Owidiusz

Publius Ovidius Naso

Pomnik Owidiusza w Konstancy (1887, Ettore Ferrari ). Nie zachował si? ?aden autentyczny wizerunek Owidiusza
Imi? i nazwisko	Publiusz Owidiusz Nazo
Data i miejsce urodzenia	20 marca 43 p.n.e. Sulmo
Data i miejsce ?mierci	17/18 n.e. Tomi
Narodowo??	rzymianin
J?zyk	łacina
Dziedzina sztuki	poeta
Wa?ne dzieła
Sztuka kochania Metamorfozy ?ale
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wiki?rodłach
Cytaty w Wikicytatach

Owidiusz , wła?c. Publiusz Owidiusz Nazo ( łac.   Publius Ovidius Naso ), niekiedy Publiusz Owidiusz Nazon (ur. 20 marca 43 p.n.e. w Sulmonie , zm. 17 lub 18 n.e. w Tomi ) ? poeta rzymski , cz?sto okre?lany mianem najwybitniejszego elegika staro?ytno?ci . Nale?ał do młodszego pokolenia pisarzy epoki Augusta , uwa?any jest ? obok Wergiliusza i Horacego ? za jedn? z najwa?niejszych postaci w dziejach poezji łaci?skiej i europejskiej.

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

?rodła [ edytuj | edytuj kod ]

Głownym ?rodłem informacji o ?yciu Owidiusza jest jego poezja, zwłaszcza Tristia 4.10 . Owidiusz mowi o sobie o wiele wi?cej ni? inni poeci, ale poniewa? jest to ?rodło autobiograficzne i poetyckie, nale?y traktowa? je z ostro?no?ci? ^[1] . Inni owcze?ni autorzy, z istotnym wyj?tkiem Seneki Starszego , nie wymieniaj? poety w swoich pracach. Sam Seneka Starszy skupił si? przy tym jedynie na działalno?ci oratorskiej Owidiusza, nie podaj?c wielu szczegołow biograficznych ^[2] . Drobne informacje biograficzne znajduj? si? te? w pracach po?niejszego Hieronima ze Strydonu ^[3] .

Młodo?? i szczyt kariery [ edytuj | edytuj kod ]

Owidiusz urodził si? 20 marca 43 r. p.n.e. w Sulmonie w Abruzzach . Pochodził z zamo?nego i starego rodu ekwitow , miał starszego o rok brata. W roku jego urodzenia, w ramach proskrypcji Augusta , zamordowany został Cyceron . Przyszły poeta nale?ał wi?c do pokolenia, ktore nie pami?tało republiki rzymskiej i nie do?wiadczyło okrucie?stw wojen domowych ? kiedy rozgrywała si? ko?cz?ca owe wojny bitwa pod Akcjum , Owidiusz miał 12 lat. Jego młodo?? przypadła na okres pokoju, zwanego pax Romana lub pax Augusta ^[4] .

Uczył si? w Rzymie retoryki pod okiem takich nauczycieli, jak Aureliusz Fuskus i Marek Porcjusz Latro . Szczegolnie ten drugi wywarł na niego wpływ, to od niego zapo?yczył wiele idei do swojej po?niejszej tworczo?ci. Studiował razem z bratem, ktory został retorem ^[5] . Prawdopodobnie znalazł si? w kr?gu zwolennikow Marka Korwinusa , ale jednocze?nie pozostawał w przyjacielskich stosunkach z poetami, ktorych patronem był Gajusz Mecenas . W Tristia 4.10.41?54 Owidiusz wspomina o ciepłej relacji z Propercjuszem i Horacym . Widywał rownie? Wergiliusza i Tibullusa , ktorzy jednak zmarli w 19 r. p.n.e. nim Owidiusz zdołał nawi?za? z nimi bli?sz? znajomo?? ^{[6] [7]} .

Od młodych lat interesował si? poezj?, jednak ojciec zniech?cał go do niej, twierdz?c, ?e jest to zaj?cie bezproduktywne i nie pozwalaj?ce si? utrzyma? ^[8] . Owidiusz zacz?ł wi?c si? przyucza? do słu?by publicznej, jako prawnik lub polityk, cały czas jednak zajmował si? tworczo?ci?. Podobnie jak inni młodzi ekwici, odbył podro? do Aten (uznawanych za centrum kultury), gdzie uczył si? filozofii, sztuki, literatury i retoryki. Podro?ował rownie? do Azji Mniejszej i Sycylii ^{[9] [7]} . W ko?cu, ok. 29?25 p.n.e. mimo dezaprobaty ojca, zrezygnował z działalno?ci politycznej na rzecz poezji. Pierwsze jego publiczne wyst?pienie miało miejsce ok. 25 r. p.n.e. (miał wtedy 18 lat) ^{[10] [11]} . Ju? pierwsze jego prace spotkały si? z du?? popularno?ci?, a poeta w krotkim czasie stał si? jednym z najwi?kszych rzymskich elegikow.

Do trzydziestego roku ?ycia Owidiusz ?enił si? trzy razy. Dwa pierwsze zako?czyły si? rozwodem, natomiast trzecie i ostatnie okazało si? trwałe. Trzecia ?ona pochodziła z wpływowych kr?gow i nale?ała do mo?nego rodu Fabiusza Maksymusa, przyjaciela Augusta i po?niejszego patrona Owidiusza. ?ona Owidiusza przyja?niła si? z ?on? Fabiusza Maksymusa, ktora była kuzynk? Augusta i przyjaciołk? cesarzowej Liwii . Po wygnaniu, ?ona Owidiusza pozostała w Rzymie, prowadz?c jego sprawy i d???c (bezskutecznie) do jego ułaskawienia ^[7] . Owidiusz miał cork?, prawdopodobnie z drugiego mał?e?stwa, ktora urodziła mu dwie wnuczki. Był te? zwi?zany ze swoj? pasierbic?, pochodz?c? z wcze?niejszego mał?e?stwa swojej trzeciej ?ony. J? jedyn? wymienia z imienia (lub pseudonimu) w Tristia ? ?Perilla” ^[7] .

Problem Korynny [ edytuj | edytuj kod ]

Wi?kszo?? elegii Owidiusza ze zbioru Amores po?wi?cona została jego miło?ci do Korynny. Sam poeta nie zidentyfikował bli?ej swojej kochanki, nie uczynił te? tego ?aden autor staro?ytny. W nowo?ytnej nauce trwa od wiekow spor na temat tego, czy Korynna była postaci? fikcyjn? czy rzeczywist?. Wielu badaczy starało si? zidentyfikowa? ukochan? Owidiusza, wysuwaj?c na ten temat ro?ne hipotezy. Wspołcze?nie przewa?a pogl?d, ?e posta? Korynny była literack? kreacj?. Niewielu broni nadal tezy, ?e Korynna istniała rzeczywi?cie. Wielu komentatorow poezji Owidiusza twierdzi jednak, ?e pewne rysy Korynny zdaj? si? ?wiadczy? na rzecz tego, ?e kreacja ta oparta była na cechach rzeczywistej kobiety, o ktorej w jednym z wierszy Nazo napisał, ?e najdłu?ej zajmowała miejsce w jego sercu ^[12] .

Zbiory wierszy miłosnych, po?wi?cone jednej kobiecie, nie były nowo?ci? w Rzymie. Przed Owidiuszem Tibullus i Propercjusz opiewali swoje rzeczywiste kochanki, nie wymieniaj?c jednak ich imion, a jedynie pseudonimy. Imi? Korynna było niew?tpliwie pseudonimem, ktory Owidiusz utworzył od greckiego kore , oznaczaj?cego dziewczyn?. Wspaniałej urodzie swojej kochanki przeciwstawił poeta negatywne cechy jej charakteru. Sława Owidiusza spowodowała, ?e niejedna Rzymianka podawała si? po?niej za Korynn? i twierdziła, ?e była ukochan? poety ^[12] .

Zesłanie do Tomi [ edytuj | edytuj kod ]

W 8 roku August wydał edykt, na mocy ktorego Owidiusz musiał uda? si? na bezterminowe zesłanie do Tomi ( stgr.   Τ?μοι , łac.   Tomis ). Nie było to, z punktu widzenia formalno-prawnego, wygnanie, dla ktorego przestrzegaj?cy procedur cesarz musiałby uzyska? wyrok s?dowy lub zgod? senatu . Edykt nakazywał relegacj? ( relegatio ) poety. Relegacja była kar? porz?dkow?, w ramach ktorej relegowany zachowywał obywatelstwo rzymskie, prawa cywilne i maj?tek ? nie mogł jedynie opuszcza? miejsca zesłania. Edykt cesarski nie podawał powodow nało?enia kary ^[13] .

Pomimo wielokrotnie podejmowanych pro?b poety i jego ?ony, ani August, ani jego nast?pca Tyberiusz , nie złagodzili tego wyroku. Przyczyna zesłania, z powodu braku ?rodeł, nie została do dzi? wyja?niona i wskazuje si? m.in. skandaliczny charakter dzieł poety (szczegolnie Sztuki kochania ), powi?zanie ze skandalem obyczajowym wokoł wnuczki Augusta Julii (wygnanej w tym samym co Owidiusz roku), zmiany w podej?ciu Augusta do tworcow pod koniec jego rz?dow czy uczestnictwo w spisku przeciwko Augustowi ^{[14] [15]} . Poniewa? podstawowym ?rodłem na temat wygnania Owidiusza jest jego poezja, istniej? te? koncepcje, zgodnie z ktorymi Owidiusz nie został zesłany do Tomi, a jest to jedynie jego literacka kreacja ^[16] .

Tomi, wspołczesna rumu?ska Konstanca , była miastem na wybrze?u Morza Czarnego , zało?onym w VI wieku p.n.e. przez kupcow i kolonistow greckich . Funkcjonowało ono w Imperium Rzymskim jako samorz?dne, przygraniczne polis . Tamtejsza społeczno?? grecka stanowiła jednak za czasow Augusta mniejszo??. Miasto zamieszkiwali głownie miejscowi Getowie , lud pochodzenia trackiego , oraz przybyli z połnocnego wschodu scytyjscy Sarmaci . Mieszka?cy nie znali łaciny, trudnili si? głownie handlem i rzemiosłem. Teoretycznie Tomi podlegało władzy namiestnika Macedonii , a Owidiusz pozostawał nadal pod jurysdykcj? prawa rzymskiego. Nie było tam jednak ani rzymskich urz?dnikow, ani rzymskiego wojska a stosowano prawo miejscowe. Sytuacja była nieuporz?dkowana ? na miasto napadały co kilka lat koczownicze ludy spoza limesu , niszcz?c i pal?c, a mieszka?cy ?yli w niepewno?ci ^[17] .

W pierwszych miesi?cach pobytu w Tomi Owidiusz skar?ył si? na fizyczne niewygody, surowy klimat i wrogo??, otaczaj?c? go ze wszystkich stron. Nie podobało mu si? samo miasto i okoliczny krajobraz. Nie czuł si? bezpieczny, gdy? mieszka?cy nosili bro? i od czasu do czasu wybuchały zamieszki. Obawiał si? napadow na Tomi, podczas ktorych mogł zgin?? lub dosta? si? do niewoli. Nie mogł z nikim porozmawia?, gdy? nie rozumiał lokalnych j?zykow, natomiast miejscowi Grecy mowili niezrozumiałym dialektem. Jednak najbardziej narzekał na odci?cie od ?ycia intelektualnego ? brak ksi??ek, przyjacioł, mo?liwo?ci wymiany my?li, czy ?ycia towarzyskiego. Po około roku pobytu w Tomi Owidiusz załamał si? i powa?nie zachorował, le?ał przez wiele tygodni pozbawiony opieki ^[18] .

W drugim roku zesłania Owidiusz wyszedł z depresji i postanowił, ?e musi porozumie? si? i wspoł?y? z lud?mi, w?rod ktorych si? znalazł. Stopniowo nauczył si? miejscowych j?zykow, zacz?ł wyra?a? wdzi?czno?? mieszka?com Tomi, przede wszystkim za to, ?e ?yczliwie przyj?li wygna?ca, czym ? jak stwierdził ? godnie dowiedli swego greckiego pochodzenia . Ta zmiana przyniosła popraw? jego poło?enia ? senat Tomi nadał mu obywatelstwo, wkrotce podobnie post?piły tak?e inne okoliczne miasta ^[19] . Jako obywatel Tomi wypełniał ci???ce na nim obowi?zki, mi?dzy innymi dwukrotnie brał udział w obronie miasta przed napadami barbarzy?cow, zostaj?c ?ołnierzem w wieku ponad 50 lat ^[18] .

Mimo tych trudno?ci, poeta nie przestał tworzy? ^[20] .

?mier? [ edytuj | edytuj kod ]

Fasti zawieraj? wzmiank? o po?wi?ceniu w Rzymie ?wi?tyni Janusa przy teatrze Marcellusa . Wydarzenie to odbyło si? w czerwcu roku 17. Informacja o po?wi?ceniu ?wi?tyni to ostatni znany zapis Owidiusza ? ko?cowa korekta, ktorej dokonał w swoim wcze?niej napisanym dziele ^[21] .

Zwa?ywszy na odległo?? Tomi od Rzymu, Owidiusz otrzymał informacj? o po?wi?ceniu ?wi?tyni Janusa kilka miesi?cy po tym fakcie. Umarł wi?c najprawdopodobniej pod koniec roku 17 lub na pocz?tku roku 18. Miał wowczas 59 lat, z ktorych osiem sp?dził na wygnaniu w Tomi. Cz??? wspołczesnych badaczy jest zwolennikami hipotezy, ?e ?mier? nie nast?piła w sposob naturalny, ale spowodował j? jaki? akt przemocy, ktorego Owidiusz w ostatnich miesi?cach ?ycia obawiał si? ^[21] .

Swoje ?ycie podsumował we fragmencie dopisanym do epilogu Metamorfoz ^[22] : Dokonałem ju? dzieła, ktorego nie zdoła zniszczy? ani gniew Jowisza, ani ogie?, ani miecz, ani trawi?cy wszystko czas. Niechaj ow dzie?, ktory ma władz? tylko nad moim ciałem, zako?czy, kiedy zechce, niepewny bieg mego ?ycia. Jednak lepsza cz??? mego ?ja” wzniesie si? wysoko nad gwiazdy, a imi? moje zostanie niezniszczalne. Gdziekolwiek Rzym rozci?ga sw? pot?g? nad podbitym ?wiatem, tam wsz?dzie b?d? na ustach ludu, i je?li jest jaka? moc w przepowiedniach wieszczow, to b?d? ?ył na wieki w mej sławie ^[23] .

Tworczo?? [ edytuj | edytuj kod ]

Charakterystyka tworczo?ci Owidiusza [ edytuj | edytuj kod ]

Owidiusz uwa?ał si? za wła?ciwego tworc? i mistrza rzymskiej elegii . Sam okre?lał si? mianem Wergiliusza elegii . W Lekarstwach na miło?? uj?ł to twierdzenie słowami ^[24] :

Bogata tworczo?? Owidiusza była z jednej strony kontynuacj? dzieł wcze?niejszych poetow łaci?skich i greckich, z drugiej za? wprowadziła do literatury nowe formy wyrazu. Elegie ( Amores ) były jeszcze mocno osadzone w dotychczasowej tradycji, nawi?zuj?c do tworczo?ci Tibullusa i Propercjusza , ale ju? one wykazuj? liczne cechy i elementy ro?ni?ce je w sposob istotny od dotychczasowego dorobku poezji łaci?skiej ^[27] . Dzieło to było fajerwerkami humoru i puent, o jakich w Rzymie dot?d nie słyszano ^[28] . W Heroidach stworzył Nazo now? form? literack? ? zbior fikcyjnych listow. Przeciwstawiaj?c si? rzymskiej tradycji poetyckiej posługiwał si? ironi? i dowcipem ? szczyty tej formy wyrazu osi?gn?ł w Sztuce kochania ^[27] . W tych wczesnych, erotycznych utworach Owidiusza podziwiano zarowno wspaniał? technik? wersyfikacyjn?, jak i zuchwało?? oraz bezczelno??, z jakimi poeta szydził z zasad rzymskiej moralno?ci, elit społecznych, czy nawet z samego Augusta ^[24] .

Z dotychczasow? tradycj? literack? zerwał ostatecznie Owidiusz pisz?c Metamorfozy , dzieło ktore w swojej tre?ci i formie nie miało poprzednika ^[27] . Porzucił w nim swoj? wcze?niejsz? tworczo?? erotyczn?, a z szydercy przemienił si? w piewc? rzymskiej tradycji, wspieraj?cego polityk? Augusta ^[29] . Całkowicie ju? oryginalne s? pisane na wygnaniu, pełne niespotykanego w literaturze staro?ytnej subiektywizmu, ?ale oraz Listy z Pontu, ktore obok Metamorfoz stan? si? utworami wywieraj?cymi przez wieki olbrzymi wpływ na rozwoj poezji europejskiej ^[27] .

Chronologia tworczo?ci Owidiusza [ edytuj | edytuj kod ]

Ze wzgl?du na brak ?rodeł, dokładna chronologia tworczo?ci Owidiusza nie jest mo?liwa do ustalenia ^[30] . Owidiusz pisał poezj? mniej wi?cej przez czterdzie?ci lat. Pod wzgl?dem chronologicznym, merytorycznym i formalnym wyro?nia si? trzy okresy tworczo?ci Nazona. W pierwszym powstały utwory o tre?ci erotycznej ? dwa wydania Amores , Heroides , De medicamine faciei , Ars amatoria , Remedia amoris oraz niezachowana tragedia Medea . W drugim okresie Owidiusz napisał swoje najdłu?sze dzieła: Metamorfozy i Fasti . Trzeci okres to lata wygnania w Tomi, gdzie powstały Tristia oraz Epistulae ex Ponto ^[31] .

Chronologia dzieł Owidiusza jest tylko umowna. Poeta był perfekcjonist? i do ko?ca ?ycia poprawiał, poddawał korekcie i uzupełniał swoje wcze?niejsze dzieła. Zdarzało mu si? niszczy? własne r?kopisy, z ktorych tre?ci nie był zadowolony. Amores miały za jego ?ycia dwa wydania ? w drugim przeredagował lub zmienił swoje wcze?niejsze wiersze. Rownie? Sztuka kochania miała dwa ro?ne wydania, Heroidy Owidiusz przeredagował i poszerzył na zesłaniu w Tomi. Poprawki i uzupełnienia w Fasti dokonywał jeszcze w ostatnich dniach ?ycia ^[32] .

Ustalenie kolejno?ci powstania utworow erotycznych Owidiusza jest przedmiotem sporow w?rod badaczy, a problem ten nie został ostatecznie rozstrzygni?ty. Najcz??ciej przyjmuje si?, ?e młody Nazo rownocze?nie pracował nad trzema debiutanckimi pracami ? Amores , Heroidami oraz tragedi? Medea . Z tych utworow najwcze?niej zostały wydane Amores . Po publikacji trzech pierwszych dzieł, Owidiusz napisał pierwotn? wersj? Sztuki kochania i wydał j? w dwoch ksi?gach. Nast?pnie pracował nad Lekarstwami na miło?? oraz De medicamine faciei femineae , aby po opublikowaniu tych dwoch dzieł napisa? trzeci? ksi?g? Sztuki kochania . Po wydaniu nowej wersji Sztuki kochania , powrocił Owidiusz do Amores i przygotował ich korekt?. Publikacja przeredagowanych Amores zako?czyła pierwszy okres jego tworczo?ci. Nie jest to jedyna chronologia powstawania utworow erotycznych przyjmowana we wspołczesnej nauce ^[33] .

Pierwszy okres tworczo?ci [ edytuj | edytuj kod ]

Heroides [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Heroidy .

?Listy Heroin” to zbior 21 utworow o tematyce erotycznej, uj?tych w formie listow miłosnych . 14 listow pisanych jest z punktu widzenia mitologicznych heroin greckiej i rzymskiej mitologii, adresowanych do ich m?skich partnerow. 15 list podpisany jest imieniem Safony (autentycznej greckiej poetki). Listy 16-21 s? listami podwojnymi, pisanymi przez mitologiczne pary. Zdaniem badaczy podwojne listy pisane były po?niej i st?d cz?sto okre?lane s? jako ?Nowe Heroidy”. Co do cz??ci listow istnieje te? w?tpliwo??, czy rzeczywi?cie zostały napisane przez Owidiusza ^[34] .

Heroidy s? pierwszym utworem Owidiusza, w ktorym obficie korzysta z w?tkow mitologicznych, ł?cz?c je z tematyk? erotyczn?. Poł?czenie to b?dzie rozwijane w dalszej tworczo?ci Owidiusza i stanie si? jednym z wyro?niaj?cych rysow jego poezji. O znaczeniu Heroid zadecydowała przede wszystkim ich innowacyjna forma literacka ^[35] . Forma ta spotkała si? z uznaniem i na?ladownictwem rownie? w?rod pisarzy po?niejszych epok, np. autorow renesansowych ^[34] .

Okres ?rodkowy [ edytuj | edytuj kod ]

W 8 roku n.e. Owidiusz uko?czył swoje najwi?ksze i najambitniejsze dzieło Metamorfozy , zło?ony z pi?tnastu ksi?g poemat epicki przedstawiaj?cy mitologiczne stworzenie i histori? ?wiata. Owidiusz opowiada lub wspomina 250 rzymskich i greckich mitow zawieraj?cych motyw przemiany. W tym samym czasie pracował te? nad Fasti , poematem zawieraj?cym opis mitow zwi?zanych z wa?nymi datami rzymskiego kalendarza religijnego; doprowadzony tylko do tomu szostego (czerwca). Prace nad dziełem przerwało wygnanie Owidiusza z Rzymu.

Metamorphoses [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Metamorfozy .

Metamorfozy to najwa?niejsze dzieło Owidiusza, ze wzgl?du na z jednej strony oryginalno?? koncepcji tematycznej i struktury artystycznej, a z drugiej ? ogolny poziom literacki dzieła. Jakkolwiek Owidiusz zawdzi?cza sław? wszystkim swym utworom, to jednak Metamorfozy zajmuj? w jego tworczo?ci miejsce szczegolne, stanowi?c zarazem zjawisko wyj?tkowe w literaturze rzymskiej i europejskiej, ustalaj?c podstawow? struktur? wielu historii mitycznych i b?d?c w wielu przypadkach, podstawowym ?rodłem wiedzy o nich ^{[36] [37]}   . Jako dzieło sztuki poetyckiej dowodz? biegło?ci narracyjnej autora, jego inwencji, fantazji, doskonało?ci j?zyka i wersyfikacji. Poemat powstał w przybli?eniu w latach 2?8 n.e., w roku wygnania Owidiusz pozostawił to dzieło bez ostatecznego szlifu. W czterowierszowym prooemium , czyli wst?pie, poeta starał si? mo?liwie jak najzwi??lej okre?li? zarowno cel swojego poematu, jak i jego głowne zało?enia strukturalne: utwor ten miał by? chronologicznym przedstawieniem dokonuj?cych si? w ?wiecie przemian, ktorych sprawcami s? bogowie ^[36] . Podstaw? struktury poematu miała by? jego ci?gło?? ( carmen perpetuum ). Swoisto?? czy te? oryginalno?? struktury Metamorfoz na tle całej epiki staro?ytnej, nie wył?czaj?c podobnych utworow Kallimacha ^[38] , wyra?a si? z jednej strony w cz??ciowym odej?ciu od wzorow homeryckich, z drugiej ? w cz??ciowym tylko przyj?ciu wzorow poezji epickiej Kallimacha. W Metamorfozach mo?na wyro?ni? trzy wielkie serie teologiczne ^[37]   :

• cz??? pierwsza (ks. I-V) ? obejmuje podania dotycz?ce najdawniejszych dziejow mitycznych, od stworzenia ?wiata z chaosu do czasow Kadmusa i Perseusza
• cz??? druga (ks. VI-X) ? mity epoki Herkulesa
• cz??? trzecia (ks. XI-XV) ? mity troja?skie i italsko-rzymskie, wkraczaj?ce cz??ciowo w epok? historyczn?.

W Metamorfozach Owidiusz podj?ł prob? uj?cia cało?ci materiału mitologicznego w system chronologiczny, tworz?cy quasi-historyczn? struktur? poematu. Kumulowanie opowiada? mitologicznych w tym dziele odbywa si? na kilku ro?nych zasadach: niektore z mitow poeta grupuje wokoł jednej wybitnej postaci, a niekiedy ta zasada zostaje skrzy?owana z kryterium geograficznym czy regionalnym. Innym sposobem zachowania jedno?ci narracji jest stosowanie kryterium podobie?stwa czy te? kontrastu tematycznego, emocjonalnego b?d? kompozycyjnego. Historie ro?ni? si? długo?ci?, a czasami jedne zawarte w drugich ^{[39] [40]} .

Fasti [ edytuj | edytuj kod ]

Nie wiadomo dokładnie, kiedy Owidiusz rozpocz?ł prace nad Kalendarzem , ale przerwał j? w momencie relegacji do Tomi, wi?c zd??ył napisa? jedynie sze?? ksi?g, z ktorych ka?da jest po?wi?cona jednemu miesi?cowi ^[41] . Pierwotnie poemat Owidiusza dedykowany był Augustowi, po?niej jednak zmienił adresata na Germanika , bratanka przyszłego cesarza Tyberiusza ^[42] . Celem poematu, ktorego koncepcja strukturalna opierała si? na Aitiach Kallimacha, było obja?nienie genezy ?wi?t, obrz?dow, uroczysto?ci, obchodow i rocznic uwzgl?dnionych w kalendarzu Rzymskim ^[43] . Pomimo olbrzymiej ro?norodno?ci tematycznej i stylistycznej zamieszczonych w Fasti opowiada? ? Kalendarz to utwor jednolity kompozycyjnie, uj?ty w ram? ogoln? kalendarza rzymskiego.

Okres zesłania [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Tristia .

Zim?, na przełomie 8/9 roku n.e. poeta napisał pierwszy zbior elegii wygna?czych Tristia ( ?ale ). Nast?pna ksi?ga powstała w 9 roku, a kolejna w latach 9?10, czwarta w latach 10?11, a ostatnia w latach 11?12. Drugi zbior elegii, Epistulae ex Ponto ( Listy znad Morza Czarnego ), powstawał w dwoch etapach: ksi?gi I ? III, wydane jako cało??, w 13 r.n.e., a ksi?ga IV, napisana po?niej, w 16 r. ^[44] Te dwa cykle utworow podejmuj? tematyk? autobiograficzn?, omawiaj?c ?ycie poety i przyczyny jego wygnania ^[45] .

Tworczo?? Owidiusza z okresu zesłania nie ogranicza si? do wymienionych wy?ej zbiorow poezji. Najbardziej interesuj?cy jest zachowany w cało?ci elegijny poemat Ibis : na jego tre?? składaj? si? przekle?stwa i złorzeczenia wymierzone przeciwko anonimowemu byłemu przyjacielowi, ktory zamiast broni? wygna?ca i ujmowa? si? za nim, stał si? oszczerc?, atakuje go publicznie, nachodzi jego mał?onk?, a w ko?cu usiłuje mu j? odebra? ^[46] . Z kolei niedoko?czony poemat Halieutica ( Sztuka rybacka ), zachowany jedynie we fragmentach, dotyczył ryb, ich gatunkow, zwyczajow, a tak?e miejsc i sposobu połowow ^[47] . Wreszcie przekazany w r?kopisach pod imieniem Owidiusza poemat Nux ( Drzewo orzechowe ), uznawany przez wielu badaczy za nieautentyczny, jest skarg? samego drzewa na krzywdy, jakie wyrz?dzaj? mu przechodnie, łami?c gał?zie i strz?saj?c owoce ^[47] .

Forma poetycka [ edytuj | edytuj kod ]

Poezja Owidiusza jest w swojej formie jasna i zwi?zła. Autor tworzył najcz??ciej zdania krotkie, lecz pełne tre?ci. Ten styl odro?nia najbardziej poezj? Nazona od utworow Wergiliusza czy Horacego , ktorzy preferowali stosowanie długich, wielokrotnie zło?onych zda? obejmuj?cych wiele wersow. U Owidiusza krotkie zdania nie s? poł?czone mi?dzy sob? gramatycznie, a jedynie merytorycznie ^[31] .

Poeta starał si? zazwyczaj zawrze? zdanie w jednym wersie. Kiedy nie mogł unikn?? zastosowania zdania zło?onego, najch?tniej ł?czył poszczegolne cz??ci składowe parataktycznie , przede wszystkim przy pomocy spojnikow et (?i”) oraz que (??e”). We fragmencie Metamorfoz zastosował sze?? takich poł?cze? w czterech i poł wersach. W tych?e Metamorfozach Owidiusz opisuje ?wiat zalany przez wod? w czasie potopu za pomoc? wielu, celowo jak najkrotszych zda? ^[31] :

Tradycyjnie uwa?a si?, ?e umiej?tno?? jasnego i zwi?złego formułowania my?li zawdzi?czał Nazo wykształceniu retorycznemu . Potrafił przenie?? stosowane do prozy zasady konstruowania artystycznej wypowiedzi ? wyra?aj?cej stanowisko, pogl?d czy opini? ? w form? poetyck?. Z retoryki Owidiusz zapo?yczył mi?dzy innymi zestawianie obok siebie tez i antytez, gr? d?wi?kow i znacze? w krotkich, s?siaduj?cych ze sob? zdaniach. Te ?rodki słu?yły mu np. do wzmocnienia stopnia efektywno?ci tragizmu przez nagromadzenie okropno?ci, stopniowanie napi?cia i stosowanie hiperbolicznych przejaskrawie? ^[50] .

Krytykiem stylu Owidiusza był Kwintylian . W napisanym pod koniec I wieku Kształceniu mowcy stwierdził, ?e retoryczne uzdolnienia Owidiusza wyrodziły si? w wad? literack?, gdy? nie towarzyszył poecie rozs?dek. Kwintylian uwa?ał Owidiusza za poet? manierystycznego , ktory pisał niezgodnie z regułami i nadu?ywał puent. Manieryzm Owidiusza podsumował Kwintylian słowami: nimium amator ingenii sui, laudandus tamen in partibus ^[51] .

Cz??? wspołczesnych badaczy odrzuca tradycyjn? koncepcj? retorycznych ?rodeł stylu Owidiusza. S? oni zdania, ?e jasno?? i zwi?zło?? poezji Nazona wywodzi si? z epigramu i była tworczym rozwini?ciem tej prostej formy literackiej w oparciu o elementy zapo?yczone z elegii wcze?niejszych autorow oraz prostych dialogow komediowych z wystawianych w rzymskich teatrach sztuk, zwłaszcza Plauta ^[52] .

Poniewa? Owidiusz umiej?tnie formułował my?li w lapidarnych wyra?eniach i krotkich zdaniach, to bardzo wiele cytatow z jego poezji stało si? wspoln? własno?ci? literatury ?wiatowej ^[50] . A? do XIX wieku komentatorzy i recenzenci poezji Nazona pi?kno jej formy upatrywali wła?nie w tym, ?e była sententiarum floribus repletus (wypełniona zbiorami sentencji). Te krotkie zdania z poezji Owidiusza bardzo trudno przeło?y? na inne j?zyki. Do przykładow nale?ały: Intrat amor mentes usu, deduscitur usu ? Miło?? z przyzwyczajenia wkrada si? do naszych serc, z przyzwyczajenia te? jej si? oduczamy ( Lekarstwa na miło?? 503), Lis est cum forma magna pudicitiae ? Wielka si? toczy zwada pomi?dzy urod? a wstydliwo?ci ? ( Heroidy XVI, 290), Res est soliciti plena timoris amor ? Miło?? to rzecz pełna dr?cz?cej obawy ( Heroidy I, 12), Nitimur in vetitum semper cupimusque negata ? Zawsze d??ymy do rzeczy niedozwolonych i pragniemy tego, czego nam si? zabrania ( Elegie III, 4, 87) ^[53] .

Metrum Owidiusza było gładkie, potoczyste i pełne muzycznej harmonii zdolnej wyrazi? ro?ne nastroje ^[54] . Wszystkie zachowane jego dzieła, poza Metamorfozami , napisane zostały dystychem elegijnym ^[52] . Jedynie w Metamorfozach Nazon u?ył heksametru, w wi?kszo?ci tekstu heksametru daktylicznego ^[54] .

Charakterystyczn? cech? stylu Nazona było powtarzanie, dosłownie lub z niewielkimi zmianami, w obr?bie jednego dystychu grupy wyrazow. Najcz??ciej wyrazy pocz?tkowe heksametru powtarzaj? si? na ko?cu pentametru, jak w otwieraj?cych wersach Elegii IX :

Militat omnis amans, et habet sua castra Cupido.

Attice, crede mihi, militat omnis amans ^[52] .

Recepcja [ edytuj | edytuj kod ]

Problem badawczy [ edytuj | edytuj kod ]

Recepcja tworczo?ci Owidiusza jest bardzo obszernym i skomplikowanym problemem badawczym, podejmowanym przez wspołczesn? nauk? ^[55] . Dzieła Nazona oddziaływały bowiem przez wieki w sposob znacz?cy nie tylko na poezj? i kultur? ?wiatow?, ale tak?e na filozofi? , teologi? , polityk? czy mentalno?? społeczn? oraz przemiany obyczajowe. ?lady wpływow poety s? obecne w ka?dej epoce i wszystkich krajach, ktore czerpały wzorce z klasycznej łaciny, a tezy i opowie?ci z jego dzieł s? przywoływane wspołcze?nie, najcz??ciej jednak bez ?wiadomo?ci, ?e pochodz? one od Owidiusza ? dotyczy to szczegolnie ro?nych opracowa? mitologii ^[56] .

Poezja [ edytuj | edytuj kod ]

Owidiusz był niezwykle popularnym autorem jeszcze za ?ycia. ?wiadectwem tego s? ? poza uwagami samego poety ? zachowane przekazy Seneki Starszego i Kwintyliana , a tak?e informacja o wystawieniu w rzymskim teatrze scen pantomimicznych opartych na utworach poety. Po?wiadczaj? t? popularno?? odkryte przez archeologow w Pompejach liczne cytaty z dzieł Nazona, wymalowane na ?cianach domow i ro?nych przedmiotach ? w liczbie skatalogowanych napisow pompeja?skich Owidiusz ust?puje jedynie Wergiliuszowi ^[57] .

W europejskiej tradycji przyj?ła si? ocena Dantego , ktory przyznał Owidiuszowi trzecie miejsce w panteonie poetow łaci?skich ? po Wergiliuszu i Horacym , a czwarte miejsce w panteonie poetow ?wiatowych, gdy? wyprzedził go jeszcze Homer . Alighieri umie?cił Nazona w Piekle , gdzie Wergiliusz przedstawił go słowami ^[58] :

Gender [ edytuj | edytuj kod ]

Konflikt mi?dzy płciami [ edytuj | edytuj kod ]

Owidiusz jest prawdopodobnie najcz??ciej przytaczanym pisarzem staro?ytnym w ramach bada? gender studies i gender history . Uczeni tego nurtu szeroko si?gaj? do dzieł Nazona, nie tylko erotycznych, ale tak?e Metamorfoz , Fasti oraz utworow napisanych na zesłaniu. Cała tworczo?? Owidiusza zwi?zana jest ? zdaniem tych badaczy ? z problematyk? płci . Napisano liczne prace naukowe omawiaj?ce poszczegolne utwory, jak rownie? cało?? pogl?dow poety na t? problematyk? oraz wpływ Owidiusza na postrzeganie roli kobiet i m??czyzn w kulturze europejskiej ^[61] .

Krytycy genderowej interpretacji Owidiusza s? zdania, ?e dzieła Nazona były bardzo szczegolnym typem literatury i nie nale?y dopatrywa? si? w nich odzwierciedlenia rzeczywisto?ci społecznej czy pogl?dow samego autora. Poezja Owidiusza była gr? literack?, tworzyła odr?bny ?wiat z własnymi wzorcami. Dlatego ? zdaniem tych badaczy ? fikcyjna rzeczywisto?? wykreowana w wierszach Nazona była bardzo odległa od obyczajow i zasad obowi?zuj?cych w owczesnym ?wiecie, a tak?e od ?ycia prywatnego autora. Poezja ta nie mo?e wi?c by? podstaw? do wysuwania wiarygodnych wnioskow na temat staro?ytnych obyczajow, zasad i pogl?dow zwi?zanych z płci? ^[62] .

W swojej poezji Owidiusz definiował ro?nice mi?dzy płciami w metaforyce konfliktu zbrojnego. Krew jest najcz??ciej u niego odpowiednikiem seksualno?ci. Według popularnej metafory Nazona, ludzko?? to ?ołnierze miło?ci ( militia amoris ) a ka?dy jest bojownikiem w wojnie mi?dzy płciami ( militat omnis amans ). O ile w utworach erotycznych przemoc mi?dzy płciami miała charakter psychiczny, a dominuj?c? stron? były kobiety, to w po?niejszych dziełach przemoc ta została zdefiniowania w kategoriach przemocy fizycznej. W tekstach Metamorfoz i Fasti Owidiusz opisał kilkadziesi?t brutalnych gwałtow ^[63] .

Obie płcie Owidiusz okre?lał poprzez ich uis ? moc seksualn?. Wyra?ne rozgraniczenie płci, podkre?lenie specyfiki ka?dej z nich, rowne ich traktowanie oraz wizja historii ludzko?ci jako walki mi?dzy kobietami a m??czyznami, weszły na trwałe do kultury europejskiej i stały si?, na przykład, fundamentem ruchow feministycznych XX wieku ? jednak bez ?wiadomo?ci, ?e te podstawowe twierdzenia pochodz? od Owidiusza ^[64] .

Sam poeta podchodził cz?sto do powy?szych, własnych tez z humorem i ironi?, jak w wierszach o Semele , ktora prosiła Jowisza , aby odbył z ni? stosunek seksualny w swojej prawdziwej postaci. Bog uległ uis Semele, jednak mimo zastosowania wielu ?rodkow ostro?no?ci, szczytuj?c Jowisz nie był w stanie kontrolowa? własnej uis i ? jak to uj?ł poeta ? spalił Semele na chrupki ^[64] .

To?samo?? płciowa i transseksualizm [ edytuj | edytuj kod ]

Problem identyfikacji seksualnej  (inne j?zyki) , we wspołczesnym rozumieniu tego poj?cia, nie wyst?pował wcze?niej w literaturze staro?ytnej. Owidiusz wprowadził do kultury mi?dzy innymi zjawiska transseksualizmu , transgenderyzmu czy androgynii . Najbardziej popularn? przez wieki opowie?ci? Nazona o dorastaniu i płciowej to?samo?ci , rozwijan? przez po?niejszych pisarzy w ro?nych wariantach, była historia Ifis z Metamorfoz . Przed jej narodzeniem ojciec rozkazał zabi? dziecko, gdyby okazało si? dziewczynk?. Matka zdołała uratowa? Ifis i wychowa? na chłopca. Jako nastolatka Ifiz miała o?eni? si?, a do tego zakochała si? w dziewczynie, ktor? wybrał jej ojciec. Problemem był fakt, ?e zarowno narzeczony, jak i narzeczona były kobietami. Sytuacj? uratowała bogini Izyda , ktora przed ?lubem zamieniła Ifis w m??czyzn? ^[65] .

Wiersze Owidiusza o Ifis były przez wieki interpretowane jako przedstawienie niepokojow, ktore podczas dorastania towarzysz? konieczno?ci identyfikacji z obowi?zkami własnej płci, zwłaszcza m?skiej. Podobn? wymow? miały inne opowie?ci Nazona ? o Faetonie , Penteuszu , Akteonie , Hermafrodycie a przede wszystkim o Narcyzie , Myrze oraz Byblis ^[64] .

Owidiusz zamieniał te? celowo role w tradycyjnym rzymskim podziale płciowym, w ktorym wyro?niano tych, ktorzy penetruj? i te, ktore s? penetrowane. W Amores poeta opowiedział o tym, jak trafiła go strzała Kupidyna , ktor? został ?spenetrowany”. Ranny i bezbronny podda? si? musiał temu, co okre?lił jako gwałt dokonany na nim przez kobiet?. Fragment ten stał si? przyczynkiem do trwaj?cej kilka stuleci dyskusji nad to?samo?ci? płciow? samego Owidiusza. Był on wszak pierwszym m??czyzn?, ktory napisał dzieło literackie jako kobieta ? w Heroidach podmiot elegijny jest bowiem płci ?e?skiej ^[66] .

Do transseksualnych tekstow Owidiusza, ktore od ?redniowiecza oddziaływały w sposob znacz?cy na europejsk? my?l na temat płci, nale?ał fragment Metamorfoz opowiadaj?cy o losach Caenis . Była ona dziewic?, ktora została brutalnie zgwałcona przez Neptuna . Jako rekompensat? za??dała od boga, by ten zamienił j? w m??czyzn? ? tak, aby wi?cej nie spotkała si? z podobnym cierpieniem. Neptun spełnił pro?b? kobiety i zmienił płe? Ceanis. Jako dodatkow? rekompensat?, Neptun uczynił Ceaneusa odpornym na bro? i miło?? ^[67] . Rownie cz?sto przytaczana była opowie?? z Fasti o Attisie . Bogini? Kybele ł?czyło z Attisem czyste uczucie. Attis ?lubował sp?dzi? całe ?ycie w celibacie , jednak złamał t? obietnic? skuszony seksualnie przez jedn? z nimf . Zrozumiawszy swoj bł?d postanowił porzuci? m?sko?? i zosta? kobiet? ? dokonał samokastracji ^[68] .

Biseksualizm [ edytuj | edytuj kod ]

W swoich wierszach Owidiusz wyra?ał wielokrotnie biseksualizm , opisuj?c poci?g płciowy zarowno do m??czyzn, jak i kobiet. Szczegoln? rol? w po?niejszym rozwoju literatury, zwłaszcza ?redniowiecznej poezji homoseksualnej, odegrał fragment Elegii , w ktorym Nazo wyraził pogl?d, ?e miło?? mo?e mie? charakter albo homoseksualny , albo heteroseksualny (Amores I, 1, 20) ^[69] :

Religia [ edytuj | edytuj kod ]

Metamorfozy i Fasti były przez wieki i s? nadal podstawowym ?rodłem dla odtworzenia religii staro?ytnych Rzymian oraz ich mitologii . Przez wiele lat trwał w nauce spor na temat wiarygodno?ci informacji zapisanych ? w formie poetyckiej ? przez Owidiusza. Spor ten uwa?a si? wspołcze?nie za rozstrzygni?ty. Badania wielu uczonych wykazały, ?e Nazo przekazał, w sposob niezwykle skrupulatny i rzeczowy, prawdziwe informacje o religii rzymskiej ? zarowno z jej okresu archaicznego, jak rownie? zhellenizowanego i zorientalizowanego ^[70] .

W ?redniowieczu dzieła Nazona były uwa?ane za encyklopedi? staro?ytnych religii i mitologii. Trzeba było zna? Owidiusza, w przeciwnym razie nie mo?na było zrozumie? ani literatury staro?ytnej, ani staro?ytnej filozofii. Ka?da wi?ksza biblioteka posiadała przynajmniej egzemplarz Metamorfoz , za pomoc? ktorych obja?niano znaczenie dawnych tekstow. St?d te? ?lady lektury dzieł Owidiusza s? obecne u niemal ka?dego autora ?redniowiecznego ^[71] .

Poezja Owidiusza wpłyn?ła w staro?ytno?ci i ?redniowieczu na proces desakralizacji religii rzymskiej. Nazon był pierwszym pisarzem łaci?skim, ktory konsekwentnie opisywał bogow w wymiarze ludzkim. W jego poezji bogowie odznaczaj? si? tymi samymi wadami, ktore s? udziałem Rzymian, prowadz? tryb ?ycia arystokracji, z ktor? dziel? podobne maniery. Nie goruj? nad lud?mi ?adnymi warto?ciami moralnymi, ro?ni? si? od nich jedynie nie?miertelno?ci? i urod?. Owidiusz sklasyfikował nawet bogow na wzor społecze?stwa rzymskiego, gdy? podzielił ich na bogow wi?kszych i mniejszych ? nobiles oraz plebs ^[72] . W ten sposob Nazon przyczynił si? w sposob decyduj?cy do uznania w nowo?ytnym pi?miennictwie wierze? rzymskich nie za religi?, ale mitologi?. Ten obraz wierze? staro?ytnych Rzymian skorygowały dopiero badania XIX i XX-wiecznych uczonych ^[73] .

Filozofia i teologia [ edytuj | edytuj kod ]

Owidiusz wyprowadził swoj? kosmogoni? z opisu chaosu, w ktorym zimno walczyło z gor?cem, wilgo? z susz?, mi?kkie z twardym lub ci??kie z lekkim. Poeta nie rozstrzygn?ł, czy starcie to, ktore doprowadziło do powstania ?wiata, rozstrzygn?ł bog, czy te? natura: Hanc deus et melior litem natura diremit (?Bog jaki? ziemi? rozdzielił lub jeszcze łaskawsza natura“) ^[74] . Pomimo tego poezja Owidiusza uzyskała w po?nej staro?ytno?ci i ?redniowieczu akceptacj? doktrynaln?, ze strony chrze?cija?skich pisarzy, dzi?ki zastosowaniu do niej interpretacji alegorycznej . Odnajdywano w niej przede wszystkim kosmologi? i kosmogoni?, ktora szczegolnie harmonizowała ze ?redniowiecznym platonizmem ^[71] . Jednak?e to dzi?ki poezji Owidiusza, w literaturze europejskiej okresu ?redniowiecza i po?niejszej, ci?gle powracał w?tek ł?czenia spekulacji kosmologicznych z seksualizmem , obcych zarowno chrze?cija?stwu, jak i platonizmowi ^[75] .

?redniowieczni poeci na?ladowali styl poga?skiego pisarza, we własnej poezji wyra?aj?c? teologi? i filozofi? chrze?cija?sk?. Stosowali w tym celu, za Nazonem, jako miar? wierszow? dystych elegijny . Zjawisko to zwane było poetyk? teologiczn? . Za mistrza na?ladowania Owidiusza w tym stylu uchodził na pocz?tku XIV wieku Alberto Mussat , ktory uwa?ał si? za teologa?poet?. Kontynuatorem Mussata był Petrarka , ktory uzasadnił na?ladownictwo poezji Owidiusza w jednym ze swoich tekstow teoretycznych: Teologia jest poezj?, ktora pochodzi od Boga. Kiedy Chrystusa nazywa si? lwem, to znowu barankiem czy robakiem ? co? to jest, je?li nie poezja? Czym?e s? przypowie?ci Zbawiciela, je?li nie alegoriami? Owszem, na inny temat. Kto? temu przeczy? Biblia traktuje o Bogu i o sprawach ludzkich, poezja za? o bogach i ludziach; dlatego te? czytamy u Arystotelesa, i? poeci pierwsi zajmowali si? teologi? . Petrarka i jego kontynuatorzy ostro atakowali suchy j?zyk scholastyki , zwłaszcza tomistow , uznaj?c za literacki wzor dyskursu filozoficznego m.in. Metamorfozy ^[76] .

Przełomowe znaczenie dla kultury europejskiej miało opublikowanie w drugiej połowie XIV wieku Genealogii bogow  (inne j?zyki) Boccaccia , dzieła zawieraj?cego alegoryczn? interpretacj? staro?ytnych religii i mitologii w oparciu głownie o dzieła Owidiusza. Praca Boccaccia cieszyła si? długo wielk? popularno?ci? i przyczyniła si? w sposob decyduj?cy do rozbudzenia w?rod humanistow zainteresowania nie tylko antyczn? religi?, ale tak?e tworczo?ci? Owidiusza ^[77] . Boccacio, jako kontynuator dzieła Owidiusza, uwa?ał si? za filozofa oraz teologa ? atakował j?zyk nie tylko tomistow, ale tak?e Ockhama czy Dunsa Szkota . Rozszerzył on tez? Petrarki ? według niego nie tylko teologia jest poezj?, ale poezja jest teologi? ^[76] .

Za Petrark? i Boccaciem, XV i XVI-wieczni pisarze odrzucili suchy ?argon scholastyki , ktory wi?cej ziewał ni? mowił i doszli do przekonania, ?e posługiwanie si? pi?knym j?zykiem, wzorowanym w poezji na Owidiuszu, a w prozie na Cyceronie , jest obowi?zkiem uczonych ^[78] . Teza, ?e pogl?dy filozoficzne i teologiczne powinny by? tak?e wyra?ane za pomoc? poezji, jak u Nazona, przejawiała si? odt?d w literaturze i nauce europejskiej. Wyraził t? my?l na przykład William Szekspir w Poskromieniu zło?nicy ^[79] :

XX-wieczni neotomi?ci probowali znale?? w swym systemie miejsce dla teologii wła?nie w poezji. Jacques Maritain , analizuj?c dzieła Owidiusza i krytyk? ?redniowiecznego tomizmu, jak? wyraził Petrarka, zanegował poj?cie czystej sztuki . Jego zdaniem gdy sztuka pragnie istnie? sama dla siebie, traci kontakt z rzeczami, ktorymi si? ?ywi ? filozofi? i teologi? ? i przestaje by? sztuk?. W pracy Frontieres de la poesie z 1935 roku postawił za Owidiuszem tez?, ?e la poesie est ontologie (?poezja jest ontologi? ”) ^[82] .

Polityka [ edytuj | edytuj kod ]

Ju? Wergiliusz pojmował panowanie staro?ytnego Rzymu jako misj? uniwersaln?, gdy pisał o imperium sine fine ( Eneida I, 278). To jednak Owidiusz uto?samiał jako pierwszy orbis (?wiat) z urbs (miastem), a tak?e miasto ze ?wiatem. Najstarszy zapis tej my?li Nazona znalazł si? na kartach Ars Armatoria : atque ingens orbis in Urbe fuit (Sztuka Kochania I, 174). Idea Owidiusza w czasach Konstantyna Wielkiego została przekształcona w formuł? urbi et orbi , wspołcze?nie ci?gle ?yw? w papieskim błogosławie?stwie . Koncepcja uniwersalistycznego pa?stwa, ktor? wyra?ał Owidiusz, przetrwały bowiem po upadku Rzymu w uniwersalistycznych d??eniach Ko?cioła ^[83] .

W Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

?redniowiecze [ edytuj | edytuj kod ]

W Polsce pierwszym, ktory wykazywał znajomo?? dzieł Owidiusza, był na pocz?tku XII wieku Gall Anonim . Erudycja geograficzna tego ?redniowiecznego kronikarza opierała si? przede wszystkim na dziełach rzymskiego poety ? z ich pomoc? opisał on poło?enie poszczegolnych krajow i ludow Europy wschodniej. Wiedz? t? nabył Gall z poezji Nazona przed przybyciem do Polski, a poniewa? na miejscu nie mogł zweryfikowa? zapami?tanych informacji w r?kopisach dzieł Owidiusza, zdarzały mu si? pomyłki. Na przykład nazywaj?c Bałtyk Mare Septentrionale vel Amfitrionale , Gall zamiast fragmentu Metamorfoz dotycz?cego bogini Amfitryty , przytoczył opowie?? o krolu Tyru Amfitrionie ^[84] .

Anonim wprowadził te? do historii Polski, opieraj?c si? na ?alach , narod Sarmatow . W ten sposob Owidiusz stał si? erudycyjn? podstaw? dla po?niejszej ideologii sarmatyzmu . Gall uto?samił jednak Sarmatow z Getami , mimo ?e u Owidiusza oba te etnonimy ? wymieniane wielokrotnie ? odnosz? si? do innych ludow, np.: Sarmaticae maior Geticaeque frequentia gentis ( ?ale V, 7, 10) ^[85] .

Rownie dobr? jak Gall orientacj? w tworczo?ci Owidiusza na pocz?tku XIII wieku przejawiał Wincenty Kadłubek . W swojej Kronice przytaczał nie tylko Metamorfozy i ?ale , ale tak?e ? jako pierwszy w Polsce ? Sztuk? kochania . Zacytował j? nawet w ksi?dze pierwszej bezpo?rednio: wszak prawem jest najsprawiedliwszym, gdy sprawcow zbrodni ich własna zbrodnia zabija ( Kronika polska I, 5; Sztuka kochania I, 655-666) ^[86] .

Znajomo?? Owidiusza była powszechna w?rod polskich pisarzy ?redniowiecznych. Tworczo?? Nazona oddziałała np. na poezj? Adama ?winki . Dzieła Owidiusza były czytane w szkołach katedralnych , a przynajmniej od 1449 roku wykładane na Akademii Krakowskiej . Spisy lektur tej uczelni za lata 1487?1563 wymieniały wszystkie utwory Owidiusza, poza erotycznymi. W XV wieku powstał w Krakowie anonimowy komentarz do Metamorfoz zatytułowany Fabulae mythologicae explicatae ex Ovidio ^[87] .

Nowo?ytno?? [ edytuj | edytuj kod ]

Z XVI wieku pochodzi legenda , zgodnie z ktor? Owidiusz zmarł nie nad Morzem Czarnym, ale na Polesiu , w?rod Sarmatow . Jej ?rodłem jest prawdopodobnie napis nagrobny odnaleziony nad Cn? , w okolicach Ko?angrodka , a mowi?cy o niesprawiedliwym wygnaniu poety i pragnieniu bycia pochowanym w rodzinnych stronach ^{[88] [89]} . Odwoływało si? do niej wielu tworcow, m.in. Władysław Syrokomla , Benedykt Chmielowski , Adam Tadeusz Naruszewicz .

Z 1653 pochodzi te? obraz Johanna Heinricha Schonfelda przedstawiaj?cy Sarmatow przy grobie Owidiusza, przedstawionych przez artyst?, zgodnie z konwencj? epoki, w stroju polskim ( delie i ?upany ) ^[90] .

Dla polskich pisarzy okresu zaborow Owidiusz stał si? symbolem poety?wygna?ca, cenzurowanego i usuwanego z ojczystych bibliotek. Wpływ Nazona, zwłaszcza ?alow i Listow z Pontu, zaznaczył si? szczegolnie w tworczo?ci Adama Mickiewicza i Cypriana Kamila Norwida . Ten drugi twierdził, ?e poezja polska była tworcz? kontynuacj? dzieła Owidiusza i nazywał staro?ytnego autora pierwszym poet? sarmackim . W Rzeczy o wolno?ci słowa Norwid uj?ł to twierdzenie w nast?puj?cy sposob ^[91] :

Augusta wiek, tak zwany złotym, promienieje,

Wszelki pracownik piora i?ci swe nadzieje.

Jakkolwiek do dzi? jeszcze nie znamy przyczyny,

Dla ktorej Owid sm?tne nawiedził rowniny,

Bez zielonego lauru, lecz w burce tułackiej,

Ani gdzie zmarł ow pierwszy poeta sarmacki ^[92] .

Podobnie jak w zakresie zaborow, w czasach PRL Owidiusz stał si? symbolem pisarza prze?ladowanego przez władz?. W 1969 roku Jacek Boche?ski opublikował powie?? biograficzn? Nazo poeta , w ktorej ?ycie Owidiusza pod rz?dami Augusta były kostiumem historycznym dla opisania losow intelektualistow polskich pod dyktatur? komunistow i Władysława Gomułki ^[91] .

Pod przykrywk? Owidiusza w roli poety wygna?ca stawia siebie Jacek Kaczmarski w wierszu Staro?? Owidiusza , gdzie przedstawia metaforycznie swoje ?ycie na emigracji i t?sknot? do ojczyzny, do ktorej nie mo?e wroci?, przez Augusta ? czyli komunistow ^[93] .

Cenzura [ edytuj | edytuj kod ]

Utwory Owidiusza, w szczegolno?ci o tre?ci erotycznej, były wielokrotnie cenzurowane. Sam Owidiusz sugeruje w Tristia 3.1 oraz w Epistulae ex Ponto , ?e jego dzieła zostały po wygnaniu usuni?te z publicznych bibliotek, a prywatne kopie były ukrywane. Brak jednak niezale?nych ?rodeł potwierdzaj?cych te informacje ^[94] . W ?redniowieczu Owidiusz nale?ał do jednego z najbardziej uznawanych autorow, powszechnie czytanych i kopiowanych. Najcz??ciej były to jednak utwory nieerotyczne lub poddane umoralniaj?cym przerobkom (np. XIV-wieczna anonimowa adaptacja Metamorfoz L’Ovide moralise ). A? do XX wieku Owidiusz b?dzie obecny w szkolnych wypisach z klasycznej literatury jedynie w postaci takich starannie dobranych, moralnie nienagannych fragmentow ^[95] .

Okresowo, utwory Owidiusza podlegały ostrzejszym represjom. W 1497 Savonarola spalił na stosie w Wenecji Ars amatoria . W 1564 dzieło trafiło na trydencki Indeks ksi?g zakazanych , a w 1599 angielskie tłumaczenie Christophera Marlowe’a (wraz z Amores ) zostało spalone w Londynie z polecenia biskupa Canterbury . Sztuka kochania była cenzurowana a? do pocz?tku XX wieku. W 1904 została zakazana przez Stowarzyszenie Bibliotek Ameryka?skich . W 1929 znajdowała si? na li?cie ksi??ek, ktorych przywoz przez granic? do Stanow Zjednoczonych był zakazany, a tak?e została zakazana w placowkach publicznych przez rad? miasta San Francisco ^{[94] [96] [95]} . W 1937 roku rz?d III Rzeszy usun?ł lektur? dzieł Owidiusza z programu nauczania niemieckich liceow, gdy? była ona niezgodna z edukacj? humanistyczn? w pa?stwie narodowosocjalistycznym ^[28] .

Po?miertna rehabilitacja [ edytuj | edytuj kod ]

W 2008 roku w Sulmonie, miejscu urodzenia Owidiusza, odbyło si? symboliczne uniewinnienie poety. W grudniu 2017 roku ^[97] rada miejska Rzymu zrehabilitowała Owidiusza ^[98] i zdecydowała anulowa? postanowienie Oktawiana Augusta o wygnaniu ^[97] .

Bibliografia podmiotowa [ edytuj | edytuj kod ]

Utwory podane s? w porz?dku alfabetycznym. Daty ich powstanie s? niepewne i s? rekonstrukcj? historykow literatury ^[99] . Podano rownie? daty polskich tłumacze? ^[100] .

• (zaginione) Amores ? pierwsza wersja w trzech ksi?gach, powstałe ok. 16 r.p.n.e.
• Amores ? wersja druga w trzech ksi?gach ? zbior elegii erotycznych, powstałe po 16 r.p.n.e.

• (pl) 1786 Owidyusza Nazona Elegii miłosnych tłomaczenie: xi?g trzy , tłum. Benedykt Hulewicz;
• (pl) 2001 Elegie , tłum. El?bieta Starek;

• Ars amatoria lub Ars amandi ? poemat o miło?ci w praktycznych jej aspektach w trzech ksi?gach. Ksi?gi 1-2 powstałe ok. 1 r.p.n.e., ksi?ga trzecia powstała po?niej.

• (pl) 1922 Kunszt miłosny , tłum. Jerzy Ro?ciszewski;
• (pl) 1922 Sztuka kochania , tłum. Julian Ejsmond;
• (pl) 2008 Sztuka kochania , tłum. Ewa Skwara;

• Epistulae ex Ponto ? wierszowane listy do przyjacioł napisane na wygnaniu (4 ksi?gi). Ksi?gi 1-3 powstały w 13 r.n.e., ksi?ga 4 wydana po?miertnie.

• (pl) 1802 Listy z Pontu (w: Owidego Nazona wiersze na wygnaniu pisane ), tłum. Jacek Przybylski;
• (pl) 2003 Elegie wygna?cze. Wybor , tłum. El?bieta Wesołowska

• Fasti ? opis mitow zwi?zanych z wa?nymi datami rzymskiego kalendarza religijnego i pa?stwowego; nieuko?czony i doprowadzony tylko do czerwca. Powstały ok. 8 r.n.e., po?niej wprowadzano poprawki.

• (pl) 2009 Fasti. Kalendarz poetycki , tłum. El?bieta Wesołowska;

• Heroides lub Epistolae ? zbior fikcyjnych, wierszowanych listow bohaterek sławnych mitow do bohaterow tych?e mitow (np. Penelopy do Odyseusza ). Listy 1-14 powstałe przed 16 r.p.n.e. Podwojne listy 16-21 powstały ok. 8 r.n.e.

• (pl) 1695 Rozmowy listowne albo raczey wzaiemna heroin greckich z kawalerami korrespondencya , tłum. Wojciech Stanisław Chro?ci?ski;
• (pl) 1986 Heroidy , tłum. Wanda Markowska;
• (pl) 2008 Heroidy I i II , tłum. El?bieta Wesołowska;

• Ibis ? napisany na wygnaniu utwor pełen inwektyw pod adresem znajduj?cego si? w Rzymie wroga. Powstały ok. 11 r.n.e.

• (pl) 1802 Kl?twa na Ibisa (w: Owidego Nazona wiersze na wygnaniu pisane ), tłum. Jacek Przybylski;

• Medicamina faciei feminae ? krotki i fragmentarycznie zachowany utwor o kobiecych kosmetykach;

• (pl) 1926 O kosmetyce twarzy kobiecej , tłum. Tadeusz My?li?ski;
• (pl) 1933 ?rodki gwoli gładko?ci twarzy niewie?ciej , tłum. Tadeusz F. Hahn;
• (pl) 1994 O kosmetyce twarzy pa? , tłum. Aleksander Wojciech Mikołajczak;

• (zaginione) Medea ? niezachowana do naszych czasow tragedia
• Metamorphoses ? zbior mitow o przemianach, powstały ok. 8 r.n.e.

• (pl) 1636 P. Owidivsza Nasona Metamorphoseon to jest Przeobra?enia ksi?g pi?tna?cie , tłum. Jakub ?ebrowski;
• (pl) 1638 Ksi?gi metamorphoseon to iest przemian , tłum. Walerian Otwinowski;
• (pl) 1805 Krotkie zebranie Metamorfoz albo przekształtowa? Owidyusza ku u?ywaniu młodzi, i łatwemu poi?ciu mitologii słu??ce , tłum.
• (pl) 1825-1826 Przemiany , tłum. Bruno Kici?ski;
• (pl) 1926 Przemiany , tłum. Jan Szczepa?ski
• (pl) 1969 Przemiany , tłum. Anna Kamie?ska;
• (pl) 1995 Metamorfozy , tłum. Anna Kamie?ska, Stanisław Stabryła;

• (zaginione) Phaenomena ;
• Remedia amoris ? utwor po?wi?cony temu, jak wyleczy? si? z niechcianej miło?ci. Powstały pomi?dzy 1 r.p.n.e. a 2 r.n.e.

  (pl) 1993 Lekarstwa na miło?? , tłum. Aleksander Wojciech Mikołajczak;

• Tristia ? zbior (5 ksi?g) utworow napisanych na wygnaniu, wyra?aj?cych ?al za utracon? ojczyzn?. Powstały w latach 9?12 n.e.

• (pl) 1802 Rzeczy smutne (w: Owidego Nazona wiersze na wygnaniu pisane ), tłum. Jacek Przybylski;
• (pl) 2002 ?ale , tłum. Marlena Puk, El?bieta Wesołowska;

Utwory o niepewnej autentyczno?ci ^[99] :

• Consolatio ad Liviam ;
• Halieutica ;

• (pl) 1997 Sztuka rybołowstwa , tłum. Aleksander Wojciech Mikołajczak;

• niektore Heroides (Hermiona 8, Dejanira 9, Medea 12, Laudamia 13, Hypermestra 14, Safona 15);
• Nux
• Priapea ;
• Somnium (w: Amores , 3.5).

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Maria Cytowska , Hanna Szelest : Literatura rzymska. Okres augustowski . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990. ISBN  83-01-09067-7 . ( pol. ) .
• Ernst Robert Curtius : Literatura europejska i łaci?skie ?redniowiecze . Krakow: Wydawnictwo Universitas, 1997. ISBN  83-7052-128-2 .
• Peter E. P.E.   Knox   Peter E. P.E. , Ovid , [w:] Ward W. W.W.   Briggs (red.), Dictionary of Literary Biography, vol. 211 , A Bruccoli Clark Layman Book, 1999, s. 193?206   . }
• Maria Jaczynowska : Religie ?wiata rzymskiego . Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN  83-0107405-1 .
• Marcin Klik : Teorie mitu. Wspołczesne literaturoznawstwo francuskie (1969-2010) . Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016. ISBN  978-83-235-2063-4 .
• Peter E. Knox: A Poet’s Life. W: A Companion to Ovid . Peter E. Knox (ed.). Oxford: Blackwell Publishing, 2009, s. 3?7. ISBN  978-1-405-14183-3 .
• Adam Krawiec: Koncepcja przestrzeni w tek?cie Kroniki Galla Anonima, geografia mentalna jej autora i ich znaczenie w dyskusji nad jego pochodzeniem. W: Nobis operique favete. Studia nad Gallem Anonimem . Andrzej D?browka , Edward Skibi?ski , Witold Wojtowicz (red.). Warszawa: Instytut Bada? Literackich Polskiej Akademii Nauk , 2017, s. 75?94. ISBN  978-83-65573-52-0 .
• Brygida Kurbis : Wst?p. W: Mistrz Wincenty Kadłubek: Kronika polska . Wrocław: Ossolineum, 1996, s. VIII-CXXXII. ISBN  83-04-04613-X .
• Alison Sharrock  (inne j?zyki) : Gender and sexuality. W: The Cambridge Companion to Ovid . Philip Hardie  (inne j?zyki) (ed.). Cambridge: Cambridge Universyty Press, 2006, s. 95?107. ISBN  978-0-521-77528-1 .
• Stanisław Stabryła : Wst?p. W: Owidiusz: Metamorfozy . Anna Kamie?ska (tł.). Wrocław: Ossolineum, 1995, s. III-CXVI. ISBN  83-04-04222-3 .
• Wilfried Stroh: Łacina umarła, niech ?yje łacina! Mała historia wielkiego j?zyka . Aleksandra Arnd (tł.), El?bieta Wesołowska (wst.). Pozna?: Wydawnictwo Pozna?skiego Towarzystwa Przyjacioł Nauk , 2013. ISBN  978-83-7654-266-9 .
• Ewa Wipszycka : Ko?cioł w ?wiecie po?nego antyku . Warszawa: Pa?stwowy Instytut Wydawniczy , 1994, seria: Rodowody Cywilizacji . ISBN  83-06-02353-6 .
• Richard R.   Tarrant   Richard R. , Ovid and Ancient Literary History , [w:] Philip P.   Hardie (red.), The Cambridge Companion to Ovid , Cambridge University Press, 2002, s. 13?33   .
• Katharina K.   Volk   Katharina K. , Ovid , Oxford: Wiley-Blackwell, 2000   .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz hasło Owidiusz w Wikisłowniku

• Owidiusz: Sztuka kochania, tłum. Julian Ejsmond . wolnelektury.pl. [dost?p 2018-04-11]. ( pol. ) .
• Owidiusz ? dzieła w bibliotece Polona