Jaguar

Jaguar w barwach lotnictwa francuskiego
Dane podstawowe
Pa?stwo	Wielka Brytania   Francja
Producent	SEPECAT
Typ	my?liwsko-bombowy
Konstrukcja	1966
Załoga	1 pilot
Historia
Data oblotu	8 wrze?nia 1968
Lata produkcji	od 1972
Dane techniczne
Nap?d	2 × Rolls-Royce / Turbomeca Adour Mk 102
Ci?g	23,7 kN (32,5 kN z dopalaniem) ka?dy
Wymiary
Rozpi?to??	8,69 m
Długo??	16,83 m
Wysoko??	4,92 m
Powierzchnia no?na	24 m²
Masa
Własna	7000 kg
Startowa	15 700 kg
Osi?gi
Pr?dko?? maks.	1593 km/h
Pułap	14 000 m
Zasi?g	3525 km
Promie? działania	535 km
Dane operacyjne
Uzbrojenie
2 × działko ADEN lub DEFA kal. 30 mm 2 × R550 Magic lub AIM-9 Sidewinder 4500 kg uzbrojenia podwieszanego
U?ytkownicy
Wielka Brytania , Francja , Ekwador , Indie , Nigeria , Oman
Rzuty
Multimedia w Wikimedia Commons

SEPECAT Jaguar ? brytyjsko - francuski samolot my?liwsko-bombowy wykorzystywany przez RAF i Armee de l'air , obecnie tylko przez Indyjskie Siły Powietrzne . 1 lipca 2005 maszyny wykorzystywane przez lotnictwo francuskie zostały zast?pione nowocze?niejszymi typu Dassault Rafale . SEPECAT Jaguar był pierwszym samolotem wojskowym budowanym w kooperacji przez dwa pa?stwa, a jednocze?nie pierwsz? maszyn? brytyjsk?, przy ktorej budowie u?yto skali metrycznej .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

W 1957 brytyjskie Ministerstwo Obrony zdecydowało o zako?czeniu projektowania samolotow my?liwskich zdolnych do walki tylko przy pomocy uzbrojenia strzeleckiego na korzy?? maszyn uzbrojonych w pociski rakietowe .

Na pocz?tku lat 60. zdecydowano o rozpocz?ciu prac nad now? maszyn?, a w 1962 przedstawiono gotowy projekt samolotu oznaczonego jako AST.362 (od Air Staff Target 362 ). Nowy samolot miał zast?pi? szkolne wersje my?liwcow Foland Gnat T.1 i Hawker Hunter T.7 oraz posłu?y? jako lekki samolot szturmowy. Brytyjska wytwornia lotnicza British Aircraft Corporation (BAC) przyst?piła do realizacji projektu maszyny, ktora miała by? nap?dzana silnikami Rolls-Royce RB.172 i osi?ga? pr?dko?? 1,7 Ma .

Ze wzgl?du na brak funduszy na nowy samolot prace nad nim nie posuwały si? naprzod do momentu zainteresowania si? projektem przez rz?d Francji, ktora rownie? planowała budow? podobnej maszyny w ramach programu ECAT (od fr. Ecole de Combat et Appui Tactique , nauka walki i wsparcia taktycznego). Francuska maszyna miała zast?pi? szkolne Fougi Magistery i Lockheedy T-33 oraz szturmowe Super Mystere’y B.2 , F-84F Thunderstreaki i F-100 Super Sabre’y . Podobie?stwo projektow i takie zbli?one wymagania doprowadziły w marcu 1964 do poł?czenia sił obu rz?dow w celu budowy wspolnej maszyny.

W mi?dzyczasie pojawiły si? pewne niezgodno?ci w oczekiwaniach obu stron co do nowej maszyny. W konsekwencji postanowiono zbudowa? dwa samoloty, jeden bazuj?cy na zało?eniach ECAT szkolno-treningowy dla RAF-u i Royal Navy , ktory miałby pełni? rownie? rol? szkolno-bojowego samolotu dla Armee de l’Air, oraz drugi szturmowy ze zmienn? geometri? skrzydeł oznaczony jako AFVG (od ang. A nglo- F rench V ariable G eometry , angielsko-francuski ze zmienn? geometri? skrzydeł) dla sił powietrznych obu pa?stw.

Porozumienie w sprawie budowy wspolnych maszyn podpisano 17 maja 1965 roku. Planowano zbudowa? 150 maszyn szkolnych dla Wielkiej Brytanii i 150 dla Francji (po 75 szkolnych i bojowych). Nazwa Jaguar dla nowej maszyny powstała w czerwcu 1965 roku. Brytyjskie samoloty szkolne oznaczono jako Jaguar B (od biplace , dwumiejscowy), a francuskie ? Jaguar E (od Ecole , szkolny) i Jaguar A (od Appui , samolot wsparcia).

W maju 1966 roku wytwornie Breguet Aviation i British Aircraft Corporation utworzyły firm? maj?c? zaj?? si? budow? maszyn o nazwie SEPECAT ( S ociete E uropeenne de P roduction de l'Avion E cole de C ombat et A ppui T actique , europejska wytwornia samolotu szkolno-bojowego i wsparcia taktycznego). Z kolei druga typowo bojowa maszyna miała by? produkowana w kooperacji firm Dassault i British Aircraft Corporation.

Jako baz? dla Jaguara wybrano projekt lekkiego samolotu szturmowego Breguet Br.121, ktory jeszcze nie został oblatany, ale był poprzednikiem zbudowanego dla krajow NATO prototypowego samolotu Br.1001 Taon (nie wszedł on do produkcji, gdy? przegrał rywalizacj? z włoskim Fiatem G.91 ). Produkcj? silnikow miało si? zaj?? inne konsorcjum brytyjsko-francuskie zło?one z firm Rolls-Royce i Turbomeca , ktore wspolnie zbudowało silnik Adour.

W mi?dzyczasie program samolotu ze zmienn? geometri? skrzydeł AFVG został zlikwidowany ze wzgl?du na brak funduszy. 9 stycznia 1968 rz?dy Francji i Wielkiej Brytanii podpisały kolejne porozumienie dotycz?ce samolotu Jaguar, w ktorym zobowi?zały si? do zakupienia po 200 egzemplarzy tej maszyny. Strona brytyjska zamowiła 110 dwumiejscowych maszyn w wersji B i 90 jednomiejscowych samolotow szturmowych Jaguar S (od Strike - szturmowy), natomiast Francja pozostała przy zamowieniu dla lotnictwa po 75 egzemplarzy samolotow wersji E i A, zamawiaj?c dodatkowych 10 maszyn Jaguar E dla lotnictwa marynarki wojennej Aeronavale i 40 przystosowanych do l?dowania na lotniskowcach maszyn Jaguar M (od Marine - morski ).

W styczniu 1970 na podstawie do?wiadcze? z trwaj?cej wojny wietnamskiej Brytyjczycy zmienili zamowienie na 165 Jaguarow w wersji S i tylko 35 w wersji B.

Zbudowano ł?cznie po dwa prototypy ka?dej z czterech wersji, ktore oblatano kolejno:

• Jaguar E - 8 wrze?nia 1968
• Jaguar A - 23 marca 1969
• Jaguar S - 12 pa?dziernika 1969
• Jaguar B - 30 sierpnia 1971

Dodatkowo 14 listopada 1969 oblatano morsk? wersj? samolotu Jaguar M wyposa?on? w dłu?sz? gole? podwozia dziobowego i hak hamuj?cy. Maszyna ta po zako?czeniu testow nie została przyj?ta na wyposa?enie marynarki francuskiej kosztem morskiej wersji samolotu Dassault Super Etendard . W zwi?zku z wyborem przez Aeronavale innych maszyn, dodatkowe 50 z zamowionych Jaguarow zostało przej?te przez Armee de l'Air.

Pierwszy seryjny Jaguar wzbił si? w powietrze w 1972 roku i przez nast?pne kilka lat maszyny te były wprowadzane na wyposa?enie jednostek lotniczych Francji i Wielkiej Brytanii. Francuzi pozostali przy dotychczasowym systemie oznacze? maszyn jako Jaguar A i Jaguar E, natomiast RAF zmienił oznaczenia swoich maszyn Jaguar S na Jaguar Ground Attack/Reconnaissance Mark 1 ( GR.1 ) i Jaguar B na Jaguar Trainer Mark 2 ( T.2 ) .

Produkcj? maszyn podzielono po połowie mi?dzy członkow SEPECAT i tak w wytworni BAC budowano skrzydła, wloty powietrza, tyln? cz??? kadłuba wraz z ogonem, a we francuskiej Breguet cz??? dziobow? i ?rodkow? kadłuba oraz podwozie. Nast?pnie maszyny były składane na liniach monta?owych w obu krajach. Taka sama procedura produkcji odbywała si? w odniesieniu do silnikow Adour.

Konstrukcja [ edytuj | edytuj kod ]

SEPECAT Jaguar jest jednomiejscowym (dwumiejscowym w wersji szkolnej) gornopłatem konstrukcji metalowej, nap?dzanym dwoma silnikami turboodrzutowymi Adour o ci?gu 23,7 k N (35,7 kN z dopalaczem ) ka?dy. Skrzydła dwud?wigarowe, o obrysie trapezowym , skosie 40° i wzniosie -3°. Do budowy płatowca u?yto głownie duraluminium i w mniejszym stopniu tytanu . Podwozie samolotu trojpodporowe z kołem przednim, chowane. Kabina pilota była hermetyczna i klimatyzowana, wyposa?ona w fotel wyrzucany Martin-Baker Mk 4, a w niektorych francuskich i wszystkich eksportowanych do innych krajow Martin Baker FB9. Maszyna została zaprojektowana w taki sposob aby obsługa naziemna była mo?liwa bez u?ycia drabin czy innego typu podwy?sze?.

Ro?nice mi?dzy maszynami francuskimi i brytyjskimi polegały głownie na zastosowaniu innego wyposa?enia awionicznego oraz odmiennego uzbrojenia strzeleckiego i rakietowego. Francuskie Jaguary były wyposa?one w działka DEFA kalibru 30 mm, a brytyjskie w strzelaj?ce t? sam? amunicja działka ADEN . Nale??ce do Armee de l'Air maszyny wyposa?ono w pociski rakietowe R550 Magic , AS.37 Armat i AS30L Laser , podczas gdy nale??ce do RAF-u maszyny posiadały pociski AIM-9 Sidewinder . Pozostałe uzbrojenie rownie? było przewa?nie ro?ne z preferencjami na produkowane w kraju u?ytkownika. Najcz??ciej spotykane zestawy podwiesze? to:

• 3 dodatkowe zbiorniki paliwa o pojemno?ci 1200 l ka?dy (konfiguracja do przebazowa?).
• 8 bomb w wagomiarze ok. 500 lub 250 kg.
• 24 bomby o wagomiarze ok. 125 kg (250 funtow).
• 4 bomby wagomiaru ok. 500 kilogramow i dwa zbiorniki podwieszane 1200 l.
• 2 zasobniki z niekierowanymi pociskami rakietowymi, 4 bomby 500 kg i zbiornik 1200 l
• 2 pociski AS.30 i jeden AS.37
• zasobnik rozpoznawczy

Wersje samolotu SEPECAT Jaguar [ edytuj | edytuj kod ]

• Jaguar A ? jednomiejscowa wersja bojowa przeznaczona dla lotnictwa francuskiego
• Jaguar E ? dwumiejscowy szkolny samolot z wydłu?onym w porownaniu do wersji A kadłubem. Poprzez zastosowanie drugiej kabiny pilota konieczne było usuni?cie wci?ganej w locie sondy do tankowania w powietrzu (w niektorych egzemplarzach zainstalowano sond? stał?) i ograniczenie wyposa?enia elektronicznego. Druga kabina przeznaczona dla instruktora została podniesiona o 38 centymetrow w celu polepszenia widoczno?ci do przodu.
• Jaguar GR.1 ? przeznaczona dla brytyjskiego RAF-u wersja bojowa zewn?trznie identyczna z francuskim Jaguarem A. W porownaniu z francuskim samolotem wersja ta posiadała doskonalsz? awionik? przystosowan? do atakow na cele naziemne. Dzi?ki dodatkowym zasobnikom Jaguar GR.1 jest zdolny do wykonywania misji rozpoznawczych w tym rownie? rozpoznania fotograficznego.
• Jaguar T.2 ? zewn?trznie podobny do francuskiego Jaguara E, ale z nowocze?niejsz? awionik? podobn? do zastosowanej w GR.1. Wyposa?enie strzeleckie ograniczono tylko do jednego lewego działka. Tak jak we francuskiej maszynie konieczne było usuni?cie wci?ganej sondy do tankowania w powietrzu, ale w tym wypadku nie zast?piono jej stał?.
• Jaguar ACT ? wersja testowa maszyny ( ACT od Active Control Technology ) słu??ca do bada? systemu sterowania fly by wire dla celow nowego samolotu wielozadaniowego Eurofighter Typhoon .
• Jaguar GR.1A i T.2A ? zmodyfikowane w 1983 maszyny wyposa?one w unowocze?nione systemy nawigacyjne i komputery pokładowe.
• Jaguar GR.1B ? modyfikacja z roku 1996 polegaj?ca mi?dzy innymi na wprowadzeniu systemu sterowania HOTAS i kolejnej modyfikacji urz?dze? elektronicznych.
• Jaguar GR.3, GR.3A, T.4 ? kolejne modyfikacje maszyn w ramach programu Jaguar 97, dostarczane do jednostek od roku 2000 .

U?ycie Jaguarow [ edytuj | edytuj kod ]

Francja [ edytuj | edytuj kod ]

Francuskie Jaguary wykorzystano bojowo po raz pierwszy w grudniu 1977 roku podczas misji stabilizacyjnej w Mauretanii . Nast?pnie od 1978 roku wielokrotnie u?ywano Jaguarow w Czadzie przeciwko rebeliantom wspieranym przez Libi? , a tak?e przeciw samej Libii. Podczas operacji Pustynna Burza wykorzystywano Jaguary przeciwko wojskom irackim. Po?niej u?ywano ich w ramach operacji na Bałkanach po rozpadzie Jugosławii by ostatecznie wycofa? je ze słu?by w 2001 .

Wielka Brytania [ edytuj | edytuj kod ]

Brytyjskie Jaguary tak jak i francuskie wykorzystywano intensywnie podczas operacji Pustynna Burza. Ł?cznie wykonały one ponad 600 lotow bojowych przeciwko celom naziemnym.

Poza Francj? i Wielk? Brytani? Jaguary sprzedano tak?e do Ekwadoru , Indii i Nigerii . Do 1989 roku wyprodukowano ł?cznie ponad 600 sztuk Jaguarow wszystkich wersji.

Oman [ edytuj | edytuj kod ]

Oman zakupił Jaguary w 1977 roku. Dostarczono dziesi?? sztuk w wersji jednomiejscowej i dwie maszyny dwumiejscowe. W 1982 roku dokupiono kolejny tuzin a w drugiej połowie lat 80. nast?pne trzy samoloty pochodz?ce z nadwy?ek sprz?towych Wielkiej Brytanii i Indii. Samoloty brały udział w operacji Pustynna Burza. 6 sierpnia 2014 roku Oman wycofał z eksploatacji ostatni? z maszyn typu Jaguar ^[1] .

Indie [ edytuj | edytuj kod ]

W 2016 roku rozpocz?to program modernizacji indyjskich Jaguarow DARIN III, oparty m.in. o nowy komputer misji, wielofunkcyjne wy?wietlacze ciekłokrystaliczne, stacj? radiolokacyjn? i satelitarno-bezwładno?ciowy system nawigacji ^[2] . Oprocz dotychczasowego uzbrojenia, mog? one przenosi? kierowane bomby kasetowe CBU-105 i pociski powietrze-powietrze AIM-132 ASRAAM . Modernizacja ma pozwoli? na skuteczne zwalczanie celow l?dowych, powietrznych i morskich i loty w ka?dych warunkach atmosferycznych ^[2] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Piotr Cebulok. Samolot Jaguar . ? Nowa Technika Wojskowa ”. 1993. nr 7-8. s. s. 31-36. ISSN   1230-1655 .  

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• SEPECAT Jaguar w witrynie fas.org