Ten artykuł od 2012-03 zawiera tre?ci, przy ktorych brakuje odno?nikow do ?rodeł . Nale?y doda? przypisy do tre?ci niemaj?cych odno?nikow do ?rodeł. Dodanie listy ?rodeł bibliograficznych jest problematyczne, poniewa? nie wiadomo, ktore tre?ci one u?rodławiaj?. Sprawd? w ?rodłach: Encyklopedia PWN  • Google Books  •  Google Scholar  •  Federacja Bibliotek Cyfrowych  • BazHum  • BazTech  • RCIN  • Internet Archive ( texts / inlibrary ) Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

Terpeny (izoprenoidy) ? organiczne zwi?zki chemiczne o wzorze ogolnym (C ₅ H ₈ ) _n , ktorych głowny szkielet powstał w wyniku poł?czenia pi?ciow?glowych jednostek izoprenowych , dlatego liczba atomow w?gla w cz?steczce terpenow jest podzielna przez pi??. Izoprenoidy zaliczane s? w wi?kszo?ci do lipidow .

Nazwa [ edytuj | edytuj kod ]

Nazwa terpeny wywodzi si? od terpentyny . Terpentyna, b?d?ca składnikiem ?ywic drzew iglastych, jest lepkim, przyjemnie pachn?cym balsamem, wypływaj?cym w miejscu rozci?cia lub zarysowania kory lub drewna . Terpentyna zawiera kwasy ?ywiczne i w?glowodory , ktore s? okre?lane mianem terpenow. Jest przyj?te, ?e wszystkie zwi?zki organiczne zbudowane z podjednostek izoprenowych oraz pochodz?ce z ro?lin nazywane s? terpenami ^[1] .

Wła?ciwo?ci [ edytuj | edytuj kod ]

Drewno drzew iglastych, drzewa balsamiczne, owoce cytrusowe , lawenda , mi?ta , fiołki i wiele wi?cej ro?lin i ich cz??ci, s? znane ze wzgl?du na swoj przyjemny zapach, korzenny smak lub wykazywania charakterystycznych wła?ciwo?ci farmakologicznych . Wła?ciwo?ci te s? kształtowane głownie przez terpeny. W celu pozyskania terpenow ro?liny s? nacinane, np. w produkcji kadzideł lub mirry z drzew balsamicznych. Terpeny jednak s? głownie pozyskiwane poprzez ekstrakcj? lub destylacj? z par? wodn? , np. przy otrzymywaniu cennych olejkow z pachn?cych gatunkow kwiatow. Ekstrakty i destylaty, znane jako olejki eteryczne s? wykorzystywane przy produkcji perfum, aromatow spo?ywczych i lekow pochodzenia ro?linnego.
Biologiczne i ekochemiczne funkcje terpenow nie zostały w pełni poznane. Wiele ro?lin wytwarza lotne terpeny w celu zwabienia okre?lonych owadow zapylaj?cych je lub odwrotnie, aby odp?dza? zwierz?ta, dla ktorych dane ro?liny s? pokarmem. Mniej lotne, a bardziej gorzkie lub truj?ce terpeny mog? słu?y? jako ochrona przed zjedzeniem ro?liny przez zwierz?ta ?ywi?ce si? nimi. Terpeny mog? tak?e pełni? u ro?lin rol? przeka?nikow sygnałow i fitohormonow .
Wiele owadow metabolizuje terpeny, ktore pozyskuj? w swoim ro?linnym po?ywieniu, by wytworzy? hormony i feromony ^[1] .

Wyst?powanie [ edytuj | edytuj kod ]

Znanych jest wiele tysi?cy naturalnie wyst?puj?cych tego typu zwi?zkow chemicznych. Niektore z nich s? zbudowane jedynie z jednostek izoprenowych, inne zawieraj? dodatkowe grupy funkcyjne , najcz??ciej hydroksylowe i ketonowe , niekiedy pier?cienie heterocykliczne . Terpenoidami nazywamy ich utlenione pochodne alkohole , estry , aldehydy , ketony i epoksydy . Terpeny mog? tworzy? tak?e glikozydoestry . Niekiedy struktura izoprenoidow jest zmodyfikowana do tego stopnia, ?e tylko znajomo?? przebiegu ich biosyntezy pozwala zaliczy? je do tej grupy. S? najliczniejsz? grup? zwi?zkow organicznych wyst?puj?cych powszechnie w całym ?wiecie o?ywionym. Wyst?puj? jako składniki olejkow eterycznych , ?ywic i saponin . Stosowane jako rozpuszczalniki oraz substancje zapachowe ^[1] .

• Ze wzgl?du na budow? wyro?nia si?:
  • terpeny ła?cuchowe
  • terpeny pier?cieniowe

• Ze wzgl?du na wielko?? cz?steczek terpeny dziel? si? na:
  • hemiterpeny, proste (C5) ? zbudowane z jednej jednostki izoprenowej, np. izopren ;
  • monoterpeny (C10) ? zbudowane z 2 jednostek izoprenowych, np. menton, kamfora , kwas geraniowy , geranial , geraniol , mentol , tymol , p- cymen ; α-pinen
  • seskwiterpeny (C15) ? zbudowane z 3 jednostek izoprenowych, np. farnezen , farnezol , santonina , artemizyna ;
  • diterpeny (C20) ? zbudowane z 4 jednostek izoprenowych, np. fitol , taksol , forbol , witaminy A ;
  • sestraterpeny (C25) ? zbudowane z 5 jednostek izoprenowych, np. epiterpestacyna ;
  • triterpeny (C30) ? zbudowane z 6 jednostek izoprenowych, np. kwas oleanolowy , betulina , kwas glicyretynowy , kwas ursolowy ;
  • tetraterpeny (C40) ? zbudowane z 8 jednostek izoprenowych, np. fitoen , likopen , karoten , karotenoidy , ksantofile ;
  • politerpeny (C5n), np. kauczuk , gutaperka .

Terpeny powstaj? w szlaku kwasu mewalonowego (jeden z ewolucyjnie najstarszych szlakow, ktory nie uległ zmianie do dzisiaj) lub w szlaku Rohmera . Szlak mewalonowy zachodzi w mikrosomach i cytoplazmie , natomiast szlak Rohmera w chloroplastach .

Zobacz galeri? zwi?zan? z tematem: Terpeny

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]