Ten artykuł od 2009-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Nale?y poda? wiarygodne ?rodła w formie przypisow bibliograficznych . Cz??? lub nawet wszystkie informacje w artykule mog? by? nieprawdziwe. Jako pozbawione ?rodeł mog? zosta? zakwestionowane i usuni?te. Sprawd? w ?rodłach: Encyklopedia PWN  • Google Books  •  Google Scholar  •  Federacja Bibliotek Cyfrowych  • BazHum  • BazTech  • RCIN  • Internet Archive ( texts / inlibrary ) Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

Umowa mi?dzynarodowa ? najwa?niejszy instrument reguluj?cy stosunki mi?dzynarodowe i jedno z dwoch niekwestionowanych ?rodeł prawa mi?dzynarodowego .

Za umow? mi?dzynarodow? uwa?a si? zgodne o?wiadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwoch podmiotow prawa mi?dzynarodowego (przede wszystkim: pa?stw lub organizacji mi?dzynarodowych , ale tak?e np. Stolicy Apostolskiej ) regulowane przez prawo mi?dzynarodowe i wywołuj?ce skutki w sferze prawa mi?dzynarodowego, niezale?nie od tego, czy jest uj?te w jednym czy w wi?kszej liczbie dokumentow, i bez wzgl?du na jego nazw?.

Nazwa ?umowa mi?dzynarodowa” jest kategori? najbardziej ogoln?. Cz?sto jej synonimem jest ? traktat ”, cho? niektorzy t? nazw? rezerwuj? dla umow o wy?szej randze, z reguły wymagaj?cych ratyfikacji . Stanisław Nahlik (profesor prawa mi?dzynarodowego na Uniwersytecie Jagiello?skim ) proponował, aby nazw? ?traktat” obejmowa? umowy zawarte w formie pisemnej i to wył?cznie przez pa?stwa, a nie przez inne podmioty prawa mi?dzynarodowego.

Najcz??ciej umowy mi?dzynarodowe dotycz? praw człowieka ( Karta Narodow Zjednoczonych , Karta praw podstawowych Unii Europejskiej ) i handlu ( Transatlantyckie Partnerstwo w dziedzinie Handlu i Inwestycji , Partnerstwo Transpacyficzne ).

Podziały umow mi?dzynarodowych [ edytuj | edytuj kod ]

• kryterium ? liczba stron:
  • umowy dwustronne (bilateralne) ? np. Polsko-niemiecki traktat graniczny
  • umowy wielostronne (multilateralne) ? np. Karta Narodow Zjednoczonych
• kryterium ? sposob przyst?powania:
  • umowy otwarte ? ka?de pa?stwo mo?e przyst?pi? (np. protokoł genewski ^[1] , pakt Brianda-Kellogga ^[2] )
  • umowy warunkowo otwarte (połotwarte) ? mo?e przyst?pi? nowe pa?stwo po spełnieniu okre?lonych warunkow ^{[3] [4] [5]}
  • umowy zamkni?te ? nowe pa?stwo mo?e przyst?pi? jedynie za zgod? wszystkich dotychczasowych stron umowy. Umowami zamkni?tymi s?, na przykład, traktat z Maastricht , Traktat połnocnoatlantycki
• kryterium ? forma zawarcia:
  • umowy pisemne ? w tej formie zawierana jest zdecydowana wi?kszo?? umow
  • umowy ustne ? s? wa?ne i wi??? strony umowy, ale mo?e zaistnie? problem w udowodnieniu ich tre?ci
• kryterium ? procedura zawarcia:
  • umowy zawarte w trybie prostym ? do zwi?zania si? umow? wystarczy jej podpisanie
  • umowy zawarte w trybie zło?onym ? do zwi?zania si? umow? potrzebne s? dwa kolejne kroki:
    1. podpisanie umowy
    2. ratyfikacja , zatwierdzenie lub przyj?cie umowy.

Budowa umowy mi?dzynarodowej [ edytuj | edytuj kod ]

I. tytuł umowy ? nazwa (konwencja, pakt), strony (przy umowach dwustronnych, gdy znane s? podmioty zawieraj?ce umow? mi?dzynarodow?; przy umowach wielostronnych ? nie), przedmiot umowy

II. preambuła (uroczysty wst?p)

a) inwokacja ? w umowach zawieranych przez pa?stwa muzułma?skie; w Europie pomija si? inwokacje poza umowami zawieranymi ze Stolic? Apostolsk?

b) intytulacja ? nazwanie organow, wymienienie stron

c) arenga ? przyczyny, ktore skłoniły pa?stwa do podpisania umowy

d) narracja ? opis czynno?ci, ktore doprowadziły do zawarcia umowy, np. podczas spotka? postanowiono o zawarciu umowy

e) komparycja ? ewentualna wzmianka o wyznaczeniu pełnomocnikow

III. stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy (?Pa?stwa-Strony niniejszej konwencji, (...) uzgodniły, co nast?puje:”)

IV. dyspozycja

a) cz??? materialnoprawna ? meritum sprawy, konkretne zagadnienia; najcz??ciej spotykane klauzule (typowe elementy, zawsze w tym samym brzmieniu):

1. o trybie rozstrzygania sporow ? klauzula s?dowa, arbitra?owa

2. wzajemno?ci ? tylko sfera ochrony praw człowieka nie opiera si? na zasadzie wzajemno?ci ? wszystkie inne sfery wymagaj? jej

3. klauzula najwy?szego uprzywilejowania (KNU) ? w obrocie gospodarczym, nikogo nie uprzywilejowuje, tylko zabezpiecza przed dyskryminacj? (?nie b?dziemy traktowa? was gorzej ni? kogokolwiek innego”); odniesienie sytuacji podmiotu do wszystkich innych kontrahentow

wyj?tki od KNU: w szczegolnych sytuacjach korzy?ci lub przywileje przyznawane jakiemu? pa?stwu lub obszarowi nie musz? by? przenoszone na inne pa?stwa korzystaj?ce z KNU. Umo?liwiaj? wi?c one traktowanie preferencyjne jakiego? pa?stwa czy grupy pa?stw we wszystkich czy niektorych dziedzinach obrotu. Uznawanymi powszechnie wyj?tkami s?:

? tzw. mały ruch graniczny mi?dzy pa?stwami s?siednimi (ro?ne ulgi przyznawane w tym ruchu nie musz? by? przenoszone na handel z innymi pa?stwami)

? handel z własnymi koloniami i posiadło?ciami

? szczegolne sytuacje prawne, polityczne czy u?wi?cone tradycj? (np. brytyjskie preferencje imperialne, preferencje celne w ramach Unii Francuskiej)

? unia celna (pa?stwa, ktore tworz? uni? celn? i znosz? w jej ramach cła nie przenosz? tych ulg na pa?stwa trzecie)

? handel z krajami rozwijaj?cymi si? (ten ostatni wyj?tek zast?puje dawne wyj?tki stosowane w odniesieniu do kolonii i krajow zale?nych).

4. klauzula narodowa ? najkorzystniejszy przepis zapewniaj?cy kontrahentowi takie uprawnienia, jakie maj? obywatele drugiej strony umowy (bez praw politycznych) → rzadko spotykana, dowod zaufania w stosunkach

b) cz??? formalnoprawna ? postanowienia ko?cowe, sposob przestrzegania zobowi?za?; typowe klauzule:

1. informacja o sposobie wej?cia umowy w ?ycie (w razie zło?onej procedury): klauzula o ratyfikacji (specjalna formuła ratyfikacyjna) albo klauzula o zatwierdzeniu lub o zro?nicowanym przyj?ciu (gdy procedura jest zło?ona, ale nie sprecyzowano czy wymagana jest ratyfikacja czy zatwierdzenie; ?spełniwszy wymogi konstytucyjne”)

2. termin wej?cia umowy w ?ycie ^[6]

3. klauzula o prowizorycznym stosowaniu (przy procedurze zło?onej, po podpisaniu, a przed wej?ciem w ?ycie umowa b?dzie stosowana)

4. klauzula o retroaktywno?ci (umowa b?dzie stosowana nawet przed podpisaniem umowy, przedsi?wzi?cia podj?te wcze?niej s? obj?te umow?)

5. czas obowi?zywania umowy mi?dzynarodowej

? przy umowach terminowych ? klauzula prolongacyjna, przedłu?enie tymczasowo?ci: gdy umowa si? sprawdziła, a przed upływem terminu ?adna ze stron jej nie wypowiedziała ? automatyczne przedłu?enie na ten sam okres) ^[7]

? przy umowach bezterminowych ? klauzula denuncjacyjna: mo?liwo?? wypowiedzenia umowy ^{[8] [9] [10]}

6. klauzula derogacyjna ? uchylaj?ca umow? lub pojedyncze przepisy, np. przy zawieraniu nowej umowy dotycz?cej tej samej sprawy

V. ew. korroboracja ? uroczyste wzmocnienie tekstu

VI. miejsce i data zawarcia umowy, wyznaczenie depozytariusza ^[11] , j?zyki autentyczne ? w umowach dwustronnych czasem wprowadza si? trzeci j?zyk autentyczny jako j?zyk rozstrzygaj?cy w wypadku w?tpliwo?ci ^[12]

VII. podpisy i piecz?cie

a) reguła alternatu ? jako pierwsze s? podpisy strony, dla ktorej przeznaczony jest egzemplarz umowy (przy umowach dwustronnych rozro?nienie ju? od tytułu)

b) reguła alfabetyczna ? przy umowach wielostronnych, wymienianie stron w porz?dku alfabetycznym (w danym j?zyku)

c) reguła pele-mele ? podpisywania w dowolnej kolejno?ci

Przy podpisywaniu mo?liwe s? zastrze?enia , chyba ?e: a) zastrze?enie to jest zakazane przez traktat; b) traktat postanawia, ?e mog? by? składane tylko okre?lone zastrze?enia, a dane zastrze?enie do nich nie nale?y, lub c) chodzi o przypadki nie obj?te literami a) i b), a zastrze?enie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu. (art. 19 Konwencji wiede?skiej).

Organizacja Narodow Zjednoczonych wymaga od swych członkow powiadamiania jej o wszelkich zawartych umowach ^[13] .

Niewa?no?? umowy mi?dzynarodowej [ edytuj | edytuj kod ]

Zgodnie z Konwencj? wiede?sk? o prawie traktatow z 1969, przesłanki (przyczyny) niewa?no?ci umow mi?dzynarodowych mo?na podzieli? na trzy grupy:

I. zwi?zane z naruszeniem prawa wewn?trznego kontrahentow dotycz?cego zawierania umow ? konwencja dopuszcza powołanie si? na t? okoliczno?? wył?cznie w sytuacji, gdy pogwałcona norma prawa wewn?trznego ma zasadnicze znaczenie, za? pogwałcenie było oczywiste, tj. obiektywnie widoczne dla ka?dego pa?stwa post?puj?cego w danej sprawie zgodnie ze zwyczajn? praktyk? i w dobrej wierze.

II. zwi?zane z wadami o?wiadczenia woli:

a) przekroczenie przez przedstawiciela pa?stwa jego upowa?nienie do wyra?enia zgody ? przy czym na przesłank? t? mo?na si? powoływa? tylko gdy ograniczenia upowa?nienia były podane do wiadomo?ci pozostałym pa?stwom przed wyra?eniem zgody

b) bł?d ? je?eli dotyczy faktu lub sytuacji, ktora istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła istotn? podstaw? zgody pa?stwa na zawarcie umowy. Nie mo?e si? na t? przesłank? powoływa? pa?stwo, ktore swoim post?powaniem przyczyniło si? do powstania bł?du lub okoliczno?ci były takie, ?e powinno si? liczy? z mo?liwo?ci? jego zaistnienia.

c) podst?p ? przez co nale?y rozumie? umy?lne wprowadzenie w bł?d ze strony innego pa?stwa negocjuj?cego

d) przekupstwo

e) przymus wobec pa?stwa ? chodzi tu wył?cznie o przymus polegaj?cy na gro?bie lub u?yciu siły. Nie dotyczy to jednak traktatow pokoju narzucanych pa?stwu, ktore dopu?ciło si? agresji , a nast?pnie zostało pokonane. Pewne kontrowersje budzi kwestia u?ycia przymusu ekonomicznego, ale przewa?a stanowisko, i? on tak?e nie mie?ci si? w tym poj?ciu.

III. zwi?zane ze sprzeczno?ci? z norm? ius cogens ? niewa?na jest umowa, ktora w chwili zawarcia jest niezgodna z bezwzgl?dnie obowi?zuj?c? norm? powszechnego prawa mi?dzynarodowego (czyli norm? ius cogens ).

Wyga?ni?cie umowy [ edytuj | edytuj kod ]

Wyga?ni?cie umowy mo?e nast?pi?:

I. z przyczyn przewidzianych w samej umowie:

a) upływ czasu, na jaki umowa została zawarta ? przy czym umowa mo?e zawiera? klauzul? prolongacyjn?, co oznacza, ?e je?li w okre?lonym czasie przed upływem czasu obowi?zywania umowy nikt jej nie wypowie, czas obowi?zywania ulega automatycznemu przedłu?eniu

b) spełnienie si? warunku rozwi?zuj?cego

c) wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami ? wi?kszo?? umow posiada klauzule dotycz?ce wypowiedzenia. Inne jej nie posiadaj?, ale takiej mo?liwo?ci mo?na domniemywa? z intencji stron (za tak? umow? uwa?a si? np. Kart? Narodow Zjednoczonych ). S? wreszcie umowy niepodlegaj?ce wypowiedzeniu ? przede wszystkim traktaty pokoju i umowy graniczne. Zazwyczaj umowa przewiduje okres wypowiedzenia, po ktorego upływie przestaje obowi?zywa?. Umowa dwustronna wygasa po wypowiedzeniu jej przez jedn? ze stron. Umowa wielostronna przestaje obowi?zywa? tylko w odniesieniu do strony wypowiadaj?cej, chyba ?e liczba stron spadnie poni?ej okre?lonego w umowie minimum.

II. z przyczyn nieprzewidzianych w samej umowie:

a) uchylenie za zgodn? wol? stron ? mo?e by? dokonane w ka?dym czasie i bez ?adnego uzasadnienia. Uchylenie mo?e mie? form? zarowno osobnego aktu (-ow), jak i klauzuli uchylaj?cej w nowej umowie mi?dzy tymi samymi kontrahentami, reguluj?cej ten sam obszar stosunkow

b) utrata podmiotowo?ci przez jedn? ze stron ? sama utrata jest do?? łatwa do obiektywnego stwierdzenia, ale w takiej sytuacji dochodz? znacznie bardziej skomplikowane kwestie sukcesji

c) jednostronne uznanie umowy za wygasł? z powodu zaistnienia wyj?tkowych okoliczno?ci:

1. pogwałcenie umowy przez drug? stron? ? pogwałcenie musi by? istotne, a uznanie umowy za wygasł? nale?y poprzedzi? probami skłonienia kontrahenta do jej przestrzegania

2. powstanie sytuacji uniemo?liwiaj?cej wykonanie umowy ? chodzi przede wszystkim o trwałe znikni?cie lub zniszczenie przedmiotu niezb?dnego do wykonania umowy. Strona nie mo?e jednak powoła? si? na t? przesłank?, je?li sama doprowadziła do trwałego zagini?cia lub zniszczenia.

3. zasadnicza zmiana okoliczno?ci ( rebus sic stantibus ), przy czym zgodnie z art. 62 konwencji rownocze?nie musz? by? spełnione nast?puj?ce warunki:

? zmiana musi by? ?zasadnicza”

? nie była przewidywana przez strony

? istnienie okoliczno?ci, ktore uległy zmianie, stanowiło istotn? podstaw? zgody stron na zwi?zanie si? umow?

? skutkiem zmiany jest radykalne przekształcenie zakresu obowi?zkow, jakie na podstawie umowy pozostaj? jeszcze do wypełnienia

III. z powodu powstania nowej normy ius cogens , stoj?cej w sprzeczno?ci z tre?ci? umowy.

Konwalidacja umowy mi?dzynarodowej [ edytuj | edytuj kod ]

Poj?cie konwalidacji wi??e si? z kwesti? wa?no?ci umowy mi?dzynarodowej.

Je?eli niewa?no?? umowy ma charakter wzgl?dny (jak w przypadkach wynikaj?cych z art. 46 - 50 konwencji wiede?skiej o prawie traktatow z 1969 ), takich jak przekroczenie kompetencji, bł?d, oszustwo czy przekupstwo, dla uniewa?nienia umowy niezb?dna jest notyfikacja pa?stwa -strony, ktore uwa?a, ?e zaistniała w odniesieniu do niego jedna z przesłanek niewa?no?ci. Tak? notyfikacj? nale?y przekaza? wszystkim innym stronom za po?rednictwem depozytariusza . Notyfikacja powinna wskazywa? ?rodki, jakie notyfikuj?cy proponuje podj?? w sprawie umowy wraz z ich uzasadnieniem. Nast?pnie strony maj? 3 miesi?ce na wyra?enie sprzeciwu. Przy braku sprzeciwu, po 3 miesi?cach strona notyfikuj?ca mo?e podj?? proponowane przez siebie ?rodki (ktore tak?e musi notyfikowa?) w tym ogłoszenie wyga?ni?cia umowy, wycofania si? z niej lub zawieszenia działania (art. 65 - 68). Wniesiony w terminie sprzeciw powoduje, ?e strony powinny szuka? rozwi?zania wedle artykułu 33 Karty Narodow Zjednoczonych ^[14] . Je?li w ci?gu 12 miesi?cy od dnia wniesienia sprzeciwu nie osi?gni?to ?adnego rozwi?zania ka?da ze stron sporu dotycz?cego imperatywnych norm powszechnego prawa mi?dzynarodowego mo?e przedło?y? go do rozstrzygni?cia Mi?dzynarodowemu Trybunałowi Sprawiedliwo?ci , chyba ?e strony, za wspolnym porozumieniem, poddadz? spor pojednawstwu . Ka?da ze stron sporu dotycz?cego zastosowania lub interpretacji ktoregokolwiek z pozostałych artykułow Konwencji mo?e wszcz?? procedur? przewidzian? w zał?czniku do Konwencji przez wniesienie odpowiedniego ??dania do Sekretarza Generalnego Organizacji Narodow Zjednoczonych , przedkładaj?cemu spor komisji pojednawczej zło?onej z wykwalifikowanych prawnikow. Ka?da ze stron sporu wyznacza po 2 członkow, z ktorych najwy?ej 1 mo?e mie? jej obywatelstwo, 4 mianowani pojednawcy ( ang.   conciliators ) w ci?gu 60 dni wybieraj? spoza swego grona przewodnicz?cego maj?cego te same kwalifikacje, przy braku zgody wyznacza go Sekretarz Generalny; sprawozdanie komisji, ł?cznie z wszelkimi zawartymi w nim wnioskami dotycz?cymi faktow lub kwestii prawnych, nie jest wi???ce dla stron i ma wył?cznie charakter zalece? przedło?onych stronom do rozwa?enia w celu ułatwienia polubownego załatwienia sporu.

Jednak pa?stwo mo?e te? (?wiadomie lub nie) konwalidowa? umow?, to znaczy zacz?? wypełnia? jej postanowienia mimo tego, ?e mogłoby domaga? si? stwierdzenia niewa?no?ci. Konwalidacja jest nieodwracalna, to znaczy pa?stwo, ktore przez dłu?szy czas wypełniało postanowienia umowy, nie mo?e potem o?wiadczy?, ?e powinna ona by? niewa?na, nawet je?li s? ku temu powody.

Nie dotyczy to umow, ktorych niewa?no?? jest bezwzgl?dna (uregulowana w art. 51 - 53 konwencji):

- wymuszenie zgody na przedstawicielu pa?stwa przez czyny lub gro?by skierowane przeciwko niemu ;

- wymuszenie zgody na pa?stwie przez gro?b? lub u?ycie siły z pogwałceniem zasad prawa mi?dzynarodowego, wyra?onych w Karcie Narodow Zjednoczonych lub

- je?eli w chwili zawarcia umowa jest sprzeczna z imperatywn? norm? powszechnego prawa mi?dzynarodowego to znaczy norm? przyj?t? i uznan? przez mi?dzynarodow? społeczno?? pa?stw jako cało?? za norm?, od ktorej ?adne odst?pstwo nie jest dozwolone i ktora mo?e by? zmieniona jedynie przez po?niejsz? norm? powszechnego prawa mi?dzynarodowego o tym samym charakterze .

Umowy takie w zasadzie ^{[ styl do poprawy ]} w ogole nie nabieraj? mocy i nikt nie jest nimi zwi?zany. Takich umow nie mo?na konwalidowa? ? jak sama nazwa wskazuje, s? niewa?ne niezale?nie od woli i praktyki pa?stw (art. 69 i nast?pne).

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz hasło konwencja w Wikisłowniku

• Prawo traktatow