Rugia

Rugia
	; Zdj?cie satelitarne wyspy
Kontynent	Europa
Pa?stwo	Niemcy
Akwen	Morze Bałtyckie
Powierzchnia	926 km²
Populacja (czerwiec 2005) ; ? liczba ludno?ci ; ? g?sto??	; ok. 70,7 tys. ; ok. 76,4 os./km²
	Poło?enie na mapie Meklemburgii-Pomorza Przedniego Rugia
	Poło?enie na mapie Niemiec Rugia
	54°25′N 13°22′E / 54,416667 13,366667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodro?ach

Rugia ( niem. Rugen , wym. MAF : [ ? ? y ː ? n?] , ^ⓘposłuchaj , w dialekcie rugijskim R?jana , R?na ^[1]; pol. hist. tak?e Roja , Ruja , Rujana ^[2]) ? najwi?ksza wyspa Niemiec oraz Pomorza poło?ona w południowo-zachodniej cz??ci Bałtyku . Administracyjnie w cało?ci nale?y do powiatu Vorpommern-Rugen .

Geografia [ edytuj | edytuj kod ]

Powierzchnia wyspy wynosi 926 km², najwy?szy punkt (161 m n.p.m.) to Piekberg na połwyspie Jasmund . Rugia jest silnie rozczłonkowana z licznymi zatokami (najwi?ksza i najgł?biej wci?ta Jasmundzka (inne j?zyki) na połnocy wyspy oraz Tromper Wiek (inne j?zyki) ), połwyspami (najwi?ksze: Jasmund, Wittow na połnocy oraz Zudar (inne j?zyki) i Monchgut na południu), wysepkami (m.in. Hiddensee , Ummanz ), a od l?du jest oddzielona w?sk? cie?nin? Strelasund (t. Strela ), nad ktor? przerzucono drogowo-kolejow? przepraw? mostow? Strelasundquerung . Obecnie ^[
kiedy?
] obok niego wybudowany jest nowy most autostradowy. Na Rugii znajduj? si? liczne miejscowo?ci wypoczynkowe i uzdrowiskowe . Najliczniejszym miastem wyspy jest le??ce na połnocno-wschodnim wybrze?u, nad zatok? Prorer Wiek (inne j?zyki) , Sassnitz . Kilka kilometrow na południe od miasta, w Neu Mukran , znajduje si? terminal promowy , zapewniaj?cy poł?czenie morskie z krajami skandynawskimi .

Na połnoc od Sassnitz, na kredowym połwyspie Jasmund zlokalizowany jest Park Narodowy Jasmund z klifowymi formacjami skalnymi m.in. Wissower Klinken (inne j?zyki) , Stubbenkammer (inne j?zyki) i centrum wystawowo-edukacyjnym Konigsstuhl .
Liczne zatoki zachodniej cz??ci wyspy wraz z pasem wybrze?a, ł?cznie z s?siedni? wysp? Hiddensee i le??cym na stałym l?dzie ( powiat Vorpommern-Rugen ) połwyspem Darß , wchodz? w skład kolejnego parku narodowego ? ?Vorpommersche Boddenlandschaft” .
Kolejnym obszarem chronionym na Rugii jest Park Natury Rugen ^{[
potrzebny przypis
]} (zob. EUROPARC Deutschland (inne j?zyki) ), rozci?gaj?cy si? na wi?kszo?ci obszaru wyspy z wył?czeniem niewielkiej cz??ci jej wn?trza oraz południowo-wschodniego połwyspu Monchgut , na ktorym to (i na wyspie Vilm ) wytyczono rezerwat biosfery Sudost-Rugen (inne j?zyki) .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

W I w. n.e. wyspa była zasiedlona przez germa?skie plemi? Rugiow .

Pod rz?dami słowia?skich Ranow, wpływy polskie [ edytuj | edytuj kod ]

Pocz?wszy od VII wieku wysp? zamieszkiwało zachodniosłowia?skie plemi? Ranow , z o?rodkiem religijnym w Arkonie na połnocnym połwyspie Wittow (inne j?zyki) oraz ?wieckim w Gard?cu Rugijskim ( niem. Garz ) na południu wyspy (ogołem znajdowało si? tu ponad dwadzie?cia grodow i osad wczesnosłowia?skich). Podstaw? silnej pozycji militarnej Ranow była ich flota i dogodne poło?enie geograficzne. W trojk?cie Barth - Jasmund -Gristow zbudowano liczne grody plemienne, ktore wzmacniały obron? wyspy. Arkona, grod-?wi?tynia po?wi?cona bogu ?wi?towitowi , zyskała znaczenie daleko poza granicami Rugii, a po upadku Radogoszczy (Retry) stała si? głownym sanktuarium wszystkich poga?skich połnocno-zachodnich Słowian. Wa?nym ?wieckim o?rodkiem pa?stewka Ranow był grod Charenza , a głownym o?rodkiem handlowym był Ralswiek w najbardziej wysuni?tym na południe punkcie Wielkiej Zatoki Jasmunderskiej. W roku 1130 wyspa została opanowana przez Bolesława Krzywoustego , ktory posiłkował si? flot? po?yczon? od ksi?cia du?skiego Magnusa . Do bitwy morskiej poł?czonej z planowanym desantem nie doszło, poniewa? Ranowie bez walki uznali zwierzchnictwo ksi?cia Bolesława ^[3]. W 1135 polskie władztwo na Rugii uznał w Merseburgu cesarz rzymski Lotar III ^[4].

Ksi?stwo rugijskie ? lenno Danii [ edytuj | edytuj kod ]

Dania, ktora w tym czasie odnosiła du?e sukcesy w Wielkiej Brytanii i Skandynawii, a? do XII wieku nie była w stanie skutecznie stawi? czoła Ranom i chroni? swojego wybrze?a przed ich najazdami. ?mier? ksi?cia Niklota w 1130 roku pozbawiła Ranow pot??nego sprzymierze?ca. W 1160 roku krol Danii Waldemar I Wielki i biskup Absalon rozpocz?li 8-letni? krucjat? w celu podbicia i chrystianizacji wyspy. Pocz?tkowo Ranowie przyj?li zwierzchnictwo krola Danii Waldemara, ale niedługo potem przy pomocy Sasow je zrzucili. W 1168 Waldemar i Absalon podj?li wielk? wypraw? i zdobyli Arkon? ze słynn? ?wi?tyni? ?wi?towita, co doprowadziło do kapitulacji ksi?cia Ciesława pod głownym grodem Charenza , ktory poddano bez walki ^[5]. W wyniku tego Du?czycy zniszczyli trzy ?wi?tynie słowia?skie w Charenzie, a przywodcy i mo?ni Ranow zło?yli krolowi Danii hołd lenny , co stało si? pocz?tkiem Ksi?stwa Rugijskiego z własn? dynasti? zapocz?tkowan? przez ksi?cia Jaromara I , obejmuj?cego tak?e cz??? terytoriow na stałym l?dzie, naprzeciw wyspy.

W celu chrystianizacji wyspy Jaromar I nakazał w 1180 roku budow? ko?cioła w Gorze , a Du?czycy niedaleko niego osiedlili cystersow w 1193 roku. W tym okresie na wysp? napłyn?ła du?a liczba niemieckoj?zycznych kolonistow, wypieraj?c ludy słowia?skie. Ostatnia wzmianka o Słowianach połabskich pochodzi z 1404 roku, gdy wedle zapisu kronikarza zmarła ostatnia kobieta mowi?ca j?zykiem Ranow. Najprawdopodobniej j?zyk ten w odosobnionych wsiach przetrwał do XVI?XVII wieku.

Wyspa Rugia była lennem Danii do ?mierci ksi?cia Wisława III w 1325 roku.

Pod rz?dami pomorskich Gryfitow [ edytuj | edytuj kod ]

Na mocy układu ostatniego ksi?cia rugijskiego Wisława III z ksi?ciem pomorskim Warcisławem IV przeszła na ponad 320 lat pod władz? ksi???t pomorskich z dynastii Gryfitow , cho? jeszcze do 1354 wyspa była przedmiotem wojen pomorsko-meklemburskich .

Rugia od 1474 wchodziła w skład Ksi?stwa wołogoskiego (zob. Wolgast ), ktore w 1478 roku Bogusław X zjednoczył z ksi?stwem pomorskim .

Pod rz?dami Szwecji [ edytuj | edytuj kod ]

Po zawarciu traktatu westfalskiego w 1648 roku Pomorze Zachodnie zostało podzielone i Rugia, razem z Pomorzem Przednim , została na niemal 170 lat wł?czona do Szwecji , tworz?c Pomorze Szwedzkie , z wyj?tkiem okresow okupacji: du?skiej w l. 1678?1679 i francuskiej w l. 1807?1813.

Pod rz?dami Prus i Niemiec [ edytuj | edytuj kod ]

Na mocy traktatu kilo?skiego w 1814 Rugia miała przej?? ponownie pod panowanie du?skie, jednak?e w 1815 roku została przej?ta przez Krolestwo Prus na mocy postanowie? kongresu wiede?skiego , a nast?pnie w 1871 roku weszła w skład Cesarstwa Niemieckiego . 4 maja 1945 Rugi? bez walki zaj?ły oddziały Armii Czerwonej, dzi?ki czemu wyspa unikn?ła zniszcze?. W latach 1949?1990 była cz??ci? NRD . Obecnie wchodzi w skład kraju zwi?zkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie .

Pozostałe informacje [ edytuj | edytuj kod ]

Na Rugii znajdowało si? ostatnie poga?skie sanktuarium w zachodniej Europie. Była to ?wi?tynia ?wi?towita , spalona z rozkazu du?skiego krola Waldemara I 12 czerwca 1168 roku.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Tadeusz Milewski . Pierwotne nazwy wyspy Rugji i słowia?skich jej mieszka?cow . ?Slavia Occidentalis”. IX, s. 292-306, 1930.
↑ Janisław Osi?głowski, Wyspa słowia?skich bogow , Ksi??ka i Wiedza, Warszawa 1971, s. 30.
↑ Edmund Kosiarz, ?Wojny na Bałtyku X-XIX w.”, Wydawnictwo Morskie, Gda?sk 1978, str. 38.
↑ Jerzy J. Krasuski Jerzy J. , Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze , Wrocław: Ossolineum , 2009, s. 51, ISBN 978-83-04-04985-7 , OCLC 750890813 .
↑ Tadeusz Wasilewski , Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek , Ksi??ka i Wiedza, Warszawa 2005, s.62

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz hasło Rugia w Wikisłowniku

Oficjalna witryna regionu
Rugia , [w:] Słownik geograficzny Krolestwa Polskiego , t. IX: Po?aj?cie ? Ruksze, Warszawa 1888, s. 954 .

[1] Tadeusz Milewski . Pierwotne nazwy wyspy Rugji i słowia?skich jej mieszka?cow . ?Slavia Occidentalis”. IX, s. 292-306, 1930.

[2] Janisław Osi?głowski, Wyspa słowia?skich bogow , Ksi??ka i Wiedza, Warszawa 1971, s. 30.

[3] Edmund Kosiarz, ?Wojny na Bałtyku X-XIX w.”, Wydawnictwo Morskie, Gda?sk 1978, str. 38.

[4] Jerzy J. Krasuski Jerzy J. , Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze , Wrocław: Ossolineum , 2009, s. 51, ISBN 978-83-04-04985-7 , OCLC 750890813 .

[5] Tadeusz Wasilewski , Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek , Ksi??ka i Wiedza, Warszawa 2005, s.62

[6] Zwi?zana tak?e z Pomorzem Zachodnim.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[A]

Pomorze Zachodnie	Pomorze Przednie Pomorze Tylne Rugia ziemia słupsko-sławie?ska
Pomorze Wschodnie	Pomorze Gda?skie Kaszuby Kociewie Bory Tucholskie ziemia l?borsko-bytowska ^[A] ziemia chełmi?ska ziemia lubawska ziemia michałowska

Dynastia rugijska	Tesław (1162?1170) Jaromar I (1170?1218) Barnuta (1218?1221) Wisław I (1221?1249) Jaromar II (1246?1260) Wisław II razem z Jaromarem III (1260?1302) Jaromar III (1268?1282) Sambor (1302?1304) Wisław III na Rugii (1286?1325)
Dynastia Gryfitow	Warcisław IV (1325?1326) Bogusław V , Barnim IV Dobry , Warcisław V (1326?1365) Bogusław V , Warcisław V (1365?1368) Warcisław VI , Bogusław VI (1368?1372) Warcisław VI (1372?1394) Warcisław VIII (1394?1415) ?wi?tobor II (1415?1432/36) Barnim VIII (1432/36?1451) Warcisław IX (1451?1457) Warcisław X (1457?1478)