Panteon, przekroj poprzeczny i sfera
celli
Wn?trze ?wi?tyni na obrazie
Panniniego
, widoczny
oculus
Przekroj przez budowl? (ilustr. z pocz. XX w.)
Widok na Panteon z 1836 roku, autorstwa
Jakoba Alta
. Ukazane zostały dwie wie?yczki (nazywane o?limi uszami) dobudowane w wieku XVII, a rozebrane w 1883 roku.
Panteon w Rzymie
(
łac.
Pantheon
[1]
, z
greckiego
Π?νθειον
,
pan
? wszystko,
theoi
? bogowie,
panteon
?
miejsce po?wi?cone wszystkim bogom
) ? okr?gła ?wi?tynia na
Polu Marsowym
, ufundowana przez cesarza
Hadriana
w roku 125 na miejscu wcze?niejszej z 27 r. p.n.e., zniszczonej w po?arze w 64 r. n.e.
Budow? gmachu kierował
Apollodoros
, zesłany, po czym prawdopodobnie stracony po?niej przez cesarza. Panteon po?wi?cony był bostwom planetarnym oraz owcze?nie panuj?cemu cesarzowi, a od VII wieku Panteon jest u?ytkowany jako katolicki ko?cioł pw. Santa Maria ad Martyres (
pol.
Naj?wi?tszej Marii Panny od M?czennikow
).
Jest jedn? z najlepiej zachowanych budowli z czasow staro?ytnego Rzymu. 42-metrowa kopuła
Santa Maria del Fiore
Filippo Bruneleschiego we Florencji została wybudowana na wzor tej z Rzymu. Na panteonie wzorowany jest tak?e warszawski
ko?cioł ?w. Aleksandra
przy
placu Trzech Krzy?y
.
Pierwotnie Panteon był prostok?tn? ?wi?tyni? ufundowan? ku czci boskich patronow Rzymu około roku 27 p.n.e. przez
Agrypp?
(zi?cia i najbli?szego wspołpracownika cesarza
Oktawiana Augusta
). Uległ on jednak zniszczeniu w skutek wielkiego po?aru Rzymu. Około roku 125 został odbudowany staraniem cesarza Hadriana, ale ju? w zmienionej formie ? na planie okr?gu. Pozostawiono jednak oryginalny, zachowany po po?arze prostok?tny
portyk
z kolumnad? i z napisem fundacyjnym na belkowaniu frontonu, po?wi?conym Agryppie. Portyk został wowczas przekryty pot??nymi
br?zowymi
d?wigarami długo?ci 11,8 m, o ktorych w 1450 r. wspominał architekt
Leone Battista Alberti
[2]
. Podczas najazdu barbarzy?cow na
Rzym
w V wieku ?wi?tynia została uszkodzona.
W roku 609 cesarz wschodniorzymski
Fokas
podarował Panteon
papie?owi Bonifacemu IV
, ktory adaptował wn?trze budowli na ko?cioł pw. Santa Maria ad Martyres (
?wi?tej Marii Panny od M?czennikow
). Dzi?ki temu, ?e Panteon stał si? odt?d miejscem kultu chrze?cija?skiego, nie został rozebrany jak wi?kszo?? innych ?wi?ty? staro?ytnego Rzymu. W roku 663 na polecenie cesarza
Konstansa II
zdj?to br?zowe, pozłacane płytki pokrycia kopuły wykorzystuj?c kruszec do bicia monet. Wierzch kopuły został pokryty ponownie w roku 735, kiedy papie?
Grzegorz III
zlecił pokrycie kopuły i dachu portyku Panteonu blach?
ołowian?
.
W XIV wieku Panteon został zamieniony w fortec?. W okresie
renesansu
został odnowiony. Pracami kierował
Rafael Santi
, ktory po?niej został w nim pochowany. W Panteonie spoczywaj? rownie? zwłoki włoskich krolow
Wiktora Emanuela II
(grobowiec uko?czony w 1888) i
Humberta I
.
Panteon był najwi?ksz? budowl? kopułow? na ?wiecie. Prostota i regularno?? budowli, pi?kno poszczegolnych elementow, znakomity materiał konstrukcyjny, nadaj? całemu jej wn?trzu majestatyczny charakter, mimo wielu strat i zubo?e?. M. in. papie?
Urban VIII
(Maffeo Barberini) obawiaj?c si? ataku niemieckich
protestantow
na sw? siedzib? kazał br?zowe
kwiatony
z tympanonu i d?wigary z portyku Panteonu (a tak?e inne br?zowe elementy antycznych rzymskich budowli, m.in.
term Karakalli
) wyłama? z murow, za? z uzyskanych t? drog? 230 ton br?zu kazał w 1632 r. odla? działa
[2]
, a reszt? metalu przeznaczył na wykonanie kolumn spiralnych według projektu
Berniniego
nad grobem ?w. Piotra w
bazylice ?w. Piotra
w
Watykanie
. Mieszka?cy Rzymu skwitowali to powiedzeniem:
Quod non fecerunt barbari, fecerunt Barberini
(czego nie zniszczyli barbarzy?cy, zniszczył Barberini). Po bokach budowli dobudowano wtedy rownie? dwie wie?yczki (nazywane pogardliwie o?limi uszami Barberiniego), rozebrane w 1883 roku.
Panteon jest
rotund?
o ?rednicy 43,6 m i takiej samej wysoko?ci. Przed wej?ciem do ?wi?tyni znajduje si? dobudowany trzyrz?dowy portyk 16
kolumn
w
porz?dku korynckim
, z czego 8 ustawionych jest w pierwszym rz?dzie. Wie?czy go
fronton
, pod ktorym, na belkowaniu widnieje inskrypcja:
M AGRIPPA L F COS TERTIVM FECIT
/
M(arcus) Agrippa L(ucii)F(ilius) CO(n)S(ul) TERTIVM FECIT
,
ktor? mo?na przetłumaczy? jako ?Wzniesiony przez Marka
Agrypp?
, syna Lucjusza, kiedy był po raz trzeci konsulem”. Wysoko?? portyku wraz z tympanonem wynosi 25,0 m.
Kopuła
budowli odlana jest z niezbrojonego,
monolitycznego
betonu
z centralnym otworem (
oculusem
) o ?rednicy ok. 7,9 m, jedynym otworem w kopule o?wietlaj?cym wn?trze. Poniewa? otwor nie ma przykrycia, posadzka na ?rodku jest lekko wkl?sła z odpływem na zewn?trz do odprowadzania wod opadowych. Struktura kopuły jest pozbawiona nadmiernej masy oraz usztywniona ?ebrami przez zastosowanie
kasetonow
, a masywne ?ciany b?bna podporowego kopuły zostały usztywnione i uelastycznione (na ich ruchy od zmian termicznych) przy jednoczesnym znacznym obni?eniu ich masy poprzez regularnie rozmieszczone wn?ki. Siły poziomego rozporu kopuły zostały zrownowa?one przez nadbudowanie w postaci schodkowo spi?trzonych siedmiu pier?cieni doci??aj?cych płaszcz kopuły w polu jej oparcia na b?bnie podporowym ?cian Panteonu.
Prostok?tne i połkoliste wn?ki wyst?puj? przemiennie w murze ?ciany podpieraj?cej kopuł?. U?ytkowane s? na kaplice grobowe. W pierwszej kaplicy znajduj? si? szcz?tki
Perin del Vaga
? uwa?anego za drugiego po
Juliuszu Romano
, wielkiego asystenta
Rafaela
. W pobli?u znajduje si? grobowiec
Baltazara Peruzziego
? malarza i architekta epoki
renesansu
.
W drugiej kaplicy widoczne s? grobowce krola
Humberta I
i krolowej Małgorzaty. Mi?dzy drug? i trzeci? kaplic? jest grob Rafaela. Obok znajduje si? grob Marii Bibbieny, narzeczonej Rafaela, zmarłej trzy miesi?ce przed nim. W innej kaplicy znajduje si? grobowiec
Wiktora Emmanuela II
, a na ołtarzu kolejnej, mo?emy podziwia? obraz Zwiastowanie
Melozza da Forli
.
- ↑
Rzadziej
Pantheum
. W tej formie pojawia si? w
Historii naturalnej
Pliniusza
(XXXVI.38) w opisie tej budowli:
Agrippae Pantheum decoravit Diogenes Atheniensis; in columnis templi eius
Caryatides
probantur inter pauca operum, sicut in fastigio posita signa, sed propter altitudinem loci minus celebrata.
- ↑
a
b
Franz Maria Feldhaus (tłum. Stanisław Sosnowski):
Maszyny w dziejach ludzko?ci od czasow najdawniejszych do Odrodzenia
, Pa?stwowe Wydawnictwa Techniczne, Warszawa 1958, s. 169
Panorama wn?trza Panteonu