Zobacz te?: inne znaczenia .

Samotno?? ? subiektywny , emocjonalny stan odczuwania izolacji społecznej i poczucia odci?cia od innych. Pojawia si? i zanika, gdy zmienia si? sytuacja ?yciowa. W przypadku samotno?ci chronicznej jest do?wiadczana bez wzgl?du na okoliczno?ci ^[1] .

Uj?cie ogolne [ edytuj | edytuj kod ]

Samotno?? funkcjonuje w wymiarze temporalnym (czasowym): mo?e by? chroniczna, albo wyst?powa? przej?ciowo, w chwilach zerwania wi?zi emocjonalnej (w warunkach straty bliskiej osoby). Człowiek mo?e do?wiadcza? krotkich, chwilowych stanow samotno?ci, pomimo posiadania adekwatnych zwi?zkow z innymi lud?mi. Jak pokazuj? obserwacje, w du?ych aglomeracjach wzrost samotno?ci powoduj? warunki wymuszaj?ce sztuczno?? i płytko?? interakcji mi?dzyludzkich, relacje interpersonalne staj? si? niepełne, kontakty powierzchowne, przypadkowe i urywane.

Samotn? mo?e by? młoda osoba, ktora nie mo?e znale?? swojego partnera ?yciowego. Mo?e by? osoba starsza, ktora ?yje sama i nie ma tak dobrego kontaktu z młodszym pokoleniem, ktora mimo silnego zwi?zku z drug? osob?, pozostaje sama (np. miło?? na odległo??), osoba zamkni?ta w sobie, bez umiej?tno?ci otworzenia si? przed innymi i nawi?zywania dobrych warto?ciowych dla niej kontaktow, osoba niedoceniana przez swojego partnera. W skrajnym przypadku samotno?? mo?e prowadzi? do zaburze? depresyjnych .

Istnieje szereg czynnikow psychologicznych, ktore zwi?kszaj? prawdopodobie?stwo poczucia samotno?ci. Takim czynnikiem jest słabe poczucie własnej warto?ci , ktora powoduje unikanie kontaktow z innymi z obawy przed odrzuceniem, uruchamiaj?c spiral? efektow ? niska samoocena prowadzi do braku zaufania (do innych oraz do własnych mo?liwo?ci), co wyzwala unikanie kontaktow społecznych, a to implikuje samotno??, wynikiem ktorej jest utrwalenie si? niskiej samooceny. Czynnikiem sprzyjaj?cym powstawaniu samotno?ci jest słaby rozwoj umiej?tno?ci komunikowania si?. Osoby o niskim poziomie umiej?tno?ci interpersonalnych cechuje wycofanie społeczne oraz zahamowanie. Samotno?ci sprzyja rownie? obawa przed blisko?ci? emocjonaln? oraz unikanie społecznego ryzyka, ktore wi??e si? z nawi?zaniem wi?zi z drug? osob?, emocjonalny dystans i ograniczenie interakcji do sztucznych, nieraz sformalizowanych aktow komunikacji. Znaczenie mog? te? mie? czynniki poznawcze, składaj?ce si? na budow? obrazu siebie.

Je?eli samotno?? nie zostanie pokonana, narasta proces prowadz?cy do dezintegracji osobowo?ci . Rosn? społeczne bariery w postaci alienacji, wstydu , poczucia winy , braku zaufania. Niepowodzenie w probach pokonania barier interpersonalnych powoduje wzmaganie si? napi?cia i trwałe podwy?szenie poziomu l?ku , co w konsekwencji prowadzi do coraz wi?kszej samotno?ci. Uporczywo?? tego stanu mo?e powodowa? samotno?? chroniczn?. Trwałe poczucie osamotnienia wzmaga podatno?? na zaburzenia psychiczne i choroby psychosomatyczne .

Stan chronicznej samotno?ci uruchamia mechanizmy obronne , maj?ce na celu redukcj? cierpienia, l?ku i bolu. Nale?? do nich mechanizmy zaprzeczenia , stłumienia , wyparcia , a tak?e rozmaite formy uzale?nie? , w tym tak?e od zast?pczych relacji z innymi (np. czerpanie wtornych korzy?ci z choroby). Mechanizmy te pogł?biaj? samoalienacj? i wyobcowanie społeczne.

Kiedy w miar? narastania poczucia samotno?ci mechanizmy obronne zaczynaj? zawodzi?, wowczas samotny człowiek ucieka w ?wiat nierzeczywisty, jak poprzez mechanizm tzw. fuzji złudze? ? zlanie w wyobra?ni z konkretnymi osobami, ?yj?cymi realnie lub istniej?cymi w fantazji. Czasem ucieczka od samotno?ci mo?e prowadzi? w kierunku schizofrenicznej izolacji.

Samotno?? z wyboru lub za kar? [ edytuj | edytuj kod ]

Samotno?? mo?e sta? si? stanem dokonanym z własnego wyboru. Zakony mnisze s? przykładem anachoretyzmu , tzn. odosobnienia z wyboru. Jednak w tym uj?ciu samotno?? ma swoj? dwuznaczno??. Osoba taka jest samotna pod wzgl?dem zamkni?cia si? na kontakt z otoczeniem, ale otwarta w kontakcie wewn?trznym z bezustannie kontemplowanym Bogiem.

Mo?e wyst?pi? tak?e inna odmiana samotno?ci, odosobnienie rozumiane jako prawne wył?czenie z funkcjonowania w społecze?stwie (np. skazanie na odbycie kary wi?zienia).

Uj?cie medyczne [ edytuj | edytuj kod ]

Poczucie osamotnienia jest przedmiotem osobnych bada? od połowy XX wieku. W 1959 ukazał si? artykuł ?Osamotnienie” psychoanalityczki Friedy Fromm-Reichmann . Stan samotno?ci okre?liła ona jako czysty horror . Zgodnie z własn? teori? schizofrenogennej matki, stawiała hipotez?, ?e przyczyn? samotno?ci jest przedwczesne odstawienie od piersi ^[1] .

W latach 70. i 80. XX wieku, gdy pojawiło si? wi?cej bada?, przyczyny upatrywano w braku przynale?no?ci do akceptuj?cej grupy społecznej ^[1] .

Według Johna Cacioppo samotno?? mo?e spełnia? funkcj? ewolucyjn?. Kiedy człowiek odczuwa samotno?? wynikaj?c? z wykluczenia lub nieprzynale?no?ci do grupy, czuje si? bardziej nara?ony na społeczne zagro?enia zewn?trzne, np. osoby lub grupy postrzegane jako wrogowie. Poczucie samotno?ci ma go skłoni? do podj?cia prob ponownego przył?czenia si? go grupy. Zjawisko odczuwania samotno?ci, ktore uruchamia proces naprawy wi?zi społecznej nazwano motywem reafiliacji (ang. RAM). Przykładem dobrze funkcjonuj?cego RAM mo?e by? sytuacja społeczna osoby b?d?cej na przyj?ciu na ktorym nikogo ona nie zna. Odczuwaj?c wykluczenie osoba obserwuje innych ludzi i stara wyłowi? si? osoby z ktorymi mogłaby nawi?za? kontakt. Według Cacioppo, zaburzenie RAM mo?e spowodowa? na przykład, ?e odczucie osamotnienia b?dzie tak silne, ?e przeszkodzi w odbudowie wi?zi ^[1] .

Chroniczne osamotnienie nie jest to?same z depresj?, fobiami społecznymi czy nie?miało?ci?. Osoby chronicznie samotne z wi?kszym prawdopodobie?stwem mog? przejawia? nadmiern? czujno?? na zagro?enia społeczne, depresj?, niedostosowanie społeczne (wycofanie) ^[1] .

Coraz wi?ksza liczba bada? wskazuje, ?e poczucie osamotnienia zwi?ksza podatno?? na zaburzenia psychiki i fizjologii (od depresji, przez upo?ledzenie procesow poznawczych, po udar ). Metaanaliza ^[2] wykonana w 2015 a obejmuj?ca badania z lat 1980?2014 wskazuje, ?e samotno?? wi??e si? z wy?szym ryzykiem przedwczesnej ?mierci, i to nawet w wi?kszym stopniu ni? otyło?? . Jeszcze szersza metaanaliza ^[2] z 2017 jako przyczyny wskazuje precyzyjniej brak wi?zi społecznych, ktorych to przyczyn? mo?e by? samotno??, izolacja społeczna, lub relacje mi?dzyludzkie słabej jako?ci ^[1] .

Badania w Wielkiej Brytanii ^[3] i Niemczech ^[4] wskazuj?, ?e najwy?sze zagro?enie samotno?ci? wyst?puje przed 25.?30. i po 60.?80. roku ?ycia. W badaniu brytyjskim, w przypadku osob starszych prawie 2/3 badanych twierdziło, ?e nigdy nie czuło si? samotnie. Mniej ni? 1/3, ?e czasami. Tylko niespełna co dziesi?ty uczestnik skar?ył si? na dotkliw? samotno?? ^[5] . Wbrew obiegowej opinii osoby starsze nie czuj? si? najbardziej samotne podczas ?wi?t, ale latem, gdy na przykład zmienia si? rutynowy plan dnia ich rodzin ^[6] .

Szczegolny nacisk kładzie si? na badania samotno?ci u dzieci i młodzie?y, z uwagi na potencjalnie długotrwałe skutki. Badania brytyjskie z 2009 roku obejmuj?ce 300 dzieci w wieku 5?13 lat wskazuj?, ?e samotne dzieci cz??ciej wyrastały na depresyjnych nastolatkow i miały zaburzenia snu ^[1] . Badania belgijskie ^[7] pokazuj? za?, ?e dzieci czuj?ce si? samotnie w towarzystwie rownie?nikow cz??ciej s? nie?miałe, padaj? ofiar? przemocy, czy popadały w depresj?.

Badania na grupach dzieci i młodzie?y pokazuj?, ?e samotno?? wynika czasem z braku umiej?tno?ci społecznych, co mo?e zosta? skorygowane. Inn? wyro?nion? grup? stanowiły dzieci, ktore mimo posiadanych umiej?to?ci społecznych miały negatywny obraz samych siebie, ?rodowiska społecznego i relacji. Inaczej postrzegaj? one interakcje społeczne, nawet te ktore wydaj? si? pozytywne (np. zaproszenie ich na przyj?cie interpretuj? jako zaproszenie z obowi?zku). Podobnie reagowała młodzie? w wieku studenckim. Mimo takich samych zachowa? jak nieosamotnieni rowie?nicy, oceniali swoje zachowania bardziej negatywnie ^{[8] [9]} .

Jedn? z hipotez tłumacz?c? ?rodła samotno?ci u osob młodych jest niski poziom zaufania, ktory powoduje lub podtrzymuje samotno??. Badania z 2010 na grupach dzieci i dorosłych w wieku 5?7, 9?11, i 18?21 lat pokazały, ?e u osob z niskim poczuciem zaufania, niezale?nie od wieku, z czasem do?wiadczali rosn?cego poczucia osamotnienia. W jednym z eksperymentow przed rozmow? z drug? osob? (ktorej scenariusz był zaplanowany) badany uczył si? listy słow kojarz?cych si? z zaufaniem lub nieufno?ci?. Osoby wcze?niej eksponowane na słowa kojarz?ce si? z zaufaniem cz??ciej wybierały intymniejsze tematy do dyskusji i oceniały, ?e lepiej rozumiały si? z rozmowc? ^[10] .

Demografia i socjologia [ edytuj | edytuj kod ]

Badania Julianne Holt-Lunstad pokazuj?, ?e społeczna izolacja jednostek w krajach rozwini?tych, mog?ca powodowa? samotno??, nasila si?: ludzie coraz cz??ciej mieszkaj? w pojedynk?, spada liczba mał?e?stw, rodzi si? mniej dzieci, mniej osob deklaruje zaanga?owanie w wolontariat czy w ruchy religijne ^[1] .

Badania przeprowadzone przez Duke University w USA w latach 1985?2004 wskazuj?, ?e trzykrotnie wzrosła liczba osob deklaruj?cych brak ani jednego bliskiego powiernika. Badania przeprowadzane w Europie, np. przez Durham University w latach 2006?2014, pokazuj?, ?e liczba osob samotnych jest wzgl?dnie stała i wynosi 15?20%. Ro?nice mog? jednak wynika? z ro?nych narz?dzi badawczych. W du?ych badaniach europejskich najcz??ciej stosuje si? ogolniejsz? skal? de Jong-Giervelda , ni? dokładniejsz? w badaniach chronicznej samotno?ci zrewidowan? skal? samotno?ci UCLA ^[1] .

Zapobieganie i zwalczanie [ edytuj | edytuj kod ]

Badania porownawcze 20 wybranych programow interwencji terapetycznych wykazały, ?e w zasadzie ka?da metoda (podzielono je na 4 grupy: programy maj?ce poprawi? umiej?tno?ci społeczne osob samotnych, programy zwi?kszaj?ce wsparcie społeczne, programy stwarzaj?ce lepsze warunki do interakcji społecznych, psychoterapia poznawczo-behawioralna CBT) przynosi rezultaty, ale terapia CBT była z nich najskuteczniejsza. Jednak w przypadku dzieci i młodzie?y wymaga ona zaanga?owania rownie? rodzicow i opiekunow ^[1] .

Doro?li i osoby starsze dysponuj? zazwyczaj szerszym wachlarzem pomocy (treningi uwa?no?ci ^[11] , towarzystwo zwierz?t lub zwierz?t-robotow, nauka korzystania z komunikatorow internetowych). Jednak i tutaj najwi?ksza skuteczno?? wykazuje psychoterapia poznawczo-behawioralna ^[1] .

Interpretacje filozoficzne [ edytuj | edytuj kod ]

Samotno?? jest ?byciem pojedynczym” [ edytuj | edytuj kod ]

Sfera samotno?ci, inaczej ?bycia pojedynczym” , mo?liwa do stwierdzenia, jest poziomem poddaj?cym si? oddziaływaniu przez innych ludzi (tak?e procesowi pokonywania w drodze np. socjalizacji). Konieczne jest podkre?lenie istnienia tzw. dzikiej samotno?ci , ktorej nie mo?na zniszczy?, nie degraduj?c tym samym podstawowej (niestety nieu?wiadamianej) cechy podmiotu ludzkiego, jak rownie? sytuacji egzystencjalnej, czyli człowiek bez własnej woli został w ni? wrzucony i nie ma wyboru . Nietzsche powiedziałby tak: ?Twa samo?? ?mieje si? z twego ja i jego dumnych skokow” ^[12] Tajemnica samotno?ci, jak ka?da ostateczna sytuacja egzystencjalna, nie ma wyja?nienia, wi?c i sposob dochodzenia do chocia? cz?stkowej wiedzy na temat tego fenomenu naznaczony jest brakiem metody.

Osamotnienie [ edytuj | edytuj kod ]

Bliskoznaczne z poczuciem samotno?ci jest poczucie osamotnienia . Wymienia si? co najmniej dwie formy osamotnienia: sytuacyjno?losowe i temperamentalno ? charakterologiczne (mo?e wynika? z braku odpowiednich relacji w okresie socjalizacji lub do?wiadczonego wowczas odrzucenia).

Wyro?nienie w samotno?ci aspektu osamotnienia, pozwala na oczyszczenie istoty tego uczucia z pozostało?ci, jakie wi??? je z drugim człowiekiem. Nie chodzi tu o oddzielenie ?pojedynczego bycia” od sytuacji społecznej samotno?ci, ale o zarysowanie w miar? w?skiego pola analizy, by za pomoc? filozoficznych metod zrozumie?, czym istotowo jest uczucie zostawienia poza wszelkim okre?leniem, nawet obok siebie ? eidetycznej ?wiadomo?ci własnego podmiotu .

• ?Osamotnienie, to aspekt zewn?trzny samotno?ci” , tak Jan Szczepa?ski okre?lał, ?pozostawienie przez ludzi”, zupełny brak zainteresowania ze strony innego człowieka.

• Arthur Schopenhauer w ?Metafizyce ?ycia i ?mierci” pisze: ?Sceny naszego ?ycia podobne s? do obrazkow w masywnej mozaice, ktore z bliska nie robi? wra?enia; trzeba stan?? od nich z dala, aby oceni? ich pi?kno... Rzeczy tera?niejsze natomiast przyjmujemy w poczuciu tymczasowo?ci, uwa?aj?c je za nic innego, jak tylko drog? do celu. Dlatego to ludzie, spogl?daj?c u kresu swych dni wstecz, stwierdzaj? zazwyczaj, ?e całe ich ?ycie upłyn?ło pod znakiem ?ad interim”, i ze zdziwieniem widz?, i? to, co na ich oczach przechodziło tak niedocenione i mdłe, stanowiło wła?nie ich ?ycie... I tak z reguły przebiega ludzkie ?ycie ? człowiek, mamiony nadziej?, pl?sa wprost w obj?cia ?mierci” ^[13]

• Samotno??, to zarys sytuacji, w ktorej dokona? mo?e si? osamotnienie. Schopenhauer nie stosuje odniesienia do drugiego człowieka, poniewa? wspominane sceny ?ycia, widoczne s? dopiero przy zbli?aniu si? do ?mierci (ko?ca ?ycia). Zale?y nam jednak tylko na zarysowaniu tła wydarzania si? osamotnienia, by po?niej na polu analizy pozostało ju? ?samotne bycie jednostki odosobnionej”. Schopenhauer s?dzi, ?e ?w ?wiecie dominuje cierpienie i ono przesłania rzeczy pi?kne ? staje si? przyczyn? zamkni?cia ? czyli osamotnienia, odej?cia od siebie. Dopiero pod koniec ?ycia mo?na spostrzec, ?e to, co zdawało si? tak niewarto?ciowe, mogło przewy?szy? swoj? sił? cierpienie, lecz tego nie byli?my w stanie zauwa?y?, zatem w momencie ?mierci u?wiadomienie jest dodatkowym pogł?bieniem cierpienia i bezu?yteczno?ci jednostki, ktora pozostaje sama”

• Osamotnienie nie ma charakteru celowego (jednostka nie decyduje ?wiadomie o odsuni?ciu si?). Filozofia egzystencjalna tłumaczy to zmuszeniem przez konstrukcj? ?wiata do porzucenia społeczno?ci przez ni? sam?. Proces polega na wzajemnym osamotnianiu ludzi w toku rozwoju (np. pa?stwa). Sprzyja temu anonimowo?? relacji mi?dzy podmiotami (po?rednictwo ?rodkow technicznych, np. Internetu ). Pocz?tkowo ten stan rzeczy wydaje si? wygodny, lecz jak pisał Schopenhauer, ?w okresie pełnej ?yciowej aktywno?ci zwykle nie budzi si? ?aden rodzaj l?ku, czy zrozumienia nad niezaprzeczaln? utrat? najcenniejszych elementow rzeczywisto?ci, z powodu przekonania o ich znikomej warto?ci” . Tu podaje dobr? maksym?: ?Najskuteczniejsz? pociech? w ka?dym nieszcz??ciu, jest przyjrzenie si? innym ludziom, jeszcze nieszcz??liwszym ni? my, to za? potrafi ka?dy” ^[14]

Samotno?? jako tzw. osobno?? [ edytuj | edytuj kod ]

Rozro?niamy w obr?bie tzw. bycia pojedynczego dwa aspekty samotno?ci:

• ?osobno??” mo?liw? do weryfikacji ? mo?na wywie?? z samej definicji osoby ludzkiej sformułowanej przez Boecjusza : ?człowiek jest indywidualn? substancj? o my?l?cej naturze” . Poj?cie substancji zakłada odr?bno?? od reszty bytow w ?wiecie. To, co jest ci?gle w działaniu i nie poddaje si? tak łatwo probom ukształtowania, jest samotne z natury. Nie powinno si? okre?la? tej samotno?ci w sposob pejoratywny, poniewa? stanowi ona podstaw? rozwoju ludzkiej osobowo?ci. Niejako chroni człowieka przed niepo??danym dost?pem do jego sfery psychologicznej ze strony ludzi o niejasnych etycznie zamiarach, a tak?e cz??ciowo pozwala opanowa? l?k przed ?wiatem zewn?trznym, wyzwalaj?c potrzeb? ukrycia si? w sobie. Ta cz??? naturalnej ?pojedynczo?ci bytu”, weryfikowana jest okre?lonym zachowaniem i mo?na j? zaobserwowa? empirycznie i wyja?ni? przyczynowo. Cz?sto okre?lenia z zakresu psychologii zachowania i psychiatrii s? tu bardzo pomocne dla filozoficznego okre?lenia ?budowy” człowieka wybieraj?cego samotno??, jako potrzebn? reakcj? wobec tłumu.

• ?osobno??” niemo?liwa do weryfikacji ?samotno?ci istotowej” ? jest jedynym rodzajem stanu podmiotowego, ktory tym odro?nia si? od osamotnienia, ?e ma charakter wolicjonalny i naturalny . Filozofii nie zale?y na dociekaniu czym jest nieweryfikowalna strona samotno?ci, lecz z pewno?ci? ona istnieje i jej do?wiadczenie mo?liwe jest do odczucia ? jedynie w obr?bie jednostki ? w sposob enigmatyczny i zarazem dotykaj?cy istoty rzeczywisto?ci. Od wiekow w epistemologii (teorii poznania), szuka si? zwi?zku mi?dzy wyobra?eniem rzeczywisto?ci a sam? rzeczywisto?ci?. Jest to poszukiwanie nieskuteczne, poniewa? filozof rozumie, ?e dany mu ?wiat objawi mu si? w całej ?jasnej” konstrukcji dopiero po wej?ciu w całkowite odosobnienie, czyli wymiar samotno?ci nieweryfikowalnej. Nie mo?na nauczy? si? jej prze?ywa?, zawsze jest zaskoczeniem i zagadk?.

Filozofia powoduje niebezpiecze?stwo ujawniania tego rodzaju fenomenu egzystencjalnego, jaki przekracza mo?liwo?? pojmowania, rozsadza ludzk? umysłowo??, daje szans? emocjom . Je?li nie wykorzystaj? one okazji do ogarni?cia tego (jak mogłby powiedzie? Heidegger ) ?prze?witu” i czeka na nie destrukcja. Ten emotywny katastrofizm nie powinien przera?a?. W poznaniu filozoficznym samotno?? to co? naturalnego. Filozofia uczy, ?e w ?pojedynczym byciu” słowa ?nie jestem, czym jestem” nabieraj? innego sensu, poniewa? człowiek jest w stanie nauczy? si? ?ycia w dwoch ?wiatach ? rzeczywistym i samotnym, ktory otwiera na rzeczywisto?? tego pierwszego ^[15]

Literatura [ edytuj | edytuj kod ]

• Renata Stefa?ska-Klar. Z psychologii samotno?ci . ?Psychologia i Rzeczywisto??”. 2, 2002.   brak numeru strony
• Rzepiak M., Samotno?? jako skutek bezdomno?ci , w: Duracz-Walczak A. (red) (2001/2002) W kr?gu problematyki bezdomno?ci polskiej , Warszawa, Gda?sk, wyd. zb.
• Belyaev, Igor A. and Lyashchenko, Maksim N. (2020) “Socio-cultural determinacy of human loneliness” , Journal of Siberian Federal University. Humanities and Social Sciences, vol. 13, no. 8, pp. 1264?1274, DOI: 10.17516/1997-1370-0640.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz w Wiki?rodłach zbior tekstow o tytule ?Samotno??”

Zobacz kolekcj? cytatow o samotno?ci w Wikicytatach