Ten artykuł dotyczy ekonomisty. Zobacz te?: inne osoby o tym imieniu i nazwisku .

Stanisław Karpi?ski

Data i miejsce urodzenia	23 pa?dziernika 1870 Raducz , gubernia warszawska , Krolestwo Polskie
Data i miejsce ?mierci	24 grudnia 1943 Warszawa
Minister skarbu
Okres	od 4 kwietnia 1919 do 31 lipca 1919
Poprzednik	Jozef Englich
Nast?pca	Leon Bili?ski
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Karpi?ski (ur. 23 pa?dziernika 1870 w Raduczu , zm. 24 grudnia 1943 w Warszawie ) ? polski bankowiec, minister skarbu , prezes Banku Polskiego .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Był synem Feliksa zarz?dcy dobr Krasi?skich oraz Marii z Grabowskich, corki ?piewaczki operowej Konstancji Gładkowskiej ^[1] . Uko?czył szkoł? realn? we Włocławku . Nast?pnie uczył si? w Szkole Handlowej w Warszawie, a studia ekonomiczne odbył na Uniwersytecie Lipskim . Od 1893 pracował w Banku Handlowym w Warszawie , po trzech latach został przeniesiony do warszawskiego oddziału Petersburskiego Banku Handlowego, gdzie z czasem awansował na stanowisko prokurenta ^[1] . W czasie pobytu w Rosji zacz?ł pisa? artykuły do prasy. Od 1896 r. wspołpracował z wydawanym przez Zygmunta Wasilewskiego i zwi?zanym z narodow? demokracj? ?Głosem” ^[2] . W 1910 wspolnie z dr. Antonim Rz?dem zorganizował Bank Towarzystw Społdzielczych w Warszawie. Został dyrektorem naczelnym banku i funkcj? t? pełnił z przerwami do 1924 r. ^[1]

Był członkiem Ligi Narodowej od 1890 roku ^[3] .

I wojna ?wiatowa [ edytuj | edytuj kod ]

W 1914 był członkiem i skarbnikiem Centralnego Komitetu Obywatelskiego ^[2] . W lipcu 1916 r. z listy Narodowego Komitetu Wyborczego został wybrany radnym miasta Warszawy, nast?pnie decyzj? rady stał si? członkiem Zarz?du Miasta, w ktorym do marca 1917 r. kierował finansami miasta ^[1] .

Pod koniec wojny, sprzeciwiaj?cy si? wspołpracy z pa?stwami centralnymi, Karpi?ski podj?ł si? opracowania zasad gospodarki finansowej przyszłej Polski, ktore wyło?ył w wydanej w 1918 r. broszurze Projekt ustawy Banku Polskiego w zwi?zku ze spraw? waluty. Kieruj?c w tym czasie pracami komisji specjalnej do spraw organizacji finansow komunalnych, opracował projekt organizacji przyszłego Banku Komunalnego ^[1] .

II Rzeczpospolita [ edytuj | edytuj kod ]

W listopadzie 1918 r. został powołany przez wyst?puj?cego w charakterze komisarza rz?du Jozefa Englicha na dyrektora Polskiej Krajowej Kasy Po?yczkowej ^[2] . Karpi?ski przygotował t? instytucj? do przyszłego przekształcenia w Bank Polski ^[1] . Był wspołautorem ustawy o PKKP wydanej w formie dekretu Naczelnika 7 grudnia 1918 r., w my?l ktorej suma biletow wydana po 11 listopada 1918 r. miała nie przekroczy? kwoty 500 min marek ^[2] . Karpi?ski optował za nazw? złoty dla przyszłej waluty. Z kierowania PKKP zrezygnował w zwi?zku z powołaniem go 4 kwietnia 1919 r. na stanowisko ministra skarbu w rz?dzie Ignacego Jana Paderewskiego . Nowy minister został przyj?ty niech?tnie, a jego decyzje były cz?sto przez urz?dnikow podwa?ane ^[2] . Jako szef resortu zakazał u?ywania w pracy ministerstwa ?wyra?e? przej?tych z j?zykow biurokracji austriackiej, niemieckiej i rosyjskiej, zupełnie obcych duchowi j?zyka polskiego i niezrozumiałych dla wszystkich” ^[1] . Karpi?ski za jedyny realny sposob szybkiego zaspokojenia potrzeb skarbu uznał dalszy druk pieni?dza, w zwi?zku z czym ustaw? z 30 maja 1919 r. uzyskał upowa?nienie dla PKKP do wyemitowania kolejnych 500 min marek polskich. Podczas pracy ministerialnej zajmował si? w trakcie pełnienia urz?du przede wszystkim sprawami walutowymi. Minister przedstawił w sejmie nieuchwalone ostatecznie propozycje ustaw o statucie Banku Polskiego, wymianie znakow pieni??nych, a tak?e organizacji władz skarbowych ^[2] . Rownocze?nie zapowiadał, i? wymiana powinna nast?pi? według relacji 1 złoty = 1 marka. Expose sejmowe Karpi?ski wygłosił dopiero 15 lipca 1919 r., czyli zaledwie kilkana?cie dni przed dymisj?. Podkre?lił w nim trudno?ci napotykane w pracach nad przygotowaniem planu gospodarki skarbowej na 1919 r. Do przeszkod zaliczył: brak ustalonych granic, tocz?ce si? walki zbrojne, zniszczenia wojenne i unieruchomienie du?ej cz??ci potencjału gospodarczego pa?stwa. Okres pełnienia przez Karpi?skiego funkcji ministra skarbu nie przyniosł widocznych osi?gni?? w zakresie budowy własnego systemu podatkowego, lecz podj?ł działania na rzecz jego wci?? oczekiwanego ujednolicenia ^[1] . Do prac nad tymi rozwi?zaniami powołał w Ministerstwie Skarbu dyrektora Wacława Dzierzgowskiego, ktory zaj?ł si? przygotowywaniem nowych projektow podatkowych. Znalazł si? w?rod nich zdecydowanie najwa?niejszy projekt ustawy o podatku dochodowym, akty dotycz?ce podatku gruntowego, przemysłowego, hipotecznego, mieszkaniowego i dochodowego od kapitałow pieni??nych, za? do sejmu skierowany został projekt ustawy o podatku spadkowym. Prace podj?te za Karpi?skiego stały si? podstaw? zmian w systemie podatkowym wprowadzanych w 1920 r. przez po?niejszego ministra skarbu Władysława Grabskiego ^[2] . Znamienne było podej?cie ministra do danin publicznych monopoli skarbowych, ktore w 1919 r. przyniosły bud?etowi ok. 30% ogołu wpływow. Mimo ?e nie był zwolennikiem tej formuły opodatkowania i nie poparł wniosku wi?kszo?ci sejmowej domagaj?cej si? przygotowania projektu wprowadzenia monopolu tytoniowego, stał na stanowisku utrzymania i rozszerzenia na terytorium całego pa?stwa monopolu sprzeda?y spirytusu oraz cukru. Potwierdzeniem tego było wniesienie do Sejmu projektu ustawy o monopolu spirytusowym ^[1] .

Urz?dowanie zako?czył 31 lipca 1919 r. podaj?c si? do dymisji. Po odej?ciu z rz?dy powrocił na stanowisko dyrektora Banku Towarzystw Społdzielczych ^[2] . W lutym 1920 r. został te? prezesem Zwi?zku Bankow w Polsce, kierował w tym czasie rownie? Syndykatem Przekazowym Bankow oraz Komitetem Giełdowym. W 1922 r. wszedł z listy Zwi?zku Ludowo-Narodowego do senatu, gdzie zasiadał w komisji bud?etowej. W styczniu 1923 r. na naradzie u prezydenta Stanisława Wojciechowskiego poparł plan odnowy skarbu przedstawiony przez premiera i ministra skarbu Grabski, za? 21 stycznia 1924 r. szef rz?du powołał Karpi?skiego na przewodnicz?cego Komitetu Organizacyjnego Banku Polskiego ^[1] . Kilka dni po?niej Komitet wydał sw? pierwsz? odezw? informuj?c? o przyj?ciu statutu Banku Polskiego. Pierwszymi akcjonariuszami stali si? prezydent i premier, trzecim został Karpi?ski, ktory nabył 100 akcji banku po 100 zł ka?da. Dnia 6.02.1924 r. stan?ł on rownie? na czele Rady Nadzorczej Polskiej Krajowej Kasy Po?yczkowej. Nast?pnie 29.03.1924 r. został mianowany na okres pi?cioletniej kadencji prezesem Banku Polskiego. 28.04.1924 r. Karpi?ski zainaugurował działalno?? banku, a jednym z elementow uroczysto?ci stało si? odsłoni?cie w jego siedzibie tablicy pami?tkowej z przygotowanym przez prezesa wspolnie z wieloletnim wspołpracownikiem Antonim Rz?dem tekstem głosz?cym, i? ?Pa?stwo polskie, powołuj?c do ?ycia w roku 1924 Bank Polski, jako ostoj? ładu pieni??nego w kraju i jako wyraz duchowej ł?czno?ci z przedwiekow? instytucj? tej?e nazwy, wyra?a wdzi?czno?? tym licznym obywatelom, ktorzy nie szcz?dzili ofiar na skarb narodowy” ^[1] . Przez długi czas ?ci?le wspołpracował z premierem Grabskim, wspieraj?c reform? skarbowo-walutow? i dbaj?c o stabilny kurs złotego, jednak w listopadzie 1925 r. odmowił rz?dowi interwencji na giełdach, czym przyczynił si? bezpo?rednio do dymisji gabinetu. Po przej?ciu władzy przez sanacj? Karpi?ski nadal dbał o niezale?no?? Banku Polskiego, wchodz?c w liczne konflikty z obozem rz?dz?cym, domagaj?cym si? podporz?dkowania banku rz?dowi ^[4] .

W 1929 r. po upływie kadencji nie uzyskał ponownej nominacji i odszedł z Banku Polskiego oraz zako?czył karier? zawodow?, jak i polityczn? ^[1] .

Zmarł w Warszawie. Pochowany na cmentarzu Pow?zkowskim (kwatera 284 a wprost-1-21) ^[5] .

W 2022 roku Fundacja Stare Pow?zki z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego i ?rodkow z KPRM odnowiła jego nagrobek ^[6] .

?ycie prywatne [ edytuj | edytuj kod ]

W 1899 roku jego ?on? była Jadwiga Eugenia z Jozefowiczow (1877?1972), z ktor? miał 2 corki i 2 synow ^[7] .

Ordery i odznaczenia [ edytuj | edytuj kod ]

• Krzy? Komandorski z Gwiazd? Orderu Odrodzenia Polski (27 grudnia 1924) ^[8]

Publikacje (wybor) [ edytuj | edytuj kod ]

• Zasady działalno?ci bankow (1899)
• O bankowo?ci w Polsce (1913)
• O bankowo?ci w Polsce. Dzisiaj i jutro (1915)
• Wykłady o bankowo?ci (1916)
• Projekt ustawy Banku Polskiego (1918)

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Czy wiesz kto to jest? . Stanisław Łoza (red.). Warszawa: Wydawnictwo Głownej Ksi?garni Wojskowej, 1938, s. 325. [dost?p 2021-01-01].
• Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej (redakcja naukowa Jacek M. Majchrowski przy wspołpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana ), Warszawa 1994, wyd. BGW, ISBN  83-7066-569-1 , s. 46; Karpi?ski Stanisław