Proces o czary

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Proces w Salem ? przesłuchanie ?op?tanej”

Proces o czary, polowanie na czarownice ? popularne nazwy procesu karnego , w ktorym oskar?onemu stawia si? zarzut uprawiania magii .

W Europie najwi?cej procesow o czary miało miejsce pomi?dzy XV a XVII wiekiem [1] . Ich liczba wzrosła zwłaszcza w okresie reformacji i kontrreformacji, a okres najwi?kszych prze?ladowa? to lata 1570?1630 [2] . Szczegolny rozwoj procesow o czary miał miejsce w nowo?ytno?ci. W Szkocji rozpocz?ły si? one wraz z wprowadzeniem anglikanizmu [3] . W?rod zarzutow stawianych oskar?onym najcz??ciej pojawiały si?: oddawanie czci diabłu lub paktowanie z diabłem , latanie na miotłach , gromadzenie si? na sabatach , społkowanie z inkubami lub sukkubami [4] , kanibalizm (w tym wobec dzieci), sprowadzanie chorob , op?ta? , ?mierci , impotencji , niepłodno?ci ludzi i zwierz?t, profanacja mszy lub hostii konsekrowanej , spowodowanie gradobicia , zniszczenie plonow, kradzie? . Historycy zauwa?aj? podobie?stwa w procesach o czary i oskar?aniu o mord rytualny , np. zarzut czczenia diabła, porywania dzieci czy wytaczania krwi w celach magicznych. Zauwa?a si? [ kto? ] te? wyst?powanie obu tych zjawisk w obr?bie chrze?cija?stwa zachodniego, przy ich braku w ko?ciele prawosławnym.

Pocz?tki [ edytuj | edytuj kod ]

Kary za uprawianie czarow znane były ju? w staro?ytno?ci [5] [6] . Prawo dwunastu tablic wymieniało dwa takie ?przest?pstwa”: w punkcie pierwszym Tablicy VIII Qui malum carmen incantassit ( kto by złe pie?ni ?piewał ), a w punkcie osmym tej Tablicy plonow Qui fruges excantassit ( kto by plony zauroczył ) [7] . Lex Cornelia de sicariis et veneficis (ustawa kornelijska o no?ownikach ? skrytobojcach i trucicielach ) z 81 r. p.n.e. [8] była z czasem traktowana jako zakazuj?ca szkodzenia przez ?czary” [9] .

Polowania na czarownice trwały od ko?ca XIV wieku do połowy XVIII. Ich rozkwit nast?pił w połowie XV wieku, kiedy to papie? Mikołaj V w li?cie do Hugunesa Lenoira, inkwizytora na Francj?, przekazał inkwizycji prawo do zajmowania si? wszystkimi przypadkami praktyk magicznych i czarow, nawet je?li nie tr?ciły jawnie herezj? . Wcze?niej niejako chronił domniemane czarownice przed ?mierci? dokument wydany w 906 ? Canon Episcopi . Nakazuje on, aby ludzi, ktorzy uprawiaj? wro?biarstwo i praktyki czarownicze, wyp?dzano z gminy, jednak o karze ?mierci nie ma mowy. Canon Episcopi odprawianie guseł uwa?ał za przest?pstwo , lecz nie za herezj?, gdy? zakładał, i? loty czarownic i ich sabaty to nieszkodliwe dla osob postronnych wytwory wyobra?ni; po?niejsze rozstrzygni?cia były rozbie?ne [10] . Najwi?ksze nat??enie polowania na czarownice osi?gn?ły w krajach niemieckich.

Charakterystyka czarownic i czarownikow [ edytuj | edytuj kod ]

W 1486 wydano najsłynniejszy zapewne ?podr?cznik” dla łowcow czarownic ? Młot na czarownice ( Malleus Maleficarum ) autorstwa Heinricha Kramera (Institorisa) i Jakoba Sprengera . Według ich opinii, czary uprawiaj? przede wszystkim kobiety , ktore s? do tego bardziej przystosowane przez natur?, rownie? z uwagi na mniejsz? wiar? , jaka pono? cechuje płe? ?e?sk?. Potwierdzeniem tego ma by? samo słowo ?kobieta”. Łaci?skie słowo femina (kobieta) ma bowiem mie? swoj? etymologi? w zło?eniu: ?mniej wiary” ( fe = fides , czyli wiara, oraz mina = minus , czyli mniej), ponadto m??czy?ni maj? by? bardziej odporni na zakusy Szatana przez sam fakt, i? Jezus był m??czyzn?. Inne zasady doktrynalne zawarte w Młocie na czarownice głosiły, ?e wiara w istnienie czarownic jest nieodł?czn? cz??ci? wiary katolickiej , za? niedowiarstwo w tej sprawie rowna si? herezji. Diabelski spisek, ktory opanował ?wiat, mo?na zwalczy? ludzk? dłoni? poprzez wiar? i represje . Istotn? rol? odegrała tu bulla Summis desiderantes affectibus papie?a Innocentego VIII , ktora upowa?niała inkwizytorow do s?dzenia czarownic.

Wi?kszo?? osob oskar?onych o czary stanowiły kobiety. M??czy?ni stawali zwykle przed s?dem rzadziej (np. w Rzeszy w XVI?XVIII wieku stanowili 25% oskar?onych), ale z kolei na peryferiach Europy, to wła?nie oni stanowili wi?kszo?? (na Islandii 90%, a w Estonii około 60%) [11] . Znacznie te? cz??ciej oskar?ano osoby z ni?szych warstw społecznych ni? ze stanu szlacheckiego. Jeszcze wi?ksza dysproporcja pomi?dzy liczb? osob o ni?szej i wy?szej pozycji społecznej widoczna jest, gdy rozpatrywa? procesy zako?czone skazaniem osob oskar?onych.

System polowa? [ edytuj | edytuj kod ]

Do polowa? na czarownice powołany został cały system prokuratorsko-?ledczy oraz lekarski (uznano, i? lekarze potrafi? odro?ni? sprawy diabelskie od defektow somatycznych). Przyznanie si? do winy było koronnym dowodem. Owczesne prawo zezwalało ? dla wymuszenia zezna? ? stosowa? w toku ?ledztwa tortury (w niektorych krajach, np. w Szkocji; podczas gdy w Anglii i jej koloniach w tym samym czasie tortury były zakazane). Do oskar?enia wystarczało wskazanie (?powołanie”, łac. nominatio ) kolejnych podejrzanych przez osob? ju? skazan? [12] . Za szczegolnie wa?ne dowody uwa?ano powołanie przez dzieci, ktore uwa?ano za niewinnych, a wi?c nieska?onych ?wiadkow, nawet kiedy przyznały si? same do czarostwa [3] . Stosowano te? rozmaite proby maj?ce wykaza? win? lub niewinno?? oskar?onej. Do jednej z metod zaliczano prob? wody , ktora w praktyce dawała niewielkie szanse oskar?onej, ktora wrzucona do wody zazwyczaj nie szła na dno (co ?wiadczyłoby o niewinno?ci), poniewa? noszone wowczas obfite spodnice utrzymywały j? na powierzchni [ potrzebny przypis ] . Do ?dowodzenia winy” stosowano tak?e proby łez (je?li nie potrafiła płaka?, miała by? czarownic?) [ potrzebny przypis ] lub ognia. Za stosown? zapłat? w Niderlandach mo?na było przej?? prob? wagi , aby uzyska? certyfikat niewinno?ci (nikt nie został uznany po tej probie za czarownika) [13] . Czasem te? szukano na ciele lub pod skor? domniemanej czarownicy ?diabelskiego znamienia”, wi?zało si? to z nakłuwaniem ciała (wynikało to z przekonania, i? miejsce to jest nieczułe na bol). Po ?udowodnieniu” winy skazywano na spalenie na stosie (w Europie kontynentalnej) lub na szubienic? (na Wyspach Brytyjskich i w?rod kolonistow w Ameryce Pn. ). Wbrew powszechnemu przekonaniu procesy o czary nie zawsze ko?czyły si? skazaniem na ?mier?. Cz??? ko?czyła si? uniewinnieniem, stosowano te? l?ejsze kary np. chłost? , wydalenie z miejsca zamieszkania czy zmuszano do rekompensaty pieni??nej wobec domniemanej ofiary czarow. Historycy nie s? zgodni ani co do liczby ofiar, ani proporcji osob skazanych do uniewinnionych.

Statystyki egzekucji [ edytuj | edytuj kod ]

Przybli?one statystyki dotycz?ce liczby procesow o czary i egzekucji w poszczegolnych regionach Europy w okresie 1450?1750 [14] :

Region Liczba procesow Liczba egzekucji
Wyspy Brytyjskie i Ameryka Połnocna ~5000 ~1500?2000
Cesarstwo (Niemcy, Niderlandy, Szwajcaria, Lotaryngia, Austria i Czechy) ~50 000 ~25 000?30 000
Francja ~3000 ~1000
Skandynawia ~5000 ~1700?2000
Europa ?rodkowa i Wschodnia (Polska i Litwa, W?gry i Rosja) ~7000 ~2000
Europa Południowa (Hiszpania, Portugalia i Włochy) ~10 000 mniej ni? 1000
Suma ~80 000 ~35 000

Ł?czn? liczb? egzekucji na ?czarownicach” w Polsce prof. Wacław Uruszczak okre?la na około 15 tysi?cy [15] . Dane te wydaj? si? by? jednak du?o zawy?one. Według Małgorzaty Pilaszek w Koronie w latach 1501?1794 przeprowadzono co najmniej 867 procesow o czary. Zostało w nich oskar?onych 142 m??czyzn i 1174 kobiet, czyli 1316 osob. Wi?kszo?? tych spraw miała miejsce w Wielkopolsce (326, tj. prawie 37,6%) i Prusach Krolewskich (183, tj. 21,1%) [16] . Z kolei w Wielkim Ksi?stwie Litewskim w latach 1552?1771 odbyło si? 112 procesow o czary. Prawie 40% oskar?onych stanowili w tych ostatnich m??czy?ni [17] . W Ksi?stwie nyskim w latach 1622?1684 doszło do niebywałej w skali Europy ?rodkowej fali procesow o czary w wyniku ktorych spalono co najmniej 250 kobiet i dziewczynek [18] . W Gda?sku według kronik spalono 15 osob obojga płci, ostatni? z nich była skazana wyrokiem S?du Miejskiego Starego Miasta Gda?ska w 1659 88-letnia Anna Kruger [19] [20] . W 1701 r. w protestanckim Słupsku (nale??cy do Prus) spalono oskar?on? o czary katoliczk? Katarin? Papisten .

Podło?e społeczno-kulturowe [ edytuj | edytuj kod ]

Procesy o czary mo?na tłumaczy? mechanizmem ? kozła ofiarnego ”: pod koniec ?redniowiecza społecze?stwa europejskie przechodziły zmiany gospodarcze , polityczne , społeczne oraz religijne. Oskar?ano przewa?nie kobiety, argumentuj?c, ?e s? z natury słabe moralnie (tak?e w wierze w Boga), łatwowierne i rozpustne, a przez to bardziej uległe szatanowi [2] . Procesy o czary s? uwa?ane za zjawisko podobne do pogromow ?ydow w krajach, z ktorych ?ydow wyp?dzono ju? wcze?niej i prze?ladowa? mniejszo?ci religijnych [ potrzebny przypis ] . W Anglii i Szkocji szczegolnie cz?ste były w tych regionach, gdzie pozostały ukrywaj?ce si? grupy katolikow, z ktorymi dominuj?cy protestantyzm wi?zał czarownictwo [3] . Na dodatek reformacja, a szczegolnie nauki Lutra, wzmogły wiar? w obecno?? szatana w ?yciu ludzi, a tak?e w konieczno?ci nieustannej walki z nim.

Jak argumentuje Marvin Harris , apogeum polowa? na czarownice zbiega si? w czasie z fal? mesjanizmu chrze?cija?skiego wymierzonego przeciwko niesprawiedliwo?ciom społecznym i ekonomicznym. Czarownicy potrzebni byli wi?c do skupienia gniewu ludu, chroni?c patrycjuszy [21] . Procesy o czary pozwalały na wyja?nianie nierowno?ci społecznych przez zjawiska nadprzyrodzone. Za społecznym, a nie religijnym podło?em procesow o czary przemawia te? skazywanie na ?mier? przewa?nie osob ze stanow ni?szych, a szczegolnie kobiet.

Ostatnie procesy w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

Opis procesu z 1689 roku Elzy Kucharczykowej oskar?onej przez Jana Kolberka, mieszczanina nowskiego o uprawianie czarow przy pomocy diabła.

Kres polowaniom na czarownice w Polsce poło?yła konstytucja sejmowa, tzw. ?Konwikcyje w sprawach kryminalnych”, uchwalona w 1776. Wprowadzała powszechny zakaz stosowania tortur (uznaj?c je za zawodny ?rodek dowodowy), a tak?e zabraniała skazywa? osoby oskar?one o czary na kar? ?mierci [22] .

W?rod historykow długo panowało przekonanie, ?e do uchwalenia tej konstytucji przyczynił si? proces 14 czarownic, ktory miał mie? miejsce w 1775 w Doruchowie koło Ostrzeszowa . Jozef Siemek w ksi??ce ?ladami Kl?twy informował, i? ?wiadomo?? o tej zbrodni zmobilizowała co ?mielsze i uczciwsze umysły do walki z pokutuj?cymi tak długo upiorami ?redniowiecza. W wyniku tego na najbli?szym sejmie w 1776 podj?ta została uchwała, ktora zabraniała s?dom stosowa? tortury i rozpatrywa? sprawy o czary”. Szczegołow? relacj? rzekomego naocznego ?wiadka tego procesu oraz tortur i egzekucji niewinnych kobiet (trzy z nich miały umrze? podczas tortur, reszt? za? spalono na stosie w obecno?ci kilku tysi?cy gapiow) wydrukowano w 1835 w gazecie ?Przyjaciel Ludu” (nr 16, 17 i 18 [23] ).

Wspołcze?ni historycy nie tylko kwestionuj? liczb? ofiar procesu w Doruchowie, uwa?aj?c, ?e była ona mniejsza [24] , ale te?, jak na przykład Janusz Tazbir , uwa?aj?, ?e całe zdarzenie mogło by? literackim dziełem Konstantego Majeranowskiego , a w Doruchowie zgin?ło 6 kobiet lecz niekoniecznie w roku 1775 [25] [26] .

W wielu miastach dawnej Rzeczypospolitej procesy o czary ustały jeszcze przed 1776 rokiem. W Poznaniu i we Lwowie ostatnie takie sprawy miały miejsce w 1758, w Lublinie ? w 1732, w Kamie?cu Podolskim ? w 1749, a w Krakowie ? w 1757 [22] . W latach po?niejszych zdarzały si? ju? głownie procesy dotycz?ce pomowie? o stosowanie czarow, wszczynane zwykle przez osoby chc?ce si? od takich zarzutow oczy?ci?. Niekiedy dochodziło jeszcze tak?e do samos?dow, czy, zwłaszcza na Kresach, pławienia domniemanych czarownic [22] . Ostatni? znan? kobiet?, ktor? poddano pławieniu była Krystyna Ceynowa z Chałup ( prowincja Prusy ), utopiona w morzu przez s?siadow w 1836 [27] .

Za ostatni? na dzisiejszych ziemiach polskich (jednocze?nie ostatni? w Europie) domnieman? czarownic?, ktora spłon?ła na stosie, uznaje si? Barbar? Zdunk z miejscowo?ci Reszel na Warmii na terenie owczesnego Krolestwa Prus [28] . Kobieta została oskar?ona o podpalenie, ktore miało zosta? wywołane czarami. Proces trwał kilka lat (1807?1811). Chocia? sprawa winy budziła kontrowersje, s?d w Krolewcu zatwierdził wyrok. Przed spaleniem skazan? prawdopodobnie uduszono [29] [30] . W 1836 r. zgin?ła ostatnia Polka, oskar?ona o czary ? Krystyna Ceynowa została zlinczowana przez swoich s?siadow po tym jak władze pruskie odrzuciły pro?b? o proces o czary; niektorzy sprawcy linczu zostali nast?pnie os?dzeni i skazani na kar? wi?zienia [31] .

Ostatnie procesy w Europie [ edytuj | edytuj kod ]

Inkwizycja hiszpa?ska ju? w XVII w. zniosła instytucjonalne ?ciganie czarownictwa [3] . W wi?kszo?ci krajow Europy oskar?enia o czary ustały w XVIII wieku. W Szwecji procesy o czary zostały zakazane w 1774 [32] . W Anglii ostatnia egzekucja miała miejsce w 1648, w Szkocji ? w 1727, we Francji ? w 1745, w Niemczech ? w 1775.

Za ostatni? spalon? na stosie czarownic? uznaje si? cz?sto Ann? Goldi . Jej egzekucja miała miejsce w 1782 w szwajcarskim kantonie Glarus [33] . Jednak według niektorych badaczy, kobieta została skazana nie za czary, ale za trucicielstwo [34] . W?tpliwo?ci budzi te? sama egzekucja ? według niektorych Anny Goldi nie skazano na spalenie, lecz na ?ci?cie [35] .

Ostatni? osob? w Europie skazan? za czary na kar? wi?zienia była Helen Duncan ? medium spirytystyczne z Wielkiej Brytanii. W 1944 została ona skazana na 9 miesi?cy wi?zienia. Wydaje si? [ potrzebny przypis ] , i? prawdziw? przyczyn? był fakt, i? jako medium przekazywała one informacje obj?te tajemnic? pa?stwow?. Nie mog?c jednak udowodni? jej ani nielegalnego pozyskiwania tajnych informacji, ani oszustwa, przywołano Witchcraft Act z 1735. Natomiast nieco po?niej ? w tym samym roku, rownie? za czary skazano inne medium ? Jane Rebecc? Yorke . Rownie? ona przekazywała informacje o osobach walcz?cych na froncie, przy czym oskar?ano j? o wywoływanie paniki w społecze?stwie. Prawdopodobnie z uwagi na podeszły wiek (72 lata) skazano j? jedynie na nisk? grzywn? ? 5 funtow i poddano trzyletniemu okresowi proby. Jane Rebecca Yorke była wi?c ostatni? osob? w Europie, co do ktorej zapadł wyrok skazuj?cy za czary.

Ostatecznie czary przestały by? w Wielkiej Brytanii przest?pstwem w 1951, kiedy Witchcraft Act zast?piono liberalniejszym Fraudulent Mediums Act [33] .

Czasy wspołczesne [ edytuj | edytuj kod ]

Co prawda w ro?nych rejonach ?wiata (zwłaszcza w krajach Afryki i Indiach) utrzymuje si? przekonanie, i? mo?liwe jest wyrz?dzenie szkody przy pomocy czarow, to jednak oficjalnie czary nie figuruj? w katalogu przest?pstw tych pa?stw, wi?c procesy o czary nie s? przeprowadzane, aczkolwiek zdarzaj? si? samos?dy , w trakcie ktorych osoby zajmuj?ce si? magi? (lub pos?dzone o jej praktykowanie) s? atakowane, a nawet zabijane [36] . W najbiedniejszych rejonach Nigerii cz?stymi ofiarami oskar?e? o czary s? dzieci [37] [38] .

Wspołcze?nie procesy o czary zdarzaj? si? natomiast niekiedy w krajach islamu , m.in. w Arabii Saudyjskiej , gdzie przest?pstwo to zagro?one jest kar? ?mierci [39] . W 2010, telewizyjny liba?ski prezenter, Ali Husajn Sibat, został skazany na ?mier? za uprawianie rzekomych czarow na antenie telewizji [39] . Prezenter wro?ył dzwoni?cym telewidzom [39] . Arabia Saudyjska jest obecnie jedynym krajem na ?wiecie, w ktorym s?d mo?e skaza? na ?mier? za czary.

Słynne procesy o czary [ edytuj | edytuj kod ]

Czarownice z Peney [ edytuj | edytuj kod ]

To nazwa nadana grupie 34 kobiet oskar?onych o roznoszenie d?umy za pomoc? czarow , za co zostały poddane torturom i nast?pnie spalone na stosie w 1545 w miejscowo?ci Peney, nale??cej do Republiki Genewy (obecnie to wie? w kantonie Genewa w Szwajcarii ).

Historia procesow przeciwko czarownicom na terenie Genewy zacz?ła si? w roku 1404, masowe egzekucje (przypuszczalnie ponad 500 ofiar, brak dokładnych danych) miały miejsce w 1513. Z zachowanych dokumentow wynika, i? mi?dzy rokiem 1520 a 1681 oskar?ono o czary 337 osob (w tym 87 m??czyzn), wi?kszo?? z nich, mimo tortur nie przyznała si? do winy. Wykonano 66 egzekucji. Te tzw. ?polowania na czarownice” ł?czyły si? z epidemiami d?umy, ktore nawiedzały region.

Prawie wszyscy owcze?ni chrze?cijanie ( katolicy i protestanci ) byli przekonani o szkodliwo?ci czarownic. Wielu duchownych podsycało t? zbiorow? histeri?. Ktokolwiek protestował przeciwko temu, nara?ał si? sam na oskar?enie o czary.

Jan Kalwin wierzył, i? zgodnie ze słowami Biblii czarownice s? ?wrogami Boga” i nale?y je zabija? bez lito?ci ( Ksi?ga Wyj?cia 22,17). Konstytucja Genewy przewidywała kar? ?mierci dla czarownic, heretykow i blu?niercow. Przyczyny epidemii były nieznane. Z tych powodow Kalwin był przekonany, ?e prawd? jest oskar?enie grupy kobiet i m??czyzn z Peney o roznoszenie (za pomoc? zakl?? i magii) d?umy w tej miejscowo?ci w okresie 3 lat. Uznał te? za prawdziwe ich przyznanie si? do winy, wymuszone podczas tortur. Pastorzy otrzymali polecenie pi?tnowania oskar?onych podczas kaza?. Po kilkumiesi?cznym procesie 34 kobiety zostały skazane na spalenie ?ywcem przed domami, ktore jakoby zaraziły.

Ta egzekucja jest cz?sto przytaczana, głownie przez osoby niech?tne Kalwinowi, jako dowod jego despotyzmu. Pomijany jest przy tym fakt, i? to nie Kalwin rozpocz?ł w Genewie procesy tego typu [40] . Zacz?ły si? one ponad sto lat wcze?niej (zanim Genewa stała si? miastem protestanckim) i nigdy nie przybrały formy masowego terroru (jak np. na terenie owczesnego Cesarstwa ) [ potrzebny przypis ] .

W 1598 kalwi?ski duchowny niemiecki, Anton Praetorius , zakwestionował w ksi??ce Von Zauberey und Zauberern Grundlicher Bericht ( Dokładne sprawozdanie o czarodziejstwie i czarownicach ) zasadno?? wiary w czarownice i domagał si? weryfikacji opinii Kalwina w tej kwestii.

Czarownice z Salem [ edytuj | edytuj kod ]

  Zobacz te?: Czarownice z Salem (film) .

?Czarownice z Salem” to zwyczajowa nazwa grupy około 200 kobiet i m??czyzn, oskar?onych w procesie s?dowym o czarnoksi?stwo w 1692 w Salem Village i Salem Town , w Nowej Anglii (obecnie stan Massachusetts , Stany Zjednoczone). Rezultatem tej sprawy była egzekucja 14 kobiet i 5 m??czyzn.

Proces rzekomych ?czarownic” skutkował odsuni?ciem purytanow od wpływu na władze i zapocz?tkował ewolucj? społecze?stwa ameryka?skiego w kierunku pa?stwa neutralnego ideologicznie.

Proces ?Czarownic z Salem” rozsławiły ameryka?skie dramaty : Giles Corey Henry Wadsworth Longfellowa i The Crucible (pol. Czarownice z Salem ) Arthura Millera , b?d?ce alegori? prze?ladowa? jednostek przez niesprawiedliw? władz? (dramat Millera jest rozwa?aniem na temat konsekwencji działalno?ci senatora McCarthy’ego ).

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

W lutym 1692 mieszkanki Salem corka miejscowego pastora , Betty Parris i jej kuzynka Abigail Williams zacz?ły cierpie? na dziwne konwulsje . Lekarz, historycznie uwa?any za Williama Griggsa, nie zaobserwował ?adnych fizycznych dowodow, ktore wytłumaczyłyby zachowanie dolegliwo?ci? medyczn?. Dziewczynki twierdziły, ?e zostały ?zaczarowane” przez ?ebraczk? Sar? Goods, star? kobiet? Sar? Osborne i czarnoskor? niewolnic? , Titub?. Ka?da z oskar?onych kobiet była cz??ci? marginesu społecznego i miała wiele cech zbie?nych z ?typowymi podejrzanymi” o czarostwo.

Stopniowo objawy choroby zacz?ły pojawia? si? te? u innych mieszkanek Salem. Domniemane 3 ?czarownice” były przesłuchiwane przez kilka dni, pocz?wszy od 1 marca 1692 r., a nast?pnie trafiły do wi?zienia. Kiedy w czasie publicznego przesłuchania ktora? z oskar?onych zabierała głos, dotkni?te osobliw? ?chorob?” dziewczynki tarzały si? po podłodze. Jeszcze bardziej zadziwiła s?dziego Tituba , ktora nie tylko przyznała si? do winy, ale tak?e podała nazwiska wielu innych mieszka?cow miasteczka, rzekomo paraj?cych si? czarn? magi? . Liczba kolejnych osob oskar?anych o czarnoksi?stwo rosła lawinowo (do około 80 oskar?onych) i wi?zienia nawet w okolicznych miejscowo?ciach były przepełnione.

W maju 1692 gubernator William Phips ustanowił s?d w Salem do zaj?cia si? spraw?.

2 czerwca odbył si? pierwszy proces, a 10 czerwca pierwsza egzekucja. Proces oparł si? na zasadzie: przyznanie si? do bycia czarownic? (czarownikiem) oznaczało wypuszczenie na wolno??, nieprzyznanie si? groziło skazaniem na ?mier?. Mi?dzy 10 czerwca i 19 pa?dziernika 1692 powieszono na szubienicy 19 osob, głownie starsze i ubogie kobiety, ale tak?e pastora, ktory odmowił dalszego aresztowania rzekomych czarownic. Jednego 80-letniego starca, Gilesa Coreya (odmawiaj?cego przyznania si? do winy) zabito przez powolne mia?d?enie go pod ogromnymi kamieniami.

W ko?cu maja 1692 władze aresztowały Marth? Carrier. Pewien farmer zeznał, ?e wkrotce po tym jak si? z ni? posprzeczał, padło kilka jego krow. Mała Phoebe Chandler dodała, ?e usłyszała kiedy? głos Carrier mowi?cy, ?e zostanie otruta , i zaraz potem poczuła okropny bol brzucha. Nawet własne dzieci Carrier zeznawały przeciwko niej: o?wiadczyły, ?e matka uczyła je czarow. Najbardziej obci??aj?ce było jednak ?zeznanie” kilku dziewcz?t. Kiedy wprowadzono je do pokoju przesłucha?, na sam widok Marthy Carrier dostały spazmow . Kilka dni po?niej została powieszona. Proces zako?czył si? w styczniu 1693 i wywołał powszechne oburzenie społecze?stwa Nowej Anglii oraz ??dania zado??uczynienia rodzinom ofiar oraz osobom niesłusznie aresztowanym i prze?ladowanym. Jednak a? do 1954 nie wszyscy skazani na ?mier? byli formalnie uniewinnieni.

Przyczyny ?op?tania” [ edytuj | edytuj kod ]

Według niektorych wspołczesnych opinii mo?liwe jest, ?e udawanie ?op?tanych” (zjawisko znane m.in. ze ?redniowiecznej Europy) spowodowane było monotoni? ?ycia w surowym i ascetycznym społecze?stwie purytanow (szczegolnie dotyczyło to młodych dziewcz?t). Dana osoba udawała ?op?tanie”, a nast?pne osoby na?ladowały zachowanie ?op?tanej”, tak ?e w ko?cu dochodziło do zbiorowej histerii .

Mo?liwe jest tak?e zatrucie sporyszem ? rozpowszechnionym grzybem paso?ytniczym zbo?, ktory u ludzi wywołuje konwulsje. Laurie Winn Carlson twierdzi, ?e podobne objawy wywołuje choroba odzwierz?ca ? ?pi?czkowe zapalenie mozgu . Według innej teorii mogła to by? tak?e dziedziczna choroba Huntingtona .

Cz??? badaczy doszła do wniosku, ?e za prze?ladowaniami kryły si? wendety i spory o ziemi?. Jedn? z głownych oskar?ycielek była dwunastoletnia Ann Putnam, ktorej krewniacy uczestniczyli w wielu takich procesach. Putnamowie byli wła?cicielami ziemskimi, ktorych wpływy wyra?nie słabły, a ich udział w polowaniu na czarownice mogł by? prob? wywarcia presji psychicznej, maj?c? na celu odzyskanie utraconego presti?u.

Czarownice z Witten [ edytuj | edytuj kod ]

To nazwa nadana grupie kilkudziesi?ciu (brak dokładnych danych) kobiet, dzieci i nielicznych m??czyzn, oskar?onych w latach 1580?1647 o czarnoksi?stwo i s?dzonych w miejscowo?ci Witten (obecnie w kraju zwi?zkowym Nadrenia Połnocna-Westfalia , Niemcy ). W rezultacie skazano w Witten na ?mier? co najmniej 25 kobiet, 2 m??czyzn i 2 dzieci.

Lata 1580 i 1581 były w Nadrenii i Westfalii rekordowe pod wzgl?dem wyrokow ?mierci na czarownice (np. 44 egzekucje w Recklinghausen , przy czym kobiety stanowiły 80% wszystkich ofiar). W s?siednim ksi?stwie Julich-Kleve-Berg władca ksi??? Wilhelm Bogaty (Wilhelm der Reiche) sceptycznie odnosił si? do istnienia czarownic i nie pozwalał na procesy tego typu.

Nasilenie polowa? na czarownice wi?zało si? z kolejnymi epidemiami d?umy w tym regionie, jednak przyczyny oskar?e? były ro?ne: obwiniano osoby ?społecznie niepo??dane”, takie jak kobiety niezam??ne i samotne, osoby biedne i bezdomne, chore psychicznie, niewypłacalnych dłu?nikow lub kobiety-dzieciobojczynie. W tych przypadkach oskar?enie o czarnoksi?stwo było raczej wygodnym pretekstem do ?eliminacji” tych osob. Rownie? cz?sto oskar?enie o czary było metod? usuni?cia przeciwnikow politycznych w?rod miejscowej szlachty. Cz?sto oskar?enie jednej osoby wi?zało si? z oskar?eniem tak?e wspołmał?onka i czasem tak?e dzieci. Rozpocz?cie procesow o czary wi??e si? z wprowadzeniem inkwizycji do Witten.

Pierwszymi ofiarami w 1580 były dwie biedne i bezdomne kobiety (matka i corka). By? mo?e radni miasta Witten chcieli si? w ten sposob pozby? problemu bezdomnych. Wyroki wykonywano przez spalenie na stosie, utopienie , ?ci?cie lub powieszenie. Ostatnim skazanym i powieszonym w Witten ?czarownikiem” był Arndt Bottermann.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ J.M. Sallmann: Czarownice. Oblubienice szatana . Wrocław: 1994, s. 35.
  2. ↑ a b Guy Bechtel : Cztery kobiety Boga. Ladacznica, czarownica, ?wi?ta, głupia g?? . Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2001, s. 132, 134.
  3. ↑ a b c d Michał Montowski, Zbigniew Mikołejko: Prawdziwa historia czarownic. Prof. Mikołejko: wskazywały je dzieci . Polskie Radio, 2015-02-09. [dost?p 2015-02-18]. ( pol. ) .
  4. ↑ J. Putek (?Mroki ?redniowiecza”, s. 163) przytacza bull? papie?a Innocentego VIII z 1484, w ktorej napisano m.in. ?e (...) wiele osob m?skiego i ?e?skiego rodzaju, zapominaj?c o zbawieniu duszy i wierze katolickiej, wdaje si? z demonami, zarowno inkubami (tj. m?skimi) jak sukkubami (tj. ?e?skimi), sprowadzaj?c zniszczenie i zbrodni? za pomoc? czarow, zakl?? i innych haniebnych wieszczbiarskich wykrocze? (...).
  5. ↑ Kodeks Ur-Nammu w artykule 10 mowi o ?probie rzeki” w razie oskar?enia o czary, brak bli?szych danych z uwagi na stan zachowania zabytku. Po?niejszy Kodeks Hammurabiego w artykule 2 głosi, ?e oskar?ony o czary w Rzece si? zanurzy, je?li Rzeka dosi?gnie go, oskar?yciel jego domostwo jego zabierze . W tej probie winy ?dowodziło” toni?cie, na odwrot ni? w czasach po?niejszych.
  6. ↑ Szarlatani, cudotworcy czy ł?cznicy z bogami? Magowie ?wiata staro?ytnego
  7. ↑ Złe ?piewy i rzucanie uroku musiały by? uznawane za przest?pstwa, gdy? obok nich na Tablicy VIII widniały m.in. okaleczenie, kradzie?, podpalenie, czy fałszywe zeznanie, p. Prawo dwunastu tablic .
  8. ↑ Tworcza interpretacja legis Corneliae de sicariis et veneficis przez Hadriana i jurysprudencj? cesarsk? .
  9. ↑ Magdalena Woli?ska, Znachorstwo ? studium prawno ? kryminalistyczne s. 27. Na rowni czarami traktowano wro?biarstwo o charakterze politycznym. Pauli Sententiae ( 5.21.3 ) przypisywane Paulusowi głosiły ? Kto zasi?ga informacji u astrologow, wro?ow, wieszczow lub magow na temat zdrowia cesarza lub sytuacji pa?stwa, je?li uzyska tak? informacj?, niech b?dzie karany ?mierci? ” (Tam?e, s. 28).
  10. ↑ Aleksander IV w 1258 i 1260 r. stanowczo zakazał inkwizytorom prowadzenia post?powa? dotycz?cych czarow, Jan XXII w bulli Super illius specula z 1326 r. stawiał znak rowno?ci mi?dzy herezj? a magi?, co oznaczało stosowanie wobec magii post?powania inkwizycyjnego. Tam?e, s. 32/33.
  11. ↑ Jacek Wijaczka: Procesy o czary w Prusach Ksi???cych (Brandenburskich) w XVI-XVIII wieku . Toru?: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2007, s. 92, 78.
  12. ↑ W roku 1652 Dnia 9 lipca spalono kilka czarownic w Mogile pod Krakowem, ktore, jak mowi wspołczesny, ?sił? [wiele] innych powoływały, co si? z nimi czarami trudniły”. Był to niezwyczajny wypadek w Polsce i nie mo?na go stawia? na rowni z podobnymi egzekucyami w s?siednich Niemczech, gdzie były przez cały wiek XVII na porz?dku dziennym. W Nisie n. p. na Szl?sku kilkadziesi?t czarownic w tym?e czasie spalono (...). Scherr (Deutsche Kultur und Sittengeschichte, s. 380) donosi, ?e w tem?e hrabstwie od roku 1640 do 1651, około 1000 czarownic zgin?ło. Ludwik Kubala Szkice historyczne t. 2 Lwow 1880, s. 162. Metoda ?powoływania czarownic” była pi?tnowana przez ?wiatlejsze umysły. W Czarownicy powołanej , dziele z 1639, wyst?powano przeciw ?powoływaniu” oraz pławieniu. ( Czarownica powołana albo krotka nauka i przestroga ze strony czarownic ).
  13. ↑ Museum De Heksenwaag [online], www.heksenwaag.nl [dost?p 2016-04-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-09] . . Proba wagi była zapewne wynikiem ewolucji proby wody .
  14. ↑ William Monter: Witch trials in Continental Europe , [w:] Witchcraft and magic in Europe , red. Bengst Ankarloo & Stuart Clark, Unniversity of Pennsylvania Press, Philadelphia 2002, s. 12 i nast., ISBN  0-8122-1787-X .
  15. ↑ Wacław Uruszczak , Historia pa?stwa i prawa polskiego. Tom I (966?1795) , Warszawa 2013, s. 379.
  16. ↑ M. Pilaszek, Procesy o czary w Polsce w wiekach XV?XVIII , Krakow 2008, s. 509-512.
  17. ↑ M. Pilaszek, Procesy o czary w Polsce w wiekach XV-XVIII , Krakow 2008, s. 470.
  18. ↑ Małgorzata Radziewicz: Procesy o czary na pograniczu nysko-jesenickim . muzeum.nysa.pl. [dost?p 2018-04-17].
  19. ↑ Gda?sk rehabilituje ostatni? czarownic? spalon? na stosie? . wyborcza.pl. [dost?p 2018-07-26].
  20. ↑ Wznowienie procesu gda?skiej czarownicy Anny Kruger . dziennikbaltycki.pl. [dost?p 2018-07-26].
  21. ↑ Marvin Harris: Krowy, ?winie, wojny i czarownice . Zagadki kultury . Katowice: Ksi??nica, 2007, s. 198?244.
  22. ↑ a b c Małgorzata Pilaszek: Procesy o czary w Polsce w wiekach XV-XVIII . Krakow: Universitas, 2008, s. 220, 324, 329. Encyklopedia staropolska: Czary i czarownice .
  23. ↑ Przyjaciel ludu, czyli, Tygodnik potrzebnych i po?ytecznych wiadomo?ci .
  24. ↑ Konstytucja 1543 r. i pocz?tki procesow o czary w Polsce .
  25. ↑ Janusz Tazbir . Wawrzeniecki i ?agiell jako tworcy falsyfikatow . ?Nauka”. 3/2006, s. 47. Polska Akademia Nauk .  
  26. ↑ B. Szyma?ski. Spor o czarownice . ?Czas Ostrzeszowski”, 2005 nr 33.  
  27. ↑ Ostatnie pławienie czarownicy .
  28. ↑ Adam W?głowski : Ani czarownica, ani ostatnia, tylko stos prawdziwy . Historia Focus.pl. [dost?p 2013-11-26].
  29. ↑ Polskie Radio: Barbara Zdunk ? ostatnia czarownica Europy . polskieradio.pl, 2017-08-21. [dost?p 2018-01-10].
  30. ↑ Joanna Podgorska, Artur Podgorski: Po?ar z czaru . Polityka , 2006-06-24. [dost?p 2018-01-12].
  31. ↑ Krzysztof   Jo?wiak , Procesy czarownic w Rzeczypospolitej Obojga Narodow [online], www.rp.pl, 15 pa?dziernika 2016 [dost?p 2020-09-01] ( pol. ) .
  32. ↑ Lech Bielski, Mariusz Tr?ba, Tablice historyczne . Bielsko-Biała 2005, s.139.
  33. ↑ a b Jeffrey B. Russell: Krotka historia czarownictwa . Wrocław: Wydawnictwo Dolno?l?skie, 2003, s. 148.
  34. ↑ Michał Komar: Pro?ba o dobr? ?mier? . Warszawa: 1993, s. 12.
  35. ↑ I. Rath ? Vegh: Historia ludzkiego szale?stwa . Warszawa: 1973, s. 203.
  36. ↑ [1] , [2] , [3] .
  37. ↑ Dispatches ? Series 8 (Saving Africa’s Witch Children) . Channel 4 . [dost?p 2010-05-06]. ( ang. ) .
  38. ↑ Faith Karimi: Abuse of child ‘witches’ on rise, aid group says . CNN , 2009-05-18. [dost?p 2010-05-06]. ( ang. ) .
  39. ↑ a b c Arabia Saudyjska: Liba?ski prezenter tv w pi?tek zostanie ?ci?ty . Gazeta.pl , 2010-04-01. [dost?p 2011-02-14].
  40. ↑ Kalwin znany był z nietolerancyjno?ci, zwłaszcza w sprawie Miguela Serveta .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

  • Stawi?ski P.: Demonizm i czary w ?yciu społecznym purytanow ameryka?skich okresu kolonialnego , Cz?stochowa 1997.
  • Komar M.: Czarownice i inni , Krakow 1980.
  • Putek Jozef: Mroki ?redniowiecza , Pa?stwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1985.
  • Marc Aronson: Witch-Hunt: Mysteries of the Salem Witch Trials , Simon and Schuster, 2003.
  • Oskar Pfister: Calvins Eingreifen in die Hexer- und Hexenprozesse von Peney 1545 nach seiner Bedeutung fur Geschichte und Gegenwart , Zurich 1947.
  • Marilynne K. Roach: The Salem Witch Trials: A Day-To-Day Chronicle of a Community Under Siege , Cooper Square Press, 2002.
  • Alex Woolf: Investigating History Mysteries , Heinemann Library, 2004.
  • Nigel Cawthorne: Historia prze?ladowa?. Wied?my i czarownice .
  • George Brown Tindall , Dawid E. Shi: Historia Stanow Zjednoczonych , Wydawnictwo S-ka, Pozna? 2002.
  • Richard Kieckhefer, European Witch Trials. Their Foundation in Popular and Learned Culture 1300?1500 , London 1976.
  • Alina Cała, ?yd ? Wrog Odwieczny? Antysemityzm w Polsce i jego ?rodła , Warszawa 2012.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Proces_o_czary&oldid=73862671 ”