Towarzystwo Czytelni Ludowych

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Towarzystwo Czytelni Ludowych
Ilustracja
siedziba Zarz?du Głownego TCL, fot. 2008
Pa?stwo

  Polska

Siedziba

Gniezno

Data zało?enia

1 pa?dziernika 1880

Rodzaj stowarzyszenia

stowarzyszenie

Profil działalno?ci

bibliotekarstwo, szkolnictwo, kultura, popularyzacja wiedzy

Zasi?g

Polska

Prezes Zarz?du Głownego

Ryszard Stanek

Nr KRS

0000105072

Data rejestracji

18 kwietnia 2002

Powi?zania

Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich , Towarzystwo O?wiaty Ludowej (hist.)

Poło?enie na mapie Gniezna
Mapa konturowa Gniezna, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Towarzystwo Czytelni Ludowych”
Poło?enie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Towarzystwo Czytelni Ludowych”
Poło?enie na mapie wojewodztwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Towarzystwo Czytelni Ludowych”
Poło?enie na mapie powiatu gnie?nie?skiego
Mapa konturowa powiatu gnieźnieńskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Towarzystwo Czytelni Ludowych”
Ziemia52°31′15″N   17°34′48″E / 52,520825   17,579886

Towarzystwo Czytelni Ludowych (TCL) ? polska organizacja o?wiatowa , działaj?ca pierwotnie na ziemiach polskich Niemiec , nast?pnie tak?e Krolestwa Polskiego , a od 1918 na obszarze całego kraju. Powołana w Poznaniu w 1880, jako kontynuatorka Towarzystwa O?wiaty Ludowej .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Wraz ze wzmo?eniem germanizacji , na ziemiach polskich w Niemczech nasiliły si? ruchy organizacyjne kultury narodowej . W 1876 rz?d wprowadził prawo ruguj?ce j?zyk polski z przestrzeni publicznej, pocz?tkowo ustalaj?c niemiecki j?zykiem urz?dowym i s?dowym, nast?pnie ustanawiaj?c tzw. ? paragraf kaga?cowy ” dla organizacji społecznych. Jedynym obszarem ?ycia publicznego dla legalnego u?ywania j?zyka polskiego pozostała liturgia ko?cielna. W 1880 w Poznaniu podj?to decyzj? o powołaniu Towarzystwa Czytelni Ludowych. Za jego cele statutowe obrano m.in. zakładanie i prowadzenie bibliotek publicznych (tzw. ?ludowych”) oraz krzewienie patriotyzmu polskiego i rozwijanie moralno?ci chrze?cija?skiej poprzez upowszechnianie odpowiedniej lektury.

W skład pierwszego Zarz?du Głownego TCL weszli: Henryk Berendes (prezes), Wiktor Czarnecki , Stanisław Jerzykowski (wiceprezesi), Bolesław Kapu?ci?ski (skarbnik), Mieczysław Łyskowski (radca) i Witold Skar?y?ski (sekretarz generalny). W 1910 zmarłego Skar?y?skiego zast?pił Antoni Ludwiczak (od 1919 dyrektor ZG).

Towarzystwo Czytelni Ludowych szybko si? rozrastało i wymagało zmian organizacyjnych dla skuteczniejszej pracy o?wiatowej w poszczegolnych o?rodkach swojej działalno?ci. W 1909 zreorganizowano jego zarz?dzanie. Do celow statutowych organizacji dodano prowadzenie odczytow popularnonaukowych oraz inn? działalno?? o?wiatow?. Zredukowano centralizacj?, nadaj?c form? prawn? zarz?dom koł terenowych, ktore organizowały kwartalnie walne zebrania swoich członkow. Zarz?d Głowny zrezygnował z zebra? ogolnych członkow, zwołuj?c rokrocznie Sejmiki O?wiatowe, zło?one z delegatow, kierowanych przez Komitety Powiatowe (skupiaj?ce koła z obszaru danego powiatu). Siedzib? ZG umieszczono w Poznaniu przy pl. Wolno?ci 18. Pierwszy Sejmik O?wiatowy został zwołany ju? w 1909. Obradował w Staroł?ce pod przewodnictwem marszałka, Piotra Wawrzyniaka . Wzi?ło w nim udział 102 delegatow powiatowych z Wielkopolski , Pomorza , ?l?ska , Prus Wschodnich , Krolestwa Polskiego oraz przedstawiciele diaspory polskiej w Niemczech i na emigracji . [1]

TCL upowszechniało polsk? kultur? i o?wiat?, prowadz?c biblioteki i czytelnie publiczne oraz organizuj?c odczyty popularnonaukowe. Ju? w 1880 Towarzystwo uruchomiło 150 bibliotek, ktore wypo?yczały ok. 30 tys. egz. ksi??ek (ze znaczn? przewag? w j?zyku polskim) [2] . W nast?pnym roku anga?owało ju? ponad 400 bibliotekarzy i prelegentow oraz posiadało liczne grono członkow. Do ko?ca 1914 TCL wydało na o?wiat? i kultur? ok. 300 tys. marek i udost?pniało ponad 0,5 mln egz. Biblioteki organizowano głownie na wsiach i w małych miastach, najcz??ciej w prywatnych domach i plebaniach, ktore udost?pniali poszczegolni członkowie TCL. Ksi?gozbiory tych agend były na owe warunki znaczne, licz?c od ok. 50 do 150-200 egz. W 1919 TCL posiadało ju? 1 666 bibliotek, dla ktorych zakupiono ok. 44 tys. egz. ksi??ek. W ramach organizacji działało 95 Komitetow Powiatowych. [2]

Od 1905 Towarzystwo wydawało własny organ prasowy, kwartalnik ? Czytelni? Ludow? ” (red. Stefan Michalski ), zamieniony w 1909 na miesi?cznik ? Przegl?d O?wiatowy ”. TCL było rownie? wydawc? polskiego elementarza, przeznaczonego dla dzieci poddawanych planowej germanizacji (aut. Teodora Bernadzikiewicza ). [1]

Poza Wielkopolsk? szczegolnie pr??ne było Towarzystwo na Gornym ?l?sku . Do 1906 zało?yło tam 196 bibliotek i zorganizowało w Gliwicach własny sekretariat regionalny ( 15 stycznia 1918 przeniesiony do Opola ). ?l?ska działalno?? TCL napotykała na szczegolne szykany ?ywiołu niemieckiego, m.in. zbiory Biblioteki TCL w Opolu zostały zniszczone przez nacjonalistycznych bojowkarzy , ktorzy wrzucili ksi??ki do Odry . Pomimo podobnych tym zdarze? na terenach Gornego i Opolskiego ?l?ska w okresie plebiscytu funkcjonowało 250 bibliotek TCL. Od 2. poł. 20. XX w. prowincja ?l?ska w Niemczech ?ci?le wspołpracowała z Polsk? Macierz? Szkoln? .

Wraz z odzyskaniem przez Polsk? niepodległo?ci TCL stało si? organizacj? ogolnokrajow?, tworz?c tak?e struktury w?rod ?ywiołu polskiego na obszarze Niemiec oraz koła polonijne. Z ko?cem 1921 Towarzystwo posiadało ju? tylko niewiele ponad 60 placowek (cz??? z poprzednich ?czytelni ludowych” przej?ły samorz?dy terytorialne ). Sie? biblioteczna TCL posiadała zro?nicowane wielko?ci ksi?gozbiorow, ktore w poszczegolnych agendach liczyły od 4 800 do 450 egz. W okresie mi?dzywojennym biblioteki te udost?pniały tak?e prze?rocza , ktore w 1921 liczyły 402 ser. z ł?czn? ilo?ci? 12 075 obrazow. Towarzystwo nadal utrzymywało si? ze składek, darowizn i datkow, prowadziło te? zbiorki publiczne na pokrycie kosztow swojej działalno?ci. Sprawozdanie finansowe na rok obliczeniowy 1919 / 1920 wykazało 1 342 281 marek rozchodu przy oszcz?dno?ciach na sum? 135 550 marek. [1]

Ostatecznie ustalone granice oraz niech?tna polsko?ci polityka niemiecka, zaostrzona po wojnie celnej, doprowadziły do potrzeby zmian formalnych TCL. Od 1926 funkcjonowała trojstopniowa organizacja terenowa Towarzystwa. Koła zgrupowane zostały w dotychczasowych Komitetach Powiatowych, ktore z kolei tworzyły Rady Okr?gowe dla poszczegolnych dzielnic lub grup wojewodztw. ZG powołał sekretariaty generalne dla dzielnic pozostaj?cych poza granicami kraju. Struktura terenowa TCL wygl?dała nast?puj?co:

W okresie mi?dzywojennym Towarzystwo rozwin?ło swoj? działalno?? rownie? o prowadzenie szkoł wieczorowych w celu uzupełnienia wykształcenia dzieci i młodzie?y robotniczej i chłopskiej oraz walki z analfabetyzmem . Do tego celu w 1923 TCL powołało Dom O?wiatowy w Katowicach (ul. Francuska 12), a w 1930 w Poznaniu (ul. ?w. Marcin 37), gdzie w 1933 uruchomiono kino (ul. Focha 4, dzi?. Kino ?Stylowe”) [2] . W mniejszych o?rodkach prowadzono uniwersytety ludowe : w Dalkach ( pow. Gniezno , od 1921 ), Zagorzu ( pow. Wejherowo , 1926 ? 1929 ), Odolanowie ( pow. Ostrow Wielkopolski , od 1927 ), Bolszewie (pow. Wejherowo, od 1929 ). Oba typy szkoł prowadzonych przez TCL kształciły pełnoletnich w zakresie ogolnym, ksi?gowo?ci , rolnictwa i poszczegolnych specjalizacji rzemie?lniczych .

Na terenie całego kraju TCL przeprowadzało kursy dokształcaj?ce dla bibliotekarzy. Tam, gdzie nie udawało si? zorganizowa? stałych bibliotek, doje?d?ały autobusy bibliotek ruchomych, w 1935 kursowało 16 samochodow. Od 1936 kursowało Kino Objazdowe. W 1929 Towarzystwo uruchomiło własne wydawnictwo, wyposa?one w samodzieln? drukarni? [3]

Towarzystwo Czytelni Ludowych działało nieprzerwanie do wybuchu II wojny ?wiatowej w 1939. Po zako?czeniu działa? zbrojnych przedwojenni członkowie, m.in. Karol Milik , Jan J. Nikisch , in?. Wroci?ski i p. Wełnicz, probowali reaktywowa? TCL. Jednak prymasi Polski , zarowno August Hlond , jak i Stefan Wyszy?ski , ktorzy byli statutowymi powiernikami Towarzystwa nie odpowiedzieli na propozycj? dawnych działaczy. Ostatecznie w 1950 wojewoda pozna?ski , Stefan Brzezi?ski rozwi?zał Towarzystwo i przej?ł jego maj?tek na rzecz skarbu pa?stwa. W 80. XX w. historycy i bibliolodzy polscy podj?li badania nad dziejami Towarzystwa, ktore koordynowało Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich .

Organizacja [ edytuj | edytuj kod ]

TCL zostało reaktywowane w 1996. Jego Zarz?d Głowny otrzymał siedzib? w budynku dawnego Uniwersytetu Ludowego w Dalkach (dzi?. Gniezno ). W skład obecnego ZG wchodz?: Ryszard Stanek (prezes), Małgorzata Cichomska-Szczepanik i Andrzej Bodyl (wiceprezesi), Sławomir Tarczewski (sekretarz), Wiesław Sztafel (skarbnik) oraz Włodzimierz Leks (członek). Dyrektorem TCL jest Alojzy ?wi?ciochowski . Obecnie Towarzystwo posiada znacznie ubo?sz? struktur? terenow?. Dotychczas zorganizowano 18 koł terenowych:

Prezesi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ a b c Towarzystwo Czytelni Ludowych , [w:] Franciszek   Hawranek (red.), Encyklopedia powsta? ?l?skich , Opole: I?, 1982, s. 560 .
  2. ↑ a b c Wojciech   Lipi?ski , Społeczny wehikuł czasu: w obronie polskiego j?zyka - Towarzystwo Czytelni Ludowych [online], ngo.pl: Portal organizacji pozarz?dowych, 6 grudnia 2019 [dost?p 2022-02-06] .
  3. ↑ Towarzystwo Czytelni Ludowych i Prymasowski Uniwersytet Ludowy .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

  • Jakobczyk, Witold: Towarzystwo Czytelni Ludowych: 1880?1939: w obronie narodowo?ci . Pozna?: KAW , 1982.
  • Kisielewski, Jozef: ?wiatła w mroku: Pi??dziesi?t lat pracy Towarzystwa Czytelni Ludowych 1880?1930 . Pozna?: TCL, 1930.
  • Statut Towarzystwa Czytelni Ludowych . Oprac. wyd. Jakobczyk, Witold. Warszawa: SBP , 1980.
  • Towarzystwo Czytelni Ludowych . [Hasło w:] Encyklopedia powsta? ?l?skich . Red. Hawranek, Franciszek i in. Opole: I? , 1982; s. 560.
  • Towarzystwo Czytelni Ludowych . [Hasło w:] Podr?czna encyklopedja pedagogiczna . [Red.] Kierski, Feliks. T. 2: N?? . Lwow: ?Ksi??nica Polska”, 1925; s. 577?578.
?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Towarzystwo_Czytelni_Ludowych&oldid=72207640 ”