Tryktrak
(
ang.
backgammon
) lub
Nardy
(od
pal.
n?w-ardax??r
?
dosłownie:
odwa?ny
Ardaszir
[1]
) ?
gra planszowa
dla dwoch graczy. Ka?dy z graczy dysponuje 15 pionami w odr?bnych kolorach, ktore przesuwa po planszy, składaj?cej si? z 24 pol (trojk?tow), nazywanych liniami, zgodnie z liczb? oczek wyrzuconych na dwoch kostkach. Celem gry jest zdj?cie wszystkich swoich pionow z planszy. Wygrywa gracz, ktory uczyni to pierwszy.
Ro?ne gry podobne do tryktraka były znane zarowno w Azji, jak i w Europie ju? w czasach staro?ytnych. Grano w nie głownie w basenie Morza ?rodziemnego, na Bliskim Wschodzie i Azji Mniejszej. Mo?liwe, ?e słowa
Alea iacta est
odnosiły si? wła?nie do tej gry, a nie do klasycznych ko?ci okre?lanych jako ?cubus”. Tryktrak do dzisiaj jest ludow? gr? Gruzinow, Ormian, Arabow i Turkow, znany jest tak?e w krajach Europy Południowej i Wschodniej, m.in. w
Grecji
,
Bułgarii
, na terenach byłej
Jugosławii
i
ZSRR
[2]
.
Angielska nazwa
backgammon
powstała w XVII wieku i pochodzi prawdopodobnie od
?rednioangielskiego
słowa
gamen
oznaczaj?cego gr?:
back game
, czyli gra do tyłu, odnosi si? do zasad: powrotu do domu swoimi pionami, a tak?e mo?liwo?ci zbicia i zaczynania od pocz?tku. By? mo?e
?rodłosłowem
jest te? cz?ste umieszczanie planszy do gry w tryktrak na odwrocie planszy do
szachow
.
Pocz?tkowe ustawienie pionow na planszy przedstawia poni?szy obrazek.
Gracz posługuj?cy si? pionkami czarnymi porusza si? po polach oznaczonych na rysunku od liczby 1 do 24. Gracz posiadaj?cy piony czerwone porusza si? w przeciwnym kierunku ? od 24 do 1.
Po rzucie mo?e przesun?? swe dwa pionki o liczby wskazane na kostkach (lub jednym pionem dwa razy). Piony mo?na przestawia? wył?cznie na pola, na ktorych nie znajduj? si? co najmniej dwa piony przeciwnika.
Wyj?tkowym rzutem jest tak zwany ?dubel” (ta sama liczba oczek na obu kostkach), ktory daje ł?cznie cztery ruchy o wskazan? liczb? oczek.
W ostatniej fazie gracz musi doprowadzi? wszystkie swe pionki do ?domu”. Dla gracza z czarnymi pionkami s? to pola oznaczone numerami 19?24. Dopiero wtedy mo?e zdejmowa? pionki z planszy. Odbywa si? to poprzez wyrzucenie kostk? liczby oczek potrzebnej pionkowi do opuszczenia planszy. Je?eli gracz wyrzuci 6, a nie posiada pionkow na szostym polu (licz?c od kraw?dzi planszy), to mo?e zdj?? pion z kolejnego pola.
W czasie gry mo?na zbija?. Zbicie polega na umieszczeniu swego pionka na polu, na ktorym znajduje si? pojedynczy pionek przeciwnika (tzw. ?blotka”). Po biciu pionek zbity jest odkładany na band? i przeciwnik nie mo?e kontynuowa? gry, dopoki jego pionek najpierw nie wroci na plansz?. By pionek wrocił na plansz?, trzeba rzuci? kostk? i rozpocz?? gr? tym pionkiem tak, jak gdyby znajdował si? on na polu zerowym.
Linia znajduj?ca si? na planszy nosi nazw? banda, a miejsce, do ktorego gracz musi wło?y? piony ? dwor.
W grze podstawow? umiej?tno?ci? jest takie poruszanie pionkami, aby nigdy nie pozostawały samotne (samotne piony przeciwnik mo?e zbija?).
Gracz stara si? zablokowa? jak najwi?cej pol w swym ?domu”, a nast?pnie zbi? pion przeciwnika ? wtedy graczowi trudno b?dzie odzyska? pion (w najlepszej sytuacji mo?na zablokowa? cały dom ? wtedy przeciwnik musi czeka?, a? gracz zacznie opuszcza? plansz?).
- ↑
Ardaszir ? władca Persji zało?yciel dynastii Sasanidow; gra była wynaleziona w czasach jego panowania (ros. Крысин Л. П. Толковый словарь иноязычных слов. ? М.: Эксмо, 2008. ? 944 с.)
- ↑
Gry ?wiata według Wojciecha i Lecha Pijanowskich s. 168