa 1893, s. 111 .

[gus-1] Dane Głownego Urz?du Statystycznego: Ludno??. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.) . [dost?p 2009-09-30].

[populacja2019-2] Wyniki bada? bie??cych - Baza Demografia - Głowny Urz?d Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dost?p 2020-05-20] .

[3] Stanisław Zaj?czkowski: O przej?ciach przez Błota Ł?czyckie w ?redniowieczu w: Ziemia i ludzie dawnej Polski. Studia z geografii historycznej , red. Adam Galos, Julian Janczak. Zakład Narodowy im. Ossoli?skich, Wrocław 1976, s. 103.

[4] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.

[5] Magazin fur die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.

[6] Wojewodztwo sieradzkie i wojewodztwo ł?czyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 65

[7] Roman Grodecki , Stanisław Zachorowski , Jan D?browski , Dzieje Polski ?redniowiecznej , t. 2, Krakow 1995, s. 316

[8] Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli ?ydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn ?ydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 15.

[9] Geoffrey P. G.P. Megargee Geoffrey P. G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945 , t. II, part A, s. 112 .

[10] Redakcja , Jak przebiegało wyzwolenie miasta Warta? Histori? sprzed 72 lat przywołuje regionalista Tadeusz ?ak [online], Sieradz Nasze Miasto, 26 stycznia 2017 [dost?p 2022-10-16] ( pol. ) .

[11] NID: Rejestr zabytkow nieruchomych, wojewodztwo łodzkie . [dost?p 2008-09-19].

[12] Dane według wyszukiwarki zborow , na oficjalnej stronie ?wiadkow Jehowy jw.org [dost?p 2018-10-08] .

[populacja2016-13] Warta w liczbach [online], Polska w liczbach [dost?p 2016-01-09] , liczba ludno?ci w oparciu o dane GUS.

[14] Wspołpraca zagraniczna ; gimwarta.pl

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Miasta na prawach powiatu	Łod? Piotrkow Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatow Brzeziny Kutno Łask Ł?czyca Łowicz Opoczno Pabianice Paj?czno Podd?bice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszow Mazowiecki Wielu? Wieruszow Zdu?ska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrow Łodzki Białaczow Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimow D?browice Drzewica Działoszyn Głowno Grabow Inowłodz Je?ow Kamie?sk Kiernozia Koluszki Konstantynow Łodzki Kro?niewice Lutomiersk Lututow Osjakow Ozorkow Parz?czew Pi?tek Przedborz Rozprza Rzgow Strykow Sulejow Szadek Tuszyn Ujazd Uniejow Warta Wolborz Zelow Złoczew ?arnow ?ychlin

Siedziba gminy	Warta
Wsie	Augustynow Bartochow Borek Lipi?ski Cielce Czartki Duszniki Dzierz?zna Ga? Warcka Glinno Głaniszew Gora Grzybki Jakubice Jeziorsko Jozefow-Wiktorow Kamionacz Kaw?czynek Klonowek Kr?kow Lasek Lipiny Łab?dzie - Gołuchy Małkow Maszew Miedze Mied?no Mikołajewice Mogilno Ostrow Warcki Pierzchnia Gora Piotrowice Proboszczowice Raczkow Raszelki Rossoszyca Ro?d?ały Socha Socha-Kolonia T?dow Dolny T?dow Gorny Tomisławice Upuszczew Ustkow Witow Wły? Wola Miłkowska Wola Zad?browska Nowa Wola Zad?browska Stara Zad?browie-Rudunek Zad?browie-Wiatraczyska Zagajew Zakrzew Zaspy Ziel?cin
Kolonie	Glinno (kolonia) Grabinka Kamionacz Poduchowny Nobela Zaspy (kolonia)
Osady le?ne	Kamionacz (osada le?na) Mied?no (osada le?na) Wły? (osada le?na)
Integralne cz. miejscowo?ci	Baszkow Bednarzec Brzezinka Bugaj Celinowek Chor??ka Czartki Du?e Czartki Małe D?bina (Rossoszyca) D?bina (Sicha-Kolonia) Gaj Gozdy Gory Jozefka Justynow Kolonia Druga Kolonia Pierwsza Koszary Krzy?owka Lipie Małkow Cielecki Miedze-Lasek Miłob?d? Morgi Nowe Lipiny Nowe Miedze Nowiny Nowy Małkow Osada Ka?mierczaka Papajka Piaski (Duszniki) Piaski (Wły?) Piece Podd?bina Pod?bie Polesie Rafałowka Rakowka Retnice Stara Wie? Stare Miedze Stare Sady Szczawno Ro?d?alskie Tomisławice-Kolonia Ulesie Wilk Bartochowski Wrze?nia Wrzosy Wzorowka ?erechow

Miasta	Błaszki Sieradz Warta Złoczew
Gminy miejskie	Sieradz
Gminy miejsko-wiejskie	Błaszki Warta Złoczew
Gminy wiejskie	Br?szewice Brze?nio Burzenin Goszczanow Klonowa Sieradz Wroblew

Przynale?no?? wojewodzka	gubernia kaliska (1867?1915) woj. łodzkie (II RP) (1919?38) woj. pozna?skie (II RP) (1938?39) woj. pozna?skie (1945?75)
Miasta	Dobra (do 1870, 1919?4? i od 194?) Tuliszkow ( ← od 1939) Turek Uniejow (do 1870, 1919?4? i 194??55 → ) Warta (do 1886 → )
Gminy wiejskie (1867?1954 i 1973?75)	Bartochow (do 1886 → ) Biernacice (do 1937) Brudzew ( ← od 1939) Dobra (1870?1919) Dobra (od 1937) Dziadowice (1937?54) Goszczanow Grzybki (do 1937) Jeziorsko (1937?54) Kaw?czyn (od 1973) Ko?cielnica (do 1937) Kowale Pa?skie (do 1954) Lubola (do 1937) Malanow (do 1937 i od 1973) Niemysłow (do 1937) Niewiesz (do 1954) Orzeszkow (1937?54) Ostrow Wartski (do 1937) P?cherzew (do 1937) P?czniew (1937?54) Piekary (do 1937) Pi?tno (do 1937) Przykona (od 1937) Skar?yn (do 1937) Skotniki (do 1937) Strzałkow (do 1922 → ) ?winice (1937?54) Tokary (do 1937) Tuliszkow ( ← od 1939) Turek (od 1973) Uniejow (1870?1919) Ustkow (od 1973) Wichertow (do 1937) Władysławow ( ← od 1939) Wola ?winiecka (do 1937) Zelgoszcz (do 1937)
Gromady (1954?72)	Biernacice (1954?55 → ) Brudzew (1954?72) Chlebow (1954?59) Chlewo (1954?71) Cielce (1954?72) Cisew (1954?58) Człopy (1954?56 → ) D?browica (1954?59) Dobra (1954?72) Dominikowice (1954?55 → ) Dziadowice (1954?71) Galew (1954?59) Goszczanow (1954?72) Grzymiszew (1954?71) Jeziorsko (1954?72) Kaczki ?rednie (1954?59) Karolina (1954?59) Kaw?czyn (1954?59) Kowale Pa?skie (1954?72) Ko?min (1954?71) Krwony (1954?59) Lubola (1954?55 → ) Ładawy (1954?55 → ) Malanow (1954?72) Mi?dzylesie (1954?59) Miniszew (1954?55 → ) Natalia (1954?59) Niemysłow (1954?55 → ) Niewiesz (1954?55 → ) Orzeszkow (1954?55 → ) P?czniew (1954?55 → ) Piaski (1954?55 → ) Piekary (1954?71) Poniatow (1954?59) Przykona (1954?72) Sakow (1954?55 → ) Siedl?tkow (1954?55 → ) Skar?yn (1954?59) Słodkow (1954?71) Słomow Ko?cielny (1954?71) Smaszew (1954?59) Smulsko (1954?59) Strachocice (1954?59) Szadow Pa?ski (1960?71) ?winice Warckie (1954?55 → ) Tarnowa (1954?58) Tokary (1954?72) Tuliszkow (1954?72) Turek (1971?72) Ustkow (1954?71) Wilamow (1954?55 → ) Wilczkow (1954?55 → ) Władysławow (1954?72) Wyszyna (1954?71) Ziemi?cin (1954?72)

Przynale?no?? wojewodzka	gubernia kaliska (1867?1915) woj. łodzkie (II RP) (1919?39) woj. łodzkie (1945?75)
Miasta	Burzenin (do 1870) Sieradz Szadek (do 1870 i od 1919) Warta ( ← od 1886) Zdu?ska Wola (do 1955 → ) Złoczew (do 1870 i od 1919)
Osiedla (1954?72)	Karsznice (od 1959)
Gminy wiejskie (1867?1954 i 1973?75)	Barczew (do 1954) Bartochow ( ← 1886?1954) Bogumiłow (do 1953) Br?szewice (od 1953) Brze?nio Burzenin (191??22) Burzenin (od 1953) Charłupia Mała (do 1954) Dzierz?zna (do 1926) Godynice (do 1953) Gruszczyce Klonowa Korczew (1953?54) Krokocice (do 1954) Majaczewice (do 1953) M?ka (do 1953) Monice (1953?54) Rossoszyca (1926?54) Sieradz (od 1973) Starostwo Szadek (do 1870) Szadek (od 1870) Warta (od 1973) Wierzchy (do 1954) Wojsławice (do 1953) Wo?niki (1953?54) Wroblew Zadzim (do 1954) Zdu?ska Wola Złoczew Złoczew (1870?74)
Gromady (1954?72)	Annopole (1954?61) Barczew (1954?72) Bartochow (1954?58) Br?szewice (1954?72) Broszki (1954?57) Brze?nio (1954?72) Burzenin (1954?72) Charchow Pa?ski (1954?55 → ) Charłupia Mała (1954?72) Charłupia Wielka (1954?72) Chojne (1954?61) Czechy (1954?68) D?browa Wielka (1956?72) Dru?bin (1954?55 → ) Dzier??zna (1954?59) Godynice (1954?72) Gorna Wola (1954?57) Grabowka (1954?68) Grojec Wielki (1954?57) Gruszczyce (1954?72) Jakubice (1954?58) Janiszewice (1954?68) Je?ew (1954?55 → ) Kamionaczyk (1954?59) Kamionka (1968?72) Karsznice (1954?59) Kliczkow Mały (1954?72) Klonowa (1954?72) Kłocko (1954?58) Korczew (1954?72) Krobanowek (1954?68) Krokocice (1954?68) Ku?nica Zagrzebska (1954?57) Monice (1954?72) Niechmirow (1954?68) Niemojew (1954?57 ( → ) ) Ostrow (1954?57) Owieczki (1954?57) Potok (1954?57) Prusinowice (1954?61) Ralewice (1954?59 ( → ) ) Rossoszyca (1954?72) Rzechta (1954?68) Sikucin (1954?58) Słomkow Mokry (1954?61) Sokołow (1954?56) Stolec (1954?68) Unikow (1954?57) Warta (1959?72) W?głczew (1954?68) Wielka Wie? (1954?72) Wierzchy (1954?55 → ) Włocin (1954?61) Wły? (1959?68) Wola B?dkowska (1954?57) Wo?niki (1954?72) Wroblew (1954?72) Zadzim (1954?55 → ) Zagajew (1954?58) Zdu?ska Wola (1968?72) Złoczew (1958?72) Zygry (1954?55 → ) ?uraw (1954?58)