Vilfredo Pareto
Markiz Vilfredo Federico Damaso Pareto
(ur.
15 lipca
1848
w
Pary?u
,
Francja
, zm.
19 sierpnia
1923
w
Celigny
,
Szwajcaria
) ?
włoski
ekonomista
i
socjolog
. Był wspołtworc? tzw. ?loza?skiej szkoły w ekonomii”. Od 1893 roku był profesorem
Uniwersytetu w Lozannie
.
W zakresie ekonomii jego najwa?niejsza praca to
Wykłady z ekonomii politycznej
(1896), a w socjologii
Traktat o socjologii ogolnej
(1916). Pareto rozszerzył zastosowania metod matematycznych w ekonomii oraz rozwin?ł poj?cie ogolnej rownowagi ekonomicznej. Zajmował si? te? badaniami podziału
dobrobytu
.
Z rownowag? ogoln? wi??e si? poj?cie tzw.
optymalno?ci Pareta
(lub inaczej ?
optimum
w sensie Pareta), oznaczaj?ce sytuacj? gdy nie jest mo?liwa realokacja
zasobow
, powi?kszaj?ca dobrobyt ktorejkolwiek jednostki bez jednoczesnego zmniejszenia dobrobytu innej jednostki.
W socjologii jego osi?gni?ciem było sformułowanie teorii kr??enia elit, a tak?e teorii rezyduow i
derywacji
.
Pareto urodził si? w
Pary?u
w domu przy ulicy Guy La Brosse, pod numerem 10. Pochodził z rodziny kupieckiej, jego dziadek Giovanni Lorenzo Bartolomeo został nobilitowany w 1792 roku do tytułu
markiza
. Był ?arliwym republikaninem, zajmował wysokie stanowiska podczas rz?dow
napoleo?skich
. Giovanni przekazał swojemu synowi, Raffaellemu Paretowi pogl?dy polityczne. Ten jednak oprocz udziału w
powstaniu Mazziniego
, nie był tak zaanga?owany politycznie jak ojciec. Uprawiał zawod in?yniera budownictwa, interesowała go bardzo
hydrologia
, z dziedziny ktorej ogłosił kilka doniosłych artykułow. Od 1836 do 1855 Raffaelle przeniosł si? z
Francji
, gdzie chwilowo emigrował po nieudanym powstaniu, do rodzinnych
Włoch
.
Vilfredo znaj?cy rownie dobrze
j?zyk włoski
, jak i
francuski
, dostał staranne wykształcenie w
tury?skiej
szkole ?redniej. Po uko?czeniu jej z dobrymi ocenami, dostał si? do Szkoły Politechnicznej, aby ? podobnie jak jego ojciec ? zosta? in?ynierem budownictwa. Jego koleg? podczas studiow był mi?dzy innymi
Galileo Ferraris
, po?niejszy odkrywca zjawiska wirowania pola magnetycznego. Vilfredo uko?czył uczelni? prac? magistersk?
O podstawowych zasadach rownowagi ciał stałych
. Ojciec Vilfreda pracował na stanowisku wysokiego urz?dnika w
Piemoncie
, sk?d został przeniesiony do
Rzymu
. Od 1870 do 1873 Vilfredo pracował na stanowisku in?yniera-konsultanta linii kolejowej w prowincji
Emilia-Romania
. Dzi?ki rodzinnym koneksjom Vilfredo został dyrektorem społki wytwarzaj?cej wyroby ?elazne. W tym czasie wiele podro?ował, poznawał doktryny ekonomiczne (zainteresował go
leseferyzm
) i gospodarcze (
liberalizm
).
Był w tym okresie ? jak ojciec i dziadek ? zdecydowanym republikaninem, wyst?pował w obronie wolnego handlu, wolnej konkurencji, popierał
pacyfizm
, powszechne prawo wyborcze i powszechne nauczanie.
W 1876 roku upadł prawicowy rz?d we Włoszech, na scenie politycznej dominowały umiarkowane ugrupowania
lewicowe
, zniosły one wolny handel i uwikłały kraj w zbrojne konflikty. W tym momencie pogl?dy Vilfreda uległy radykalnej przemianie. Zacz?ł pisywa? zjadliwe felietony do czasopism, wy?miewaj?c rz?d. Po ?mierci ojca (1882) i matki (1889) zmienił całe swoje dotychczasowe ?ycie. Ust?pił z dyrektorskiego stanowiska, czytał w siedmiu j?zykach, pisał zjadliwe komentarze antyrz?dowe do gazet.
Skutkiem jednej z publikacji był zakaz publicznych wyst?pie?. Od tego czasu publikował w fachowych pismach w znacznie spokojniejszym tonie artykuły wskazuj?ce, według niego, na bezcelowo??
socjalizmu
.
Przyja?nił si? w tym czasie rownie? z wieloma
ekonomistami
i
socjologami
, dzi?ki jednemu z nich otrzymał w wieku 46 lat katedr? ekonomii politycznej.
W okresie działalno?ci dydaktycznej publikował wiele artykułow i ksi??ek ? w 1902 roku ukazała si?
Les systemes socialistes
. Cztery lata po?niej zako?czył karier? uniwersyteck?, a ostatnie lata ?ycia sp?dzał jako samotnik cierpi?c na chorob? serca i chroniczn?
bezsenno??
. Z powodu jego cierpkiego poczucia humoru, gwałtownych wybuchow, jadowitych obelg przestali odwiedza? go nawet najbli?si koledzy.
Prac? nad
Traktatem o socjologii ogolnej
ko?czył tylko w towarzystwie swoich kotow.
Pareto zmarł 19 sierpnia 1923 roku w wieku 75 lat. Pochowano go na cmentarzu w
Celigny
.
Osobny artykuł:
Zasada Pareta
.
Vilfredowi Paretowi powszechnie przypisuje si? sformułowanie tzw. ?zasady Pareta”, nazywanej te? ?zasad? 20/80” i maj?cej szerokie zastosowanie w ekonomii i zarz?dzaniu. Zgodnie z ni? rozkład wielu cech przyjmuje stosunek 20 do 80%, np. około 80% przychodow przedsi?biorstwa generowanych jest przez około 20% jego klientow, lub 20% czasu po?wi?canego pracy generuje 80% efektow tej pracy.
Zasada ta nie pochodzi jednak od Vilfredo Pareta, lecz od ameryka?skiego
teoretyka zarz?dzania
Josepha Jurana
. W 1951 r. opublikował
Quality Control Handbook
, w ktorym zawarł zasad? ?kluczowych nielicznych i błahych licznych” (
vital few and trivial many
), maj?c? ujmowa? zł? dystrybucj? wi?kszo?ci zasobow. Juran uj?ł t? zasad? jako pewne uniwersalne prawo odnosz?ce si? do alokacji zasobow. W podawanych przykładach, wskazał m.in., i? Vilfredo Pareto zajmował si? kwesti? nierownej dystrybucji bogactwa, nazywaj?c zasad? 20/80 ?zasad? Pareta”. Zrodziło to powszechne, bł?dne mniemanie, i? zasada ta wywodzi si? od Pareta. Po latach Juran zaznaczył, ?e przypisanie takie jest bł?dne i jego ?rodłem jest nieprecyzyjny styl podr?cznika. Zasada ?kluczowych nielicznych i błahych licznych” została zaobserwowana przez wiele osob, na długo przed Paretem. Jako uniwersaln? zasad? sformułował j? dopiero Juran
[1]
.
Według Pareta na kierunek rozwoju społecze?stw wpływ ma wiele czynnikow o odmiennym charakterze (gospodarczym, politycznym, religijnym, moralnym). U podstaw istnienia wielu rozbie?nych teorii socjologicznych le?y sprowadzanie tej wielo?ci do jednego czynnika, co rodzi jednak bł?d
redukcjonizmu
. Wła?ciw? metod? bada? społecznych jest metoda logiczno-eksperymentalna, polegaj?ca na obserwowaniu zjawisk, odkrywaniu regularno?ci i rozci?ganiu (na drodze dedukcji) uzyskanej wiedzy na inne dziedziny.
Domen? socjologii s? badania nad pozalogicznymi
działaniami
ludzi. To one s? bowiem podstawowym składnikiem ?ycia społecznego. Działania pozalogiczne maj? swe ?rodło w okre?lonych stanach psychicznych jednostek.
Działania ludzkie to obserwowalne
zachowania
, ale tak?e teorie, za pomoc? ktorych jednostka uzasadnia, innym b?d? sobie samej, swoje takie, a nie inne post?powanie. Według Pareta u podło?a działa? le?? ?rezydua”, czyli rodzaj trwałych dyspozycji psychicznych. Ich rezultatem s? ?derywacje”, czyli zmienne elementy działa?, m.in. uzasadnienia działa? i ideologie.
Wła?ciwym ?rodłem rownowagi społecznej jest konflikt i walka pomi?dzy przeciwstawnymi siłami społecznymi. Działania te mog? by? obiektywnie logiczne (gdy rzeczywi?cie s? zdolne osi?gn?? cel, do ktorego zmierzaj?), b?d? subiektywnie logiczne (gdy jednostka wierzy w ich skuteczno??). Wi?kszo?? działa? podejmowanych przez jednostk? jest jednak nielogiczna i nie przybli?a jej do realizacji zamierzonych celow (s? to np. działania magiczne, utopijne, realne, b?d? oparte na przes?dach).
Pareto jest rownie? autorem
teorii kr??enia elit
opisuj?cej zasady rz?dz?ce
elitami
w społecze?stwach ludzkich. Pareto uwa?ał, ?e elita jest zło?ona z tych ludzi, ktorzy w danej dziedzinie działania osi?gaj? najwy?sze wska?niki. Odchodził zatem zarowno od tradycyjnego rozumienia elity jako arystokracji, jak i od uto?samiania elit wył?cznie z elitami rz?dz?cymi.
- 1896-1897
Cours d’economie politique
- 1902
Les systemes socialistes
- 1906
Manuale d’economia polititica
- 1911
Le mythe vertuiste et la litterature immorale
? zur literarischen Zensur
- 1911
Der Tugendmythos und die unmoralische Literatur
, 1968
- 1916
Trattato di sociologia generale
- 1916
Allgemeine Soziologie
, 1955,
ISBN
3-89879-144-0
.
- 1920
Fatti e teorie
- 1921
Trasformazione della democrazia