Osuwisko

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Osuwisko w rejonie Cuzco w Peru w 2018 r.
Osuwisko w 2001 r. w San Salvador

Osuwisko ? nagłe przemieszczenie si? mas ziemnych, powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podło?a spowodowane siłami przyrody lub działalno?ci? człowieka (podkopanie stoku lub jego znaczne obci??enie). Jest to rodzaj ruchow masowych , polegaj?cy na przesuwaniu si? materiału skalnego lub zwietrzelinowego wzdłu? powierzchni po?lizgu (na ktorej nast?piło ?ci?cie ), poł?czone z obrotem. Ruch taki zachodzi pod wpływem siły ci??ko?ci . Osuwiska s? szczegolnie cz?ste w obszarach o sprzyjaj?cej im budowie geologicznej , gdzie warstwy skał przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych wyst?puj? naprzemiennie. Miejsca wyst?powania osuwisk to naturalne stoki i zbocza dolin i zbiornikow wodnych, obszary ?rodłowe rzek (gdzie erozja wsteczna zwi?ksza spadek terenu), skarpy wykopow i nasypow oraz wyrobisk .

Olbrzymie rozmiary maj? osuwiska podmorskie , zarowno wspołczesne, jak i znane z osadow ro?nego wieku, zwłaszcza powstaj?ce na skłonie kontynentalnym .

Przyczyny powstawania osuwisk [ edytuj | edytuj kod ]

Do zjawisk wywołuj?cych osuwisko nale??:

  • wzrost wilgotno?ci gruntu spowodowany długotrwałymi opadami lub roztopami ,
  • podci?cie stoku przez erozj?, np. w dolinie rzecznej lub w wyniku działalno?ci człowieka, np. przy budowie drogi,
  • nadmierne obci??enie stoku, np. przez zabudow?,
  • wibracje zwi?zane np. z robotami ziemnymi, ruchem samochodowym, eksplozjami,
  • trz?sienia ziemi .
  • zachwianie mechanicznej rownowagi mas skalnych na skutek odkrywkowej eksploatacji surowcow

Morfologia osuwisk [ edytuj | edytuj kod ]

Głowne elementy osuwiska:

  • nisza osuwiskowa ? połkoliste, nieckowate zagł?bienie w miejscu, w ktorym osun?ła si? ziemia,
  • skarpa osuwiska ? skarpa głowna, oddzielaj?ca osuwisko od niezaburzonego stoku powy?ej,
  • skarpy wtorne ? strome powierzchnie w obr?bie osuwiska (koluwium),
  • koluwium ? przemieszczone masy,
  • j?zor osuwiskowy ? przemieszczona dolna cz??? materiału,
  • powierzchnia po?lizgu ? powierzchnia, po ktorej przemieszcza si? koluwium,
  • taras osuwiskowy ? pozioma (lub zbli?ona do poziomu) powierzchnia powstała przez przemieszczenie si? materiału,
  • szczelina osuwiskowa ? nieci?gło?? w materiale zbocza,
  • czoło osuwiska ? zewn?trzny kraniec j?zora osuwiskowego.

Podział osuwisk [ edytuj | edytuj kod ]

Osuwisko skalne w Gorach Skalistych w Kanadzie. Miejsce katastrofy Frank Slide w 1903 roku.

Ze wzgl?du na kształt powierzchni po?lizgu [ edytuj | edytuj kod ]

  • rotacyjne ? o cylindrycznej powierzchni po?lizgu, masy koluwialne obracaj? si?,
  • ze?lizgowe ? o płaskiej powierzchni po?lizgu (wyst?puj?cej najcz??ciej na kontakcie warstw), masy koluwialne przesuwaj? si?.

Ze wzgl?du na układ warstw podło?a [ edytuj | edytuj kod ]

  • asekwentne ? tworz? si? w jednorodnych, niewarstwowanych skałach ( glinach , iłach ),
  • konsekwentne ? powstaj? w wyniku ruchu mas skalnych po jakiej? powierzchni strukturalnej, wyro?nia si? osuwiska:
  1. konsekwentno-strukturalne: wzdłu? powierzchni uławicenia ,
  2. konsekwentno-zwietrzelinowe: wzdłu? powierzchni oddzielaj?cej zwietrzelin? od podło?a skalnego,
  3. konsekwentno-szczelinowe: wzdłu? powierzchni zgodnej z przebiegiem szczelin (np. ciosowych),
  • insekwentne ? tworz? si?, gdy osuni?cie nast?pi w poprzek powierzchni strukturalnych,
  • obsekwentne ? ruch poprzeczny do biegu warstw,
  • subsekwentne ? ruch wzdłu? czołowych powierzchni ławic,
  • zło?one.

Ze wzgl?du na aktywno?? [ edytuj | edytuj kod ]

  • aktywne ci?gle,
  • aktywne okresowo,
  • nieaktywne.

Ze wzgl?du na czas wyst?powania [ edytuj | edytuj kod ]

  • periodyczne ? wyst?puj? przy obfitych opadach,
  • chroniczne ? s? w ci?głym ruchu dopoki nachylenie stoku nie stanie si? minimalne.

Ze wzgl?du na sposob rozwoju [ edytuj | edytuj kod ]

  • delapsywne ? rozwoj od dołu w gor? stoku,
  • detruzywne ? rozwoj od gory w doł stoku.

Skutki [ edytuj | edytuj kod ]

Osuwiska powoduj? rozmaite straty: degradacj? obj?tych nimi terenow i zniszczenie całej posadowionej na nich infrastruktury (budynki mieszkalne, sie? drogowa, kanalizacyjna, linie telekomunikacyjne, elektryczne, gazoci?gi, uprawy, lasy).

Wyst?powanie [ edytuj | edytuj kod ]

Na ?wiecie [ edytuj | edytuj kod ]

Najwi?ksze rozpoznane osuwisko na Ziemi znajduje si? w Iranie , a najwi?kszym znanym osuwiskiem podmorskim jest Storegga na Morzu Norweskim .

W Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

Osuwisko w Lachowicach

W Polsce osuwiska wyst?puj? najcz??ciej w Beskidach , o wiele rzadziej w Sudetach czy na skarpie wi?lanej .

W 2010 roku w Małopolsce wyst?piło ponad 1300 osuwisk [1] , głownie ? bo wi?cej ni? 100 ? w gminie Lanckorona (powiat wadowicki), powiecie limanowskim ( gminie Laskowa , gminie Limanowa ? głownie w Kłodnem ok. 30 ( Tymbark ) [2] [3] i powiecie nowos?deckim (ok. 200 ? głownie w gminie Łososina Dolna (111) i gminie Grodek nad Dunajcem (65 domow)). Uszkodzonych i zagro?onych uszkodzeniem zostało ponad 1000 domow, a około 500 osob przesiedlono [4] [5] [6] . Osuwiska uszkodziły rownie? budynki i infrastruktur? w powiecie my?lenickim (prawie 90 osuwisk), wielickim, nowos?deckim (ponad 50), nowotarskim , o?wi?cimskim, suskim (głownie w Zembrzycach), tarnowskim, boche?skim, brzeskim, miechowskim oraz w Krakowie i Nowym S?czu . W Kurowie droga wojewodzka nr 975 całkowicie osun?ła si? do Jeziora Ro?nowskiego [7] . Z powodu ulewnych deszczow osun?ło si? rownie? zbocze krakowskiego kopca Piłsudskiego . W czerwcu uaktywniły si? nast?pne osuwiska. W Kłodnem zniszczonych zostało 30 budynkow, a kolejne s? zagro?one, z wioski ewakuowano 434 osoby. Uaktywniły si? osuwiska w miejscowo?ci Łapszanka i Szczawnica w powiecie nowotarskim, a tak?e w Mniszku nad Popradem oraz w gminie Tuchow, gdzie doszło przez to do wykolejenia poci?gu osobowego. W Krzeczowie osuwisko na kilka godzin zatarasowało drog? krajow? nr 7, podobnie w Tenczynie na tej drodze. Osuwiska nast?piły rownie? na wielu innych drogach, ktore zostały czasowo zamkni?te (m.in. na drogach krajowych: w Radoczy, Czchowie, Wytrzyszczce, czy w Muszynce). Na Podkarpaciu zagro?onych nimi pozostaje ponad 240 budynkow i kilkana?cie mostow. Najbardziej zagro?one tereny to powiaty: jasielski, strzy?owski (145 budynkow), d?bicki (52 budynki), rzeszowski (23 budynki).

W 2001 roku osuwisko w Lachowicach zniszczyło 15 zabudowa? mieszkalnych, osuwisko w Jachowce zagroziło osiedlu Straczkowka, osuwisko w Nowym S?czu zniszczyło kilka zabudowa? mieszkalnych i gospodarczych itd.), a tak?e na zboczach Wisły oraz na bałtyckich klifach .

Pierwsza proba zliczenia osuwisk, przeprowadzona w ko?cu lat 60. wykazała istnienie na stokach karpackich ponad 3000 osuwisk. Dalsze prace doprowadziły do rozpoznania w Karpatach ponad 65 000 osuwisk [8] . Na obszarze 6% powierzchni kraju, jak? stanowi? Karpaty, wyst?puje ponad 95% wszystkich osuwisk w Polsce. Ocenia si? rownie?, ?e w Karpatach wyst?puje ?rednio jedno osuwisko na 5 km drogi jezdnej i na 10 km linii kolejowej.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ rp.pl . rp.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-19)]. .
  2. ↑ limanowa.in .
  3. ↑ tvn24.pl . tvn24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-05)]. .
  4. ↑ dziennik.krakow.pl . dziennikpolski24.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-23)]. .
  5. ↑ limanowa.in . limanowa.in. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. .
  6. ↑ dziennik.pl . dziennik.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-29)]. .
  7. ↑ dziennik.krakow.pl .
  8. ↑ Niszczycielskie osuwiska [online], Pa?stwowy Instytut Geologiczny ? PIB [dost?p 2020-07-05] ( pol. ) .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

  • Centrum Doskonało?ci Bada? ?rodowiska Abiotycznego, IX,X 2003
  • Instrukcja ITB nr 424/2006 Ocena stateczno?ci skarp i zboczy
Ruchy masowe
?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Osuwisko&oldid=68148901 ”