Umlaut
(dosłownie:
przegłos
) ? zmiana brzmienia
samogłoski
spotykana w
j?zykach germa?skich
.
W
alfabecie niemieckim
samogłoski z umlautem maj? nast?puj?ce znaczenie:
- a
oznacza tzw. "
e
nienapi?te", czyli głosk? [
ε
] (polskie
e
, niemieckie
e
krotkie) lub [
ε:
], przy czym ta druga raczej zast?powana jest przez długie "
e
napi?te" [
e
:
] (d?wi?k po?redni mi?dzy
e
i
i
, jak polskie
e
mi?dzy społgłoskami mi?kkimi, identyczny z niemieckim
e
długim) ? zast?powanie [
ε:
] przez [
e
:
], mimo ?e cz?ste, nie jest dopuszczalne w wymowie wzorcowej.
- o
? mo?e oznacza? głoski [
ø
:
] lub [
œ
], rzadziej [
ø
] (stanowi?ce zasadniczo d?wi?ki po?rednie mi?dzy polskimi
o
i
e
)
- u
? mo?e oznacza? głoski [
y
:
] lub [
?
] (stanowi?ce zasadniczo d?wi?ki po?rednie mi?dzy polskimi
u
i
i
)
Tak?e w innych j?zykach
o
i
u
oznaczaj? zwykle odpowiednio [
ø
] lub [
œ
] i [
y
] lub [
?
]. Znak
a
mo?e natomiast oznacza? [
æ
] (d?wi?k po?redni mi?dzy polskimi
a
i
e
), tak jak dawniej rownie? w niemieckim.
Nowsza (na gorze) i starsza grafia
W j?zyku niemieckim przy niedost?pno?ci odpowiednich czcionek lub w adresach internetowych umlauty s? zast?powane przez dodanie litery "e" po literze ze znakiem diakrytycznym oznaczaj?cym umlaut, czyli:
- a ?
æ
? ae
- o ?
œ
? oe
- u ?
?
? ue
Przykłady: Franz Neul
a
ndtner → Franz Neul
ae
ndtner, Gerhard Schr
o
der → Gerhard Schr
oe
der, M
u
ller → M
ue
ller, f
u
r → f
ue
r,
[1]
(Zugv
o
gel → Zugv
oe
gel).
Rownolegle do pisowni z wykorzystaniem liter
a
,
u
,
o
wyst?puj? słowa zawsze pisane przez
ae
,
ue
,
oe
? dotyczy to przede wszystkim niektorych nazwisk (np. Goethe, rownoległe postacie Schroder i Schroeder). Zapis
a
,
o
i
u
jako
ae
,
oe
i
ue
pochodzi st?d, ?e dawniej nie stosowano kropek, ale nadpisywano mał? literk?
e
nad odpowiedni? samogłosk?. W
niemieckim odr?cznym pi?mie gotyckim
pisana litera
e
przypomina dwie pionowe kreski
[
potrzebny przypis
]
, ktore po skroceniu przekształciły si? w dwie kropki.
Zast?powanie takie nie jest dopuszczalne w innych j?zykach wykorzystuj?cych litery
a
itp., np. w j?zyku
esto?skim
,
fi?skim
,
szwedzkim
.
Przy m.in. polskiej
transkrypcji
tak?e z innych j?zykow
a
,
o
(i
ø
),
u
mo?na odda? przez
ae
,
oe
,
ue
, jednak wył?cznie wtedy, gdy niemo?liwe jest oddanie liter ze znakami diakrytycznymi ? zasadniczo te litery nale?y podawa? w oryginalnej pisowni z zachowaniem swoistych znakow diakrytycznych niestosowanych w polskiej ortografii
[1]
.
W
Unikodzie
diereza/umlaut wyst?puje w wersjach:
| Znak
|
Unikod
|
Kod
HTML
|
Nazwa unikodowa
|
Nazwa polska
|
| ¨
|
U+00A8
|
¨
lub
¨
lub
¨
|
DIAERESIS
|
diereza
|
| ?
|
U+0308
|
̈
lub
̈
|
COMBINING DIAERESIS
|
diereza dostawna
|
Litery z umlautem na klawiaturze komputera
Dla osob korzystaj?cych z popularnych edytorow tekstow w systemie operacyjnym
Windows
przyda si? prosta metoda wpisywania liter z umlautem:
- Alt
+
1
4
2
=
A
- Alt
+
1
3
2
=
a
- Alt
+
1
5
3
=
O
- Alt
+
1
4
8
=
o
- Alt
+
1
5
4
lub
Alt
+
0
2
2
0
=
U
- Alt
+
1
2
9
lub
Alt
+
0
2
5
2
=
u
- Litery z
umlautem
znajduj? si? te? na Tablicy Znakow w Windowsie.
W systemie
Linux
w ?rodowisku graficznym umlauty wprowadza si? wciskaj?c kolejno
AltGr
+
[
(prawy alt z klawiszem lewego nawiasu prostok?tnego), a nast?pnie wła?ciw? samogłosk?, np:
- AltGr
+
[
,
? Shift
+
A
=
A
- AltGr
+
[
,
A
=
a
- AltGr
+
[
,
? Shift
+
E
=
E
- AltGr
+
[
,
E
=
e
itp.
W przypadku korzystania z
klawiatury maszynistki
w systemach
Windows
i
Linux
umlauty wprowadza si? wciskaj?c kolejno
AltGr
+
+
(alt z klawiszem bezpo?rednio na prawo od zera), a nast?pnie wła?ciw? samogłosk?, np:
- AltGr
+
+
,
? Shift
+
A
=
A
- AltGr
+
+
,
A
=
a
- AltGr
+
+
,
? Shift
+
E
=
E
- AltGr
+
+
,
E
=
e
itp.