Short Stirling

Trzy bombowce Stirling nad Wielk? Brytani?, 1942
Dane podstawowe
Pa?stwo	Wielka Brytania
Producent	Short Brothers
Typ	samolot bombowy i transportowy
Konstrukcja	czterosilnikowy ?redniopłat o konstrukcji całkowicie metalowej, usterzenie pojedyncze, podwozie ? wci?gane w locie
Załoga	7 5 (w wersji T Mk IV i T Mk V)
Historia
Data oblotu	9 wrze?nia 1938
Lata produkcji	1940?1946
Wycofanie ze słu?by	1949
Dane techniczne
Nap?d	patrz tabelka
Moc	patrz tabelka
Wymiary
Rozpi?to??	patrz tabelka
Długo??	patrz tabelka
Wysoko??	patrz tabelka
Powierzchnia no?na	patrz tabelka
Masa
Własna	patrz tabelka
Startowa	patrz tabelka
Osi?gi
Pr?dko?? maks.	patrz tabelka
Pr?dko?? wznoszenia	patrz tabelka
Pułap	patrz tabelka
Zasi?g	patrz tabelka
Dane operacyjne
Uzbrojenie
patrz tabelka
U?ytkownicy
Wielka Brytania , Kanada , Belgia (wersja transportowa), Egipt (odkupione od Belgii)
Rzuty
Multimedia w Wikimedia Commons

Short Stirling ? brytyjski ci??ki samolot bombowy okresu II wojny ?wiatowej , zaprojektowany w 1938 roku w wytworni lotniczej Short Brothers .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Prace nad samolotem rozpocz?to w wytworni lotniczej Short Brothers w 1936 roku, na zamowienie brytyjskiego Ministerstwa Lotnictwa B.12/36 na ci??ki czterosilnikowy samolot bombowy dalekiego zasi?gu. W 1937 firma otrzymała zlecenie na budow? samolotu, pokonuj?c w konkursie projekty innych firm. Był to pierwszy czterosilnikowy bombowiec zamowiony przez Royal Air Force po I wojnie ?wiatowej, a przy tym jedyny z brytyjskich bombowcow czterosilnikowych okresu II wojny ?wiatowej, ktory od pocz?tku został zaprojektowany w czterosilnikowym układzie ( Avro Lancaster i Handley Page Halifax były rozwini?te z samolotow dwusilnikowych). Projekt oparto cz??ciowo na konstrukcji produkowanej ju?, udanej ci??kiej czterosilnikowej łodzi lataj?cej Short Sunderland , z ktorej zapo?yczono zmodyfikowany płat. Jeszcze na etapie konstruowania Ministerstwo Lotnictwa zło?yło w 1938 zamowienie na budow? 100 samolotow. Po zatwierdzeniu projektu w zakładach Short wykonano najpierw pomniejszon? w skali 1:2 lataj?c? makiet? samolotu ze sklejki , oznaczon? Short S.31 , w celu sprawdzenia układu aerodynamicznego płatowca w locie. S.31 został oblatany 9 wrze?nia 1938 . Po wprowadzeniu zmian, rozpocz?to budow? pełnowymiarowych prototypow, o oznaczeniu fabrycznym S.29 i nazwie wojskowej Stirling .

Oblotu pierwszego prototypu S.29 dokonano 14 maja 1939 roku, lecz rozbił si? on przy l?dowaniu z powodu awarii podwozia. 3 grudnia oblatano drugi prototyp. Po probach odbiorczych, pomimo ?e osi?gi samolotu były ni?sze ni? zakładano, w kwietniu 1940 roku rozpocz?to jego produkcj? seryjn?. Pierwszy samolot seryjny oblatano 7 maja 1940. Na skutek jednak bombardowa? zakładow, do ko?ca tego roku uko?czono jedynie 18 samolotow. Pierwsz? produkowan? wersj? bombow? był Stirling B Mk.I , nap?dzany silnikami gwiazdowymi Bristol Hercules III lub Hercules XI o mocy 1500 KM (inne dane: 1590 KM). Wersja ta była produkowana w kilku seriach, ro?ni?cych si? głownie uzbrojeniem. Mk.I Series I była wyposa?ona w wie?yczk? przedni? z dwoma karabinami maszynowymi, tyln? z czterema karabinami maszynowymi i doln? wci?gan? do kadłuba z dwoma karabinami maszynowymi. Zbudowano 80 samolotow tej serii, po czym w nast?pnej nielicznej serii Mk.I Series II wie?yczk? doln?, ktora okazała si? niepraktyczna, zast?piono przez dwa karabiny maszynowe w bocznych oknach kadłuba. Najliczniejsza seria pierwszej wersji, Mk.I Series III , wprowadziła zamiast tych karabinow maszynowych wie?yczk? grzbietow? z dwoma km-ami, pocz?tkowo wysok? typu FN7A, a od 1942 nisk? opływow? FN50 (jak w Avro Lancaster ). Do maja 1943 zbudowano 726 samolotow odmian Mk.I.

Wersja Mk.II miała by? produkowana w Kanadzie i wyposa?ona w ameryka?skie silniki Wright Cyclone R-2666-A5B, lecz wybudowano tylko 3 samoloty tej wersji i zrezygnowano z planow jej produkcji. Drug? seryjn? wersj? bombow? stała si? Mk.III , produkowana od listopada 1942. Nap?dzana była mocniejszymi silnikami Bristol Hercules VI lub XVI o mocy 1635 KM, zastosowano w niej te? inne drobne ulepszenia oraz nisk? wie?yczk? grzbietow? FN50. Ulepszenia te pozwoliły na wzrost pr?dko?ci do 434 km/h. Do sierpnia 1944 zbudowano 1036 samolotow tej wersji.

Z powodu brakow samolotow transportowych zdolnych do holowania ?rednich szybowcow desantowych Airspeed Horsa i ci??kich Hamilcar oraz z uwagi na wycofywanie bombowcow Stirling z pierwszej linii, pod koniec 1943 zdecydowano o przebudowie cz??ci samolotow Mk.III na wersj? transportow? do holowania szybowcow, oznaczon? Mk.IV . Na wersj? t? przebudowano od pa?dziernika 1943 143 samoloty, a ponadto wyprodukowano 461 nowych w tej wersji. Ro?niła si? ona cz??ciowo usuni?tym w celu zmniejszenia masy uzbrojeniem strzeleckim, z ktorego pozostała jedynie tylna wie?yczka, tak?e usuwana w cz??ci samolotow. Samolot w tej wersji nie zabierał bomb. W tylnej cz??ci kadłuba zamontowany był uchwyt holowniczy. Cz??? przystosowana była rownie? do transportu spadochroniarzy.

Ostatni? wersj? samolotu była wersja transportowa Mk.V . Nie posiadała ona uzbrojenia, natomiast miała powi?kszone prostok?tne drzwi z prawej strony tylnej cz??ci kadłuba oraz otwierany (unoszony) przeszklony nos kadłuba. Wersja ta mogła przewie?? 40 ?ołnierzy lub 20 spadochroniarzy z wyposa?eniem, 12 rannych na noszach, albo 2 samochody klasy jeep lub samochod i działo. Prototyp przebudowany z samolotu Mk.III oblatano w sierpniu 1944, a od wrze?nia 1944 do stycznia 1946 zbudowano 160 sztuk tej wersji.

Firma Short opracowała tu? przed wojn? rozwini?cie Stirlinga o oznaczeniu fabrycznym S.34, w ramach specyfikacji Ministerstwa Lotnictwa B.1/39, z wi?ksz? rozpi?to?ci? skrzydeł, zmodyfikowanym kadłubem i nowymi silnikami, lecz nie został przyj?ty do realizacji. Kolejna znacznie ulepszona i powi?kszona wersja rozwojowa S.36, znana tak?e jako Super Stirling, została opracowana w 1941 w ramach specyfikacji B.8/41, lecz rownie? nie została zrealizowana.

Jeden Stirling Mk.V został przebudowany jako prototyp wersji pasa?erskiej S.37 Silver Stirling dla 30 pasa?erow, lecz nie uzyskał zamowie? (po?niej według tego standardu przebudowano jedynie 12 samolotow dla Belgii).

W latach 1940 ? 1944 opracowano nast?puj?ce wersje samolotu Short Stirling:

• B Mk.I ? wersja podstawowa
• B Mk.II ? wersja, ktora miała by? produkowana w Kanadzie
• B Mk.III ? wersja bombowa
• T Mk.IV ? wersja transportowa ? przystosowana do holowania szybowcow wojskowych
• T Mk.V ? wersja transportowa.

Wersje bombowe wyro?niane były liter? "B", przy czym litery te s? zwykle pomijane w oznaczeniach. Litery "Mk" ? Mark ? wzor, poprzedzały numer modelu (rownie? bywaj? pomijane).

W latach 1940 ? 1946 wyprodukowano ł?cznie 2383 samoloty Short Stirling wszystkich wersji, z tego do słu?by w lotnictwie brytyjskim weszło 2372 (11 zostało zniszczonych na skutek bombardowa? fabryk).

U?ycie w lotnictwie [ edytuj | edytuj kod ]

Samoloty Short Stirling weszły na uzbrojenie Royal Air Force od sierpnia 1940 roku, pocz?tkowo w małej liczbie, jako pierwsze bombowce czterosilnikowe. Pierwszy otrzymał je 7 Dywizjon RAF i po raz pierwszy trzy samoloty zostały u?yte w dniu 10 lutego 1941 roku w nalocie na zbiorniki paliwa w Rotterdamie . Z uwagi na niewielk? liczb? maszyn i wykrywane usterki pierwszego okresu eksploatacji, u?ywane były pocz?tkowo jedynie w grupach po kilka samolotow. Pierwszy Stirling został zestrzelony 3 marca 1941 (przez artyleri? przeciwlotnicz?). Od 11 kwietnia 1941, Stirlingow u?ywał tak?e 15 Dywizjon RAF, od pa?dziernika 149 Dywizjon i od grudnia 218 Dywizjon, nast?pnie kilka dalszych jednostek. Operuj?c z Wielkiej Brytanii, Stirlingi u?ywane były w nalotach dziennych i nocnych na miasta, zakłady produkcyjne i porty Niemiec , Holandii i Francji m.in. Brest , Berlin , Emden , a nawet na miasta Włoch i Czech (zakłady w Pil?nie). Od marca 1942 brały tak?e udział w lotach na minowanie wod przybrze?nych, ktore były niebezpieczne i przynosz?ce szczegolnie du?e straty. Najwi?ksza do tamtej pory liczba Stirlingow - 88, wzi?ła udział w nocnym nalocie 1000 samolotow na Koloni? 30/31 maja 1942 (stracono dwa). W nalocie na Hamburg w nocy z 28 na 29 lipca wzi?ło udział 71 Stirlingow, lecz utracono 9.

W kwietniu 1943 weszła do słu?by wersja Mk.III i od maja 1943 w wielkich nalotach zacz?ło bra? udział po 100-120 samolotow tego typu (m.in. 24 lipca 1943 w nalocie na Hamburg wzi?ło udział 125 Stirlingow). Ponosiły one jednak du?e straty, proporcjonalnie wy?sze, ni? inne ci??kie bombowce. W zwi?zku z tym, z uwagi na wzrastaj?ce dostawy nowocze?niejszych bombowcow czterosilnikowych Avro Lancaster i Handley Page Halifax , jesieni? 1943 dowodztwo lotnictwa bombowego zdecydowało stopniowo wycofa? Stirlingi z jednostek pierwszoliniowych. Od grudnia 1943 bombowe Stirlingi były u?ywane głownie do minowania oraz bombardowania wyrzutni V-1 we Francji. Stosowano je tak?e do dokonywania zrzutow ludzi i zaopatrzenia dla ruchu oporu, na bli?szych dystansach, m.in. we Francji (do lotow dalszych u?ywano głownie Halifaxow). Ostatni lot bojowy Stirlingow miał miejsce 8 sierpnia 1944 na Hawr . Bombowce Stirling odbyły w czasie II wojny ?wiatowej 18 840 lotow bojowych, podczas ktorych zrzuciły 27 821 ton bomb i postawiły ok. 2000 min, przy stracie 769 samolotow. Według innych danych, Stirlingi w składzie Bomber Command zrzuciły 31 065 ton bomb (2,9% ogołu), zajmuj?c czwarte miejsce pod tym wzgl?dem po Lancasterach, Halifaxach i Wellingtonach ^[1] . W 1941 roku zrzuciły 2606 ton bomb (wi?cej od Halifaxow), a najwi?cej w swojej karierze w 1943 roku ? 16 240 ton ^[1] . ?redni ładunek bomb zrzucony ze Stirlinga w przeliczeniu na samoloty bior?ce udział w misjach, wynosił 2552 kg ^[1] . Dwoch pilotow Stirlingow zostało po?miertnie odznaczonych krzy?em Victoria Cross .

W lotnictwie transportowym, samoloty Stirling holowały szybowce desantowe podczas operacji powietrznodesantowych. Obok samolotow Halifax, Stirlingi były jedynymi samolotami, ktore holowały ci??kie szybowce Hamilcar . Holowały te? ?rednie szybowce Airspeed Horsa i transportowały spadochroniarzy. W tym charakterze Stirlingi były u?yte podczas l?dowania w Normandii , operacji Market-Garden oraz operacji uchwycenia mostow na Renie .

Po zako?czeniu działa? wojennych 12 samolotow Short Stirling T Mk.V było u?ywane od 1947 w lotnictwie cywilnym w belgijskiej linii lotniczej Trans-Air (znaki: OO-XAK do OO-XAV), po czym cz??? sprzedano do Egiptu . Według cz??ci publikacji, przerobiono je nast?pnie na bombowce i u?yto podczas wojny z Izraelem .

Cechy lotno-pilota?owe [ edytuj | edytuj kod ]

Samolot Stirling uznawany jest na ogoł za mało udan? konstrukcj?, co jednak wynika z porownania go z nowszymi udanymi bombowcami Handley Page Halifax , a zwłaszcza Avro Lancaster . Głowne wady Stirlinga wzi?ły si? z narzuconych odgornie wymaga? projektowych, przede wszystkim ograniczenia rozpi?to?ci do 30 m w celu zmieszczenia samolotu w hangarach typu B, mimo ?e Brytyjczycy planowali ju? budow? wi?kszych hangarow typu C. Efektem tego było małe wydłu?enie płata i jego gorsza no?no??. Dodatkowo pocz?tkowe zastosowanie zbyt słabych silnikow powodowało pogorszenie charakterystyk startu i l?dowania. Na skutek konieczno?ci skrocenia drogi startowej przez zwi?kszenie k?ta natarcia skrzydła, w samolocie zastosowano wysokie i ci??kie chowane podwozie głowne o skomplikowanej konstrukcji, ktore dodatkowo powodowało awarie. Stirlingi miały gorsz? aerodynamik? i były nieco wolniejsze w locie, latały te? na ni?szym pułapie ni? nowsze ci??kie bombowce, co było jedn? z przyczyn ich wi?kszych strat, a w konsekwencji wycofania. Zalet? Stirlinga był du?y ud?wig bomb (wi?kszy, ni? u Halifaksa i porownywalny z Lancasterem), lecz dzielona podłu?nie komora bombowa nie pozwalała zabiera? bomb ci??szych, ni? 907 kg. Stateczno?? podczas lotu była dobra, pilota? niem?cz?cy. Drug? zalet?, wymienian? przez pilotow, był bardzo łatwy pilota? (poza startem i l?dowaniem) oraz dobra manewrowo??, lepsze, ni? w Halifaksie, a przez niektorych stawiane nawet wy?ej od charakterystyk Lancastera.

Opis techniczny [ edytuj | edytuj kod ]

Czterosilnikowy ?redniopłat o konstrukcji całkowicie metalowej. Kadłub połskorupowy, wielosegmentowy, o przekroju prostok?tnym. W wersjach bombowych (Mk.I i Mk.III) z przodu kadłuba w dolnej cz??ci znajdowało si? oszklone stanowisko bombardiera, nad nim wie?yczka strzelecka FN5 z dwoma karabinami maszynowymi. Za cz??ci? nosow?, na grzbiecie kadłuba znajdowała si? przeszklona kabina pilotow. Na grzbiecie, w ?rodkowej cz??ci samolotu umieszczona była wie?yczka strzelecka (w wersjach bombowych Mk.I Series III i Mk.III). W dolnej cz??ci kadłuba znajdowała si? zamykana komora bombowa długo?ci 12,8 m, podzielona wzdłu? na trzy przedziały. Głowny luk wej?ciowy dla załogi znajdował si? po lewej stronie tylnej cz??ci kadłuba. Na ko?cu kadłuba, wie?yczka strzelecka z czterema karabinami maszynowymi (z wyj?tkiem wersji Mk.V). Płat trojdzielny, wielod?wigarowy. Usterzenie pionowe klasyczne, pojedyncze. Podwozie samolotu klasyczne, głowne podwojne golenie z pojedynczymi kołami składane i wci?gane do gondol wewn?trznych silnikow, na ko?cu kadłuba dwa wci?gane kołka ogonowe. Załoga: zazwyczaj 7 ludzi (dwoch pilotow, mechanik pokładowy - gorny strzelec, nawigator - bombardier - przedni strzelec, radiotelegrafista i strzelec ogonowy). Niektore samoloty wersji bombowych posiadały radar H2S do obserwacji powierzchni ziemi w celu ułatwienia celowania. Cz??? posiadała radar ostrzegawczy Monica .

Uzbrojenie (wersje bombowe): głowne uzbrojenie ofensywne stanowiły bomby przenoszone w komorze bombowej w kadłubie i komorach w przykadłubowych cz??ciach skrzydeł. Ud?wig maksymalny 6356 kg bomb. Maksymalny wagomiar bomb: 907 kg (7 bomb); stosowano te? m.in. bomby 626 kg, 454 kg, 226 kg i magnetyczne miny morskie. Uzbrojenie obronne stanowiło 8 karabinow maszynowych kaliber 7,7 mm Browning w wie?ach strzeleckich (wersje Mk.I Series III i Mk.III): 2 km w wie?yczce nosowej FN5, 2 km w wie?yczce grzbietowej FN7A lub FN50, 4 km w wie?yczce ogonowej FN4 lub FN20 (według cz??ci publikacji pocz?tkowo samoloty miały 2 km-y w wie?yczce ogonowej). Cz??? samolotow Mk.III miała zamontowany dodatkowo karabin maszynowy pod tyln? cz??ci? kadłuba, do walki z my?liwcami nocnymi.

Nap?d: 4 silniki gwiazdowe Bristol Hercules. Zbiorniki paliwa w skrzydłach o pojemno?ci (w wersji Mk.III) 10 246 l. Samoloty mogły przenosi? dodatkowe zbiorniki w komorze bombowej, zamiast cz??ci ładunku bomb. ?migła trojłopatowe, przestawialne, dwuzakresowe.

Dane lotno-taktyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Wiesław B?czkowski: Samolot bombowy Short Stirling . Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2004, seria: Typy Broni i Uzbrojenia . 213. ISBN  83-11-09952-9 .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Podobne samoloty

• Avro Lancaster ? Handley Page Halifax ? B-17 Flying Fortress ? B-24 Liberator ? Pe-8

Ci?g oznacze?

• S.29 - S.31

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Peter van Gelderen's Stirling bomber website