Rzeczpospolita Trojga Narodow
według unii hadziackiej
Dokument przysi?gi Jana Kazimierza na tekst unii hadziackiej, 10 czerwca 1659
Unia hadziacka
lub
Ugoda hadziacka
(
ukr.
Гадяцький догов?р
) ? zawarta 16 wrze?nia 1658 roku w
Hadziaczu
umowa mi?dzy
Rzecz?pospolit? Obojga Narodow
a
Kozackim Wojskiem Zaporoskim
, reprezentowanym przez
hetmana kozackiego
Iwana Wyhowskiego
.
Przewidywała przekształcenie
Rzeczypospolitej Obojga Narodow
w uni? trzech rownorz?dnych podmiotow prawnych (pa?stw):
Korony
,
Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego
i
Wielkiego Ksi?stwa Ruskiego
utworzonego z
wojewodztw kijowskiego
,
bracławskiego
i
czernihowskiego
(wcze?niej, od
unii lubelskiej
, stanowi?cych cz??? Korony). Konsekwencj? unii było traktatowe ustanowienie odr?bnych urz?dow dla Rusi (stworzono funkcje marszałka ruskiego, obok
marszałka koronnego
i litewskiego, hetmana ruskiego, kanclerza ruskiego i inne stanowiska analogiczne do istniej?cych w pozostałych dwoch członach
federacji
), dopuszczenie posłow ruskich do
Sejmu
, a biskupow prawosławnych do
Senatu
. Pa?stwo to miało posiada? własne wojsko, własny skarb, własne ministerstwa i urz?dy, pod zwierzchnictwem hetmana z własnego wyboru. Szlachta wszystkich trzech pa?stw miała wybiera? wspolnie
krola
i wysyła? posłow na
sejm walny
.
Unia brzeska
miała zosta? wykluczona na terenie Ksi?stwa Ruskiego; wy?sze duchowie?stwo prawosławne otrzymało uprawnienia rownaj?ce je z łaci?skim, mi?dzy innymi prawo zasiadania w Senacie; zastrze?ono, ?e w wojewodztwie kijowskim
urz?dy senatorskie
zarezerwowane s? dla prawosławnych, za? w bracławskim i czernihowskim obowi?zywa? ma
alternata
na przemian z katolikami. Tysi?c
Kozakow
(starszyzny kozackiej) otrzymało
nadanie praw szlacheckich
jednorazowo, a stu Kozakow (z ka?dego pułku kozackiego) zatwierdzonych przez hetmana miało z r?k krola otrzymywa? szlachectwo corocznie. Postanowienia unii obejmowały rownie? przyj?cie do etatowego
rejestru kozackiego
30 tysi?cy Kozakow (tekst ugody dawał mo?liwo?? zwi?kszenia liczby
jako Wielmo?ny Hetman Zaporoski na Regestrze poda
), a tak?e powrot szlachty (polskiej i ruskiej) do jej maj?tkow na
Ukrainie naddnieprza?skiej
.
Unia hadziacka stanowiła
mi?dzynarodowoprawne
przekre?lenie
ugody perejasławskiej
(zawartej mi?dzy
Rad? Kozack?
i
Bohdanem Chmielnickim
a
Wasilijem Buturlinem
, wyst?puj?cym jako pełnomocnik cara
Aleksego I
), na mocy ktorej Ukraina została poddana
władzy carskiej
.
Uni? hadziack? zatwierdził
Sejm
Rzeczypospolitej i zaprzysi?gł (
ratyfikował
) krol
Jan II Kazimierz Waza
. W konsekwencji unii wojsko kozackie przeszło na stron? Rzeczypospolitej i 8 lipca 1659 roku, pod buław?
Iwana Wyhowskiego
, pokonało probuj?c? interweniowa? zbrojnie na Ukrainie naddnieprza?skiej armi? moskiewsk? w
bitwie pod Konotopem
.
Przeciwdziałanie
Rosji
? doprowadzenie do buntu miejscowego chłopstwa ruskiego, tak zwanej
czerni
, w ktorym zgin?ł
Jerzy Niemirycz
(kanclerz ruski) i został obalony hetmanat Iwana Wyhowskiego (na rzecz
marionetkowego
Jerzego Chmielnickiego
) ? sprawiło, ?e unia hadziacka ostatecznie nie weszła w pełni w ?ycie (mimo obowi?zywania cz??ci jej postanowie? w latach 1658?1659). Po ?mierci Niemirycza postulat Ksi?stwa Ruskiego nie został z inicjatywy ?adnej ze stron ponowiony.
Ukraina weszła w okres tak zwanej
ruiny
.
- Ludwik Kubala
,
Wojny du?skie i pokoj oliwski 1657-1660
rozdział IV
Ugoda hadziacka
- Janusz Kaczmarczyk,
Rzeczpospolita Trojga Narodow: mit czy rzeczywisto??: ugoda hadziacka ? teoria i praktyka
, Krakow 2007, Wyd. Ksi?garnia Akademicka,
ISBN
978-83-7188-954-7
.
- Piotr Kroll,
Od ugody hadziackiej do Cudnowa. Kozaczyzna mi?dzy Rzecz?pospolit? a Moskw? w latach 1658?1660
, Warszawa 2008,
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
,
ISBN
978-83-235-0496-2
.
- Janusz Tazbir
,
Jak Polska Ukrain? straciła
w
Polityka
4 listopada
2009.
- Kurier Galicyjski
?
Artykuły o ugodzie hadziackiej w numerze specjalnym 2010
- Unia hadziacka 1658 r. w oczach najnowszej historiografii polskiej i ukrai?skiej
- Mariusz Robert Drozdowski,
Rzeczypospolita wobec idei odnowienia unii hadziackiej w latach 1660?1682