한국   대만   중국   일본 
Powstanie w Jesselton ? Wikipedia, wolna encyklopedia Przejd? do zawarto?ci

Powstanie w Jesselton

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powstanie w Jesselton
II wojna ?wiatowa , Wojna na Pacyfiku
Ilustracja
Tablica z nazwiskami niektorych uczestnikow powstania straconych przez Japo?czykow. Petagas War Memorial
Czas

9 pa?dziernika 1943 ? 21 stycznia 1944

Miejsce

Jesselton

Terytorium

Borneo Połnocne (protektorat brytyjski pod okupacj? japo?sk?)

Wynik

zwyci?stwo Japo?czykow

Strony konfliktu
rebelianci Kinabalu   Japonia
Dowodcy
Albert Qwok † Masataka Yamawaki
Kiyoji Shimizu
Siły
100 Chi?czykow
200?250 Bornea?czykow
kilkudziesi?ciu policjantow (gł. Hindusow) 		Kilkuset ?ołnierzy i policjantow
8 samolotow
Straty
3?4 tys. zabitych (wliczaj?c ofiary cywilne) 50?90 zabitych
Poło?enie na mapie Malezji
Mapa konturowa Malezji, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Ziemia5°58′17″N   116°05′43″E / 5,971389   116,095278

Powstanie w Jesselton (ang. Jesselton revolt , Double Tenth revolt ) ? antyjapo?skie wyst?pienie zbrojne, do ktorego doszło 9 pa?dziernika 1943 roku, podczas wojny na Pacyfiku , w mie?cie Jesselton na terytorium okupowanego przez Japoni? brytyjskiego protektoratu Borneo Połnocne .

Powstanie zorganizował ruch oporu Kinabalu dowodzony przez Alberta Qwoka . W jego szeregach walczyli członkowie lokalnej chi?skiej diaspory, przedstawiciele ludow autochtonicznych, a tak?e Hindusi i nieliczni Europejczycy. Słabo uzbrojonym powsta?com udało si? na jeden dzie? opanowa? Jesselton. Rebelia szybko została jednak stłumiona przez japo?sk? armi? . Przywodcow powstania uj?to i stracono, a na skutek masowych represji ?ycie straciło około 3?4 tys. mieszka?cow Borneo Połnocnego.

Geneza [ edytuj | edytuj kod ]

Borneo , trzecia co do wielko?ci wyspa ?wiata, przed wybuchem II wojny ?wiatowej znajdowała si? pod kontrol? mocarstw kolonialnych. Jej południowa, wschodnia i zachodnia cz??? wchodziły w skład Holenderskich Indii Wschodnich . Połnocne regiony pozostawały natomiast pod kontrol? Wielkiej Brytanii . W połnocno-wschodniej cz??ci wyspy od 1881 roku istniał brytyjski protektorat Borneo Połnocne (ob. malezyjski stan Sabah ) [1] .

Po wybuchu wojny na Pacyfiku Borneo stało si? jednym z priorytetowych celow japo?skiej ofensywy [2] . Pierwszy desant wyl?dował na wyspie ju? 16 grudnia 1941 roku, a wi?c nieco ponad tydzie? po ataku na Pearl Harbor . Do 10 lutego 1942 roku Japo?czycy przej?li kontrol? nad najwa?niejszymi punktami wyspy, zarowno w jej brytyjskiej, jak i holenderskiej cz??ci. Dwa miesi?ce po?niej skapitulowały ostatnie alianckie oddziały na Borneo [3] .

  Osobny artykuł: Bitwa o Borneo (1941?1942) .

Administrowanie holendersk? cz??ci? Borneo zostało powierzone Cesarskiej Marynarce Wojennej . Byłe posiadło?ci brytyjskie znalazły si? natomiast pod zarz?dem Cesarskiej Armii Japo?skiej . Kwater? głown? zarz?du wojskowego ulokowano w Kuchingu [4] .

Narodziny partyzantki Kinabalu [ edytuj | edytuj kod ]

Albert Kwok , lider rebeliantow Kinabalu, przywodca powstania w Jesselton

Japo?czycy zaprowadzili na Borneo surowy re?im okupacyjny, stosuj?c jednocze?nie polityk? ? dziel i rz?d? ”. Z jednej strony ? podobnie jak na innych okupowanych terytoriach ? obiektem ro?norakich szykan i represji stała si? chi?ska diaspora [a] [5] . Z drugiej, Japo?czycy wykonywali rozmaite gesty pod adresem elity autochtonicznej, staraj?c si? ? w wielu wypadkach z sukcesem ? zapewni? sobie jej wspołprac? [6] .

Na Borneo Połnocnym japo?skie rz?dy stopniowo straciły jednak popularno??. O ile w przypadku Chi?czykow wrogo?? wobec okupanta budziły surowe represje, kontrybucje i pobor przymusowej siły roboczej, o tyle ludno?? autochtoniczna ucierpiała przede wszystkim na skutek pogarszaj?cej si? sytuacji gospodarczej. Wojna i okupacja spowodowały załamanie handlu kauczukiem , drewnem i abak? , ktore były dot?d głownymi produktami eksportowymi protektoratu. Gwałtownie rosn?cemu bezrobociu towarzyszyły inflacja i niedobory towarow pierwszej potrzeby, w szczegolno?ci ry?u . Du?ym ci??arem dla ludno?ci były tak?e nakładane przez Japo?czykow podatki [7] .

Ruch oporu zacz?ł kiełkowa? mi?dzy innymi w Jesselton (ob. Kota Kinabalu), o?rodku miejskim w zachodniej cz??ci protektoratu. Na jego czele stan?ł 22-letni Chi?czyk, Albert Qwok (wła?c. Guo Heng Nan). Cho? jego oficjalnym zawodem było praktykowanie tradycyjnej medycyny chi?skiej , pozostawał jednocze?nie oficerem wywiadu rz?du Czang Kaj-szeka . Do organizowania antyjapo?skiej konspiracji przyst?pił ju? latem 1942 roku. Jego wspołpracownikami byli m.in. chi?ski biznesmen Lim Teng Fatt i muzułma?ski imam o nazwisku Marajukin. Obaj pomogli mu nawi?za? kontakt z ppłk. Alejandro Suarezem, przywodc? filipi?skiej partyzantki na wyspach Tawi-Tawi . Na pocz?tku 1943 roku Qwok udał si? na Filipiny . Po powrocie na Borneo zało?ył baz? w okolicach Manggatal na połnoc od Jesselton i przyst?pił do organizowania partyzantki, znanej odt?d jako ruch oporu Kinabalu (ang. Kinabalu Guerrilla Defence Force , pinyin : Shenshan Youji Dui ) [8] .

W czerwcu 1943 roku Qwok ponownie udał si? na Tawi-Tawi, gdzie przez dwa miesi?ce przechodził wojskowe szkolenie. Na Borneo powrocił w stopniu podporucznika ?sił zbrojnych USA na Filipinach” ( US Forces in the Philippines ). Filipi?scy partyzanci obiecali przekaza? rebeliantom Kinabalu niewielkie ilo?ci broni i amunicji. Dostawa została opłacona przez Qwoka, lecz dotarła na Borneo dopiero pod koniec grudnia 1943 roku, tj. ju? po upadku powstania w Jesselton [9] .

Siatka Qwoka utrzymywała kontakt z brytyjskimi i australijskimi ?ołnierzami przetrzymywanymi w obozach jenieckich na Borneo Połnocnym [8] . Do wspołpracy udało si? zwerbowa? niektorych członkow rozwi?zanej przez Japo?czykow paramilitarnej formacji North Borneo Volunteer Force [b] oraz funkcjonariuszy dawnej policji kolonialnej, ktor? okupant pozostawił na słu?bie. Qwok starał si? pozyska? w szeregi konspiracji nie tylko miejscowych Chi?czykow, lecz tak?e ludno?? autochtoniczn?. Zabiegi te zako?czyły si? cz??ciowym powodzeniem. Akces do ruchu oporu zgłosili przedstawiciele niektorych miejscowych ludow, w szczegolno?ci ludu Taus?g. Z kolei plemiona Dusun i Murut w obawie przed japo?skimi represjami odmowiły udzielenia wsparcia rebeliantom [10] .

Qwok i jego wspołpracownicy planowali wywoła? antyjapo?skie powstanie, ktore obj?łoby całe Borneo Połnocne. Niewykluczone, i? mieli nadziej?, ?e rownolegle wybuchnie tak?e powstanie w holenderskiej cz??ci wyspy [11] .

Powstanie [ edytuj | edytuj kod ]

Przyczyny i przygotowania [ edytuj | edytuj kod ]

Na pocz?tku pa?dziernika 1943 roku Qwok zarz?dził natychmiastowe rozpocz?cie powstania, bez dalszego oczekiwania na zapowiedziane dostawy broni i amunicji [12] . Decyzja zapadła w reakcji na informacj?, i? władze japo?skie planuj? powoła? 2 tys. chi?skich m??czyzn w szeregi swoich formacji pomocniczych. Ruch oporu zostałby w ten sposob pozbawiony kluczowego rezerwuaru rekrutow. Jednocze?nie Qwok otrzymał informacj?, i? Japo?czycy planuj? przeprowadzi? brank? dziewcz?t i młodych kobiet z zamiarem wysłania ich do wojskowych domow publicznych [10] .

Faktem jest, i? Japo?czycy planowali przeprowadzi? pobor do formacji pomocniczych, miał on jednak obj?? wył?cznie ludno?? autochtoniczn?. Brak tak?e dowodow, ktore potwierdzałyby, ?e Japo?czycy faktycznie zamierzali przeprowadzi? brank? chi?skich dziewcz?t i kobiet. Najprawdopodobniej lider ruchu oporu podj?ł decyzj? o rozpocz?ciu walki, bazuj?c na nieprawdziwych lub zniekształconych pogłoskach. Malezyjski historyk Keat Gin Ooi podkre?la, ?e wpływ na post?powanie Qwoka miał w du?ej mierze jego gor?cy chi?ski patriotyzm. Niezadowolenie z warunkow ?ycia, ktore panowały pod japo?sk? okupacj? , było natomiast przyczyn?, dla ktorej poparła go cz??? ludno?ci autochtonicznej [13] .

Fakt, i? Qwok i jego organizacja utrzymywali kontakty z filipi?sk? partyzantk?, najprawdopodobniej nie miał wpływu na decyzj? o rozpocz?ciu powstania. Rozkazy, ktore Qwok otrzymał od ppłk. Suareza, nie wykraczały bowiem poza prowadzenie działalno?ci wywiadowczej na zachodnim wybrze?u Borneo Połnocnego [13] .

Dat? rozpocz?cia powstania wyznaczono na noc z 9 na 10 pa?dziernika, tj. w wigili? ??wi?ta Podwojnej Dziesi?tki”, upami?tniaj?cego powstanie Republiki Chi?skiej. Qwok liczył, ?e wybor tej daty podziała mobilizuj?co na miejscow? społeczno?? chi?sk? [14] . Prawdopodobnie liczył, ?e powsta?cy zdołaj? si? utrzyma? do czasu nadej?cia dostaw broni i amunicji, ktore obiecali filipi?scy partyzanci. Nast?pnie planował przyst?pi? do wojny podjazdowej i kontynuowa? j? do czasu spodziewanej alianckiej inwazji [15] .

Przyst?puj?c do walki Qwok dysponował nie wi?cej jak 350 lud?mi, w wi?kszo?ci bez przeszkolenia wojskowego [10] . Trzon jego sił stanowiło około 100 chi?skich partyzantow, do ktorych doł?czyło jeszcze od 200 do 250 bojownikow wywodz?cych si? z miejscowych ludow [10] [16] . Nie mogł natomiast otrzyma? wsparcia ze strony brytyjskich je?cow wojennych, ktorych udział w walce przewidywały jego pierwotne plany, gdy? poł roku wcze?niej wszyscy zostali przeniesieni do Sandakanu we wschodniej cz??ci protektoratu [10] .

Japo?ska Kempeitai dysponowała rozbudowan? siatk? informatorow, niemniej nie dotarły do niej ?adne informacje o planowanym powstaniu [14] .

Zdobycie Jesselton [ edytuj | edytuj kod ]

100 chi?skich partyzantow zainicjowało powstanie, likwiduj?c posterunki policji w Tuaran i Manggatal. Nast?pnie udali si? do Jesselton [16] . Opanowanie miasta ułatwił fakt, ?e na stron? powsta?cow przeszło kilkudziesi?ciu miejscowych policjantow, w wi?kszo?ci Hindusow [17] . Na umowiony sygnał do wybrze?a dobiły tak?e łodzie przewo??ce około 200?250 bornea?skich bojownikow. Walka trwała niespełna trzy godziny. Powsta?cy zdobyli najwa?niejsze obiekty w mie?cie, w tym posterunki policji i siedzib? urz?du celnego. Zabili tak?e wszystkich Japo?czykow, ktorzy wpadli w ich r?ce. Jednocze?nie podpalili molo oraz magazyny portu i urz?du celnego, licz?c, ?e po?ar zgromadzonego w nich kauczuku zaalarmuje kr???ce na pobliskich wodach alianckie okr?ty podwodne. Japo?czycy zdołali si? utrzyma? jedynie w silnie ufortyfikowanych koszarach Wiktorii [14] .

Gdy nastał ?wit, na najwa?niejszych budynkach zawisły flagi Borneo Połnocnego, Wielkiej Brytanii , USA i Republiki Chi?skiej [14] . Na ulicach słucha? było okrzyki ?Niech ?yj? Chiny!” [9] .

Rebelianci kontrolowali Jesselton tylko przez jeden dzie?, po czym przyst?pili do odwrotu [16] . 12 pa?dziernika zdołali jeszcze opanowa? poło?one na połnocy Kota Belud . Tam rownie? zabili wszystkich schwytanych Japo?czykow [14] . Po przegrupowaniu w bazie nieopodal Manggatal, niektorzy powsta?cy wycofali si? pod osłon? gor w gł?bi wyspy [18] . Qwok z cz??ci? towarzyszy postanowił jednak trzyma? si? blisko wybrze?a, licz?c, ?e filipi?scy partyzanci Suareza przyb?d? mu z pomoc? [14] .

Upadek powstania [ edytuj | edytuj kod ]

Japo?ski kontratak rozpocz?ł si? 14 pa?dziernika [14] . Z Kuchingu wysłano do Jesselton dwie kompanie wojska, ktorym towarzyszyli funkcjonariusze Kempeitai i kolaboracyjnej policji. Ekspedycja karna zabezpieczyła miasto, a nast?pnie wyruszyła na połnoc, wzdłu? wybrze?a, w kierunku Tuaran i Kota Belud. Szlak jej przemarszu znaczyły spalone wioski i rzezie ludno?ci cywilnej [19] . Osiem bombowcow z bazy w Kuchingu regularnie bombardowało i ostrzeliwało wsie podejrzewane o sympatyzowanie z powsta?cami [14] . Setki mieszka?cow Jesselton i pobliskich miejscowo?ci zostało aresztowanych i poddanych torturom [20] .

Rebelianci Kinabalu kontynuowali walk? jeszcze przez dwa miesi?ce, atakuj?c japo?skie posterunki na wybrze?u i w gł?bi wyspy [14] . W mi?dzyczasie zast?pca Qwoka, Lim Teng Fatt, otrzymał wiadomo??, ?e na przyl?dku Labian we wschodniej cz??ci Borneo Połnocnego wyl?dowali alianccy ?ołnierze. Wbrew nadziejom powsta?cow nie były to jednak siły inwazyjne, a jedynie sze?cioosobowa grupa wywiadowcza, ktor? dowodził kpt Francis George Leach ?Gort” Chester. Lim Teng Fatt zdołał nawi?za? z nim kontakt i uzyska? obietnic? dostaw broni, amunicji i medykamentow. Do powsta?cow miało tak?e doł?czy? kilku alianckich wywiadowcow z zadaniem zorganizowania siatki szpiegowskiej na zachodnim wybrze?u Borneo Połnocnego [21] . 18 stycznia 1944 roku do wybrze?y Borneo przybił ameryka?ski okr?t podwodny USS ?Tinosa” , na ktorego pokładzie znajdowała si? pi?cioosobowa grupa wywiadowcza oraz 2,2 ton zaopatrzenia. Okazało si? jednak, ?e na skutek biurokratycznych zaniedba? bro?, amunicja i medykamenty, ktore ?Gort” Chester obiecał powsta?com, pozostały w australijskim porcie Fremantle [22] .

W mi?dzyczasie ruch oporu Kinabalu został ostatecznie zduszony. Qwok, ktory stracił nadziej? na pomoc z zewn?trz i nie chciał nara?a? na represje mieszka?cow doliny, w ktorej si? ukrywał, postanowił odda? si? w r?ce Japo?czykow [23] . Kapitulacja nast?piła 19 grudnia 1943 roku. Qwok i jego towarzysze zostali zabrani do siedziby Kempeitai w dawnym klubie sportowym w Jesselton. Przywodc? powstania poddano okrutnym torturom, nie wydał jednak ?adnego ze swoich wspołpracownikow, bior?c cał? win? na siebie [22] .

21 stycznia 1944 roku [19] Qwok wraz z czterema najbli?szymi wspołpracownikami został ?ci?ty na obrze?ach Jesselton. Nast?pnie w tym samym miejscu rozstrzelano ich 170 towarzyszy [24] . Kolejnych 96 powsta?cow trafiło do wi?zienia Batu Tiga, gdzie poddano ich torturom, a nast?pnie stracono w masowej egzekucji 5 maja 1944 roku. 131 osob trafiło do wi?zienia na wyspie Labuan , z czego tylko siedmiu doczekało kapitulacji Japonii [19] .

W lutym 1944 roku rozpocz?ła si? akcja represyjna przeciwko ludowi Taus?g, ktorego przedstawiciele wzi?li udział w walce po stronie powsta?cow. Zamieszkane przez nich wysepki, rozrzucone wzdłu? wybrze?a Borneo Połnocnego, zostały brutalnie spacyfikowane. Na wyspie Mantanani oddział Kempeitai, ktorym dowodził por. Kiyoji Shimizu, za pierwszym razem przeprowadził masowe aresztowania. Podczas kolejnej pacyfikacji Taus?gowie stawili jednak Japo?czykom zbrojny opor i zostali zmasakrowani [c] . Oddział Shimizu wymordował m??czyzn, kobiety i dzieci, a ich wie? i łodzie rybackie spalił. Do masowych mordow na Taus?gach doszło tak?e na wyspach Dinawan , Mengalum , Udar i Sulug . W rezultacie m?ska populacja tego ludu została w znacznej mierze eksterminowana [25] .

Epilog [ edytuj | edytuj kod ]

Powstanie w Jesselton było jedynym tak znacz?cym antyjapo?skim wyst?pieniem podczas okupacji wyspy [26] . Jean-Luis Margolin okre?lił je jako: ?najwi?kszy tytuł do chwały w historii oporu na Borneo” [17] . Zostało jednak?e okupione ogromnymi ofiarami. Na skutek walk i represji poniosło ?mier? od 3 [17] do 4 [19] tys. osob, co stanowiło 2% populacji Borneo Połnocnego [17] .

Straty okupanta ograniczyły si? do 50?90 zabitych Japo?czykow i Tajwa?czykow, w wi?kszo?ci cywilow [d] [17] [19] .

W kwietniu 1944 roku siedziba japo?skiego zarz?du wojskowego została przeniesiona z Kuchingu do Jesselton [27] .

Zbrodnie popełnione podczas pacyfikacji Borneo Połnocnego były przedmiotem post?powania s?dowego, ktore toczyło si? w Singapurze w lipcu 1946 roku. Wyrokiem brytyjskiego s?du wojskowego por. Kiyoji Shimizu i sier?. Heihachi Mukai zostali wtedy skazani na kar? ?mierci, a st. sier?. szt. Chokichi Uchiyama na kar? do?ywotniego pozbawienia wolno?ci. Dwoch innych japo?skich podoficerow skazano na kary wi?zienia w wymiarze po 15 lat i 6 lat, a trzech oskar?onych uniewinniono [28] .

W miejscu, w ktorym stracono Qwoka i jego towarzyszy, znajduje si? obecnie Petagas War Memorial [29] .

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Represje wobec chi?skiej diaspory na Borneo nie przybrały jednak formy masowych rzezi, jak to miało miejsce w Singapurze i na pozostałych obszarach Połwyspu Malajskiego . Patrz: Ooi 2011 ↓ , s. 65?66.
  2. ↑ Byli to m.in. Jules Peter Stephens i Charles Peter. Patrz: Ooi 2011 ↓ , s. 99.
  3. ↑ W obronie swych kobiet i dzieci Taus?gowie rzucili si? na Japo?czykow uzbrojeni jedynie we włocznie i maczety Parang. Patrz: Rycerze Bushido 2004 ↓ , s. 238.
  4. ↑ Lynette Ramsay Silver podaje, ?e japo?skie straty si?gn?ły 1,9 tys. zabitych, co nie znajduje jednak potwierdzenia w innych ?rodłach. Patrz: Silver 2007 ↓ , s. 141.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Ooi 2011 ↓ , s. 7?9.
  2. ↑ Ooi 2011 ↓ , s. 28?30.
  3. ↑ Ooi 2011 ↓ , s. 35?37.
  4. ↑ Ooi 2011 ↓ , s. 38.
  5. ↑ Ooi 2011 ↓ , s. 61, 100.
  6. ↑ Ooi 2011 ↓ , s. 61?64.
  7. ↑ Ooi 2011 ↓ , s. 99?100.
  8. ↑ a b Silver 2007 ↓ , s. 126?127.
  9. ↑ a b Ooi 2011 ↓ , s. 101.
  10. ↑ a b c d e Silver 2007 ↓ , s. 140.
  11. ↑ Silver 2007 ↓ , s. 126.
  12. ↑ Ooi 2011 ↓ , s. 99, 101.
  13. ↑ a b Ooi 2011 ↓ , s. 101?102.
  14. ↑ a b c d e f g h i Silver 2007 ↓ , s. 141.
  15. ↑ Silver 2007 ↓ , s. 140?141.
  16. ↑ a b c Ooi 2011 ↓ , s. 98.
  17. ↑ a b c d e Margolin 2013 ↓ , s. 263.
  18. ↑ Ooi 2011 ↓ , s. 98?99.
  19. ↑ a b c d e Ooi 2011 ↓ , s. 99.
  20. ↑ Rycerze Bushido 2004 ↓ , s. 237.
  21. ↑ Silver 2007 ↓ , s. 142?145.
  22. ↑ a b Silver 2007 ↓ , s. 149.
  23. ↑ Silver 2007 ↓ , s. 145.
  24. ↑ Silver 2007 ↓ , s. 149, 166.
  25. ↑ Rycerze Bushido 2004 ↓ , s. 237?239.
  26. ↑ Ooi 2011 ↓ , s. 87.
  27. ↑ Ooi 2011 ↓ , s. 53.
  28. ↑ Shimizu Kiyoji (Kiyogi) and others . singaporewarcrimestrials.com. [dost?p 2020-06-02]. ( ang. ) .
  29. ↑ Silver 2007 ↓ , s. 382.

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

  • Lord Russell of Liverpool: Rycerze Bushido . Warszawa: Sensacje XX wieku, 2004. ISBN  83-913460-5-6 .
  • Jean-Luis Margolin: Japonia 1937?1945. Wojna Armii Cesarza . Warszawa: Wydawnictwo Akademickie ?Dialog”, 2013. ISBN  978-83-63778-16-3 .
  • Keat Gin Ooi: The Japanese occupation of Borneo, 1941?1945 [e-book/pdf] . London, New York: Routledge, 2011. ISBN  978-0-203-85054-1 . ( ang. ) .
  • Lynette Ramsay Silver: Sandakan: A Conspiracy of Silence . Kota Kinabalu: Opus Publications, 2007. ISBN  978-983-3987-04-7 . ( ang. ) .
?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Powstanie_w_Jesselton&oldid=73557156 ”