Wielki Ołtarz Zeusa
z Pergamonu, ok. 180?160 p.n.e.
[1]
Ołtarz
(
łac.
altare
,
altarium
) ? znane we wszystkich
religiach
miejsce składania
ofiar
.
Ołtarz podro?ny polskiego biskupa z
XVIII wieku
z
relikwiami
?wi?tych
Ołtarz w
ko?ciele ?w. Krzy?a w Rumi
Manierystyczny
ołtarz bazyliki
Bo?ego Ciała
w Krakowie z pierwszej połowy XVII wieku
Ołtarz szafkowy w
katedrze pozna?skiej
Du?y ołtarz w parafii bł. Radzyma Gaudentego w Gnie?nie
Rodzimowierczy
ołtarzyk domowy
Ołtarz pierwotnie znaczył miejsca prze?y?
transcendentnych
i wyra?ania
aktow religijnych, w tym nierozerwalnie zwi?zanych ze składaniem
ofiar
przeznaczonych dla
bostw
.
Pierwszymi naturalnymi miejscami dla składania ofiar i pojawiania si? praform ołtarzy były gory i wzgorza, ?rodła ?yciodajnej wody lub wyj?tkowe drzewa. Na wybor miejsca miały wpływ okre?lone elementy, takie jak
teofanie
, inne znaki nadprzyrodzone lub do?wiadczane tam szczegolne prze?ycia człowieka. W miejscach tych składano ofiary ? pocz?tkowo na powierzchni naturalnej skały, bloku skalnego lub na głazie czy nawet na naturalnych wzniesieniach. Były to formy ołtarzy naturalnych, nie powstałych skutkiem rozmy?lnej działalno?ci człowieka, lecz jedynie przy biernym wykorzystaniu elementow zastanego miejsca.
Z czasem zacz?to dostosowywa? miejsca bezpo?redniego składania ofiar poprzez przetaczanie głazow, układanie stosow kamieni, r?czne obrabianie skały b?d? usypywanie z ziemi kopcow i wzniesie?, a wreszcie konstruowanie specjalnych platform. Pojawiaj? si? ro?norodne formy ołtarzy budowanych wraz z adaptacj? otoczenia i tworzenia strefy
sacrum
(przeznaczonej do
kultu
). Przykładem takich miejsc s? staro?ytne ?wy?yny” zbli?aj?ce do nieba (por.
Stary Testament
) albo
zigguraty
przypominaj?ce schody wiod?ce do bogow. W ten sposob ołtarz stawał si? jednym z elementow miejsca, ktore dzi? mo?emy okre?la? terminem
sanktuarium
, a ktore nast?pnie rozwini?to do postaci
?wi?tyni
.
Ołtarz w religiach staro?ytnych i wspołczesnych jest najcz??ciej uroczy?cie poddawany obrz?dom po?wi?cenia lub
konsekracji
. Jest to akt potwierdzaj?cy jego u?wi?cenie, przeznaczenie go wył?cznie do kultu religijnego i dedykowanie bostwu patronuj?cemu.
Procz roli funkcjonalnej zwi?zanej ze składaniem ofiary, ołtarz uto?samiany jest w religiach z samym bostwem, ktore je zamieszkuje lub tak?e wypełnia ołtarz, podobnie jak duch ciało. St?d ołtarz mo?na było zbezcze?ci?, tzn. nie tylko zniszczy?, lecz rownie? pozbawi? swoistej dla niego ?wi?to?ci oraz boskiej obecno?ci.
Dlatego mo?emy wyro?ni? nast?puj?ce funkcje ołtarza:
- uobecnienie bostwa lub siły boskiej;
- składanie ofiar;
- miejsce kultu.
W religii chrze?cija?skiej
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Ołtarz jest miejscem sprawowania pami?tki Wieczerzy Pa?skiej. W wielu z nich
ofiara mszy ?wi?tej
jest wydarzeniem tak doniosłym, ?e ołtarz jest najwa?niejszym miejscem w ?wi?tyni.
Ołtarz w katolickiej tradycji łaci?skiej
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Pierwsze ołtarze chrze?cija?skie miały posta? stołu lub
sarkofagu
z
relikwiami
m?czennika. Od
IV
w. zacz?to budowa? ozdobn? opraw? w formie
cyborium
. Od czasow
?redniowiecza
w
Ko?ciele rzymskokatolickim
zachodziły nast?puj?ce zmiany:
Po
Soborze Watyka?skim II
pojawiła si? tendencja przywrocenia ołtarzom formy stołu; w nowo budowanych ko?ciołach ołtarz jest zazwyczaj odsuni?ty od ?ciany, w starszych za? kapłan celebruje nie na ołtarzu murowanym, lecz na przeno?nym (?posoborowym”). Warto te? zauwa?y?, ?e po Soborze Watyka?skim II kapłani prawie zawsze sprawuj? liturgi? eucharystyczn? twarz? do wiernych (
versus populum
). Wbrew obiegowym opiniom nie jest to regulowane
rubrykami
. Przepisy posoborowe okre?laj? sytuacje, kiedy kapłan ma odwroci? si? do ludu w przypadku mszy
versus Deum
. W razie konieczno?ci kapłan mo?e sprawowa? msz? poza ko?ciołem, na odpowiednim stole nakrytym obrusem.
Ołtarz w tradycji bizantyjskiej
[
edytuj
|
edytuj kod
]
W
wierzeniach
Słowian
znany był pod okre?leniem
?ertwiennik
, sk?d termin ten przeszedł do liturgiki
prawosławnej
i niektorych
katolickich ko?ciołow wschodnich
. Obecnie jednak ołtarz w ?wi?tyni obrz?dku wschodniego okre?la si? słowem ?tron” lub ??wi?ty Stoł” (
cs.
prestoł
gr.
Αγ?α Τρ?πεζα). Natomiast nazwa
?ertwiennik
oznacza niewielki stoł znajduj?cy si? w prezbiterium po lewej stronie, słu??cy do przygotowywania darow eucharystycznych ? chleba i wina.
Ołtarz w cerkwi znajduje si? w ?rodku
prezbiterium
oddzielonego od reszty ?wi?tyni
ikonostasem
. Ma on form? kwadratowej, drewnianej, murowanej lub kamiennej
mensy
przykrytej antyminsem (jedwabna chusta z obrazem składanego do grobu
Chrystusa
, w ktor? wszyte s?
relikwie
) i trzema tkaninami (biała narzuta; błyszcz?ca, jasna tkanina; wierzchnia narzuta), na ktorej znajduj? si? ponadto
Pismo ?wi?te
, krzy?, siedmioramienny ?wiecznik (
siemiswiecznik
), szkatułka chrzcielna, daronosnica przeznaczona do roznoszenia
Eucharystii
chorym oraz
tabernakulum
(
darochranitielnica
).
W tradycji prawosławnej ołtarz jest darzony tak wielk? czci?, ?e stawa? przed nim i dotyka? go mo?e tylko
kapłan
,
biskup
i
diakon
.
Bosk? Liturgi?
mo?na sprawowa? jedynie na ołtarzu lub antyminsie po?wi?conych przez biskupa.
W architekturze cerkiewnej nazw? ?ołtarz” (
cs.
ałtar’
gr.
?ερoν Β?μα) (odpowiednik
prezbiterium
) okre?la si? wschodni? cz??? ?wi?tyni, przeznaczon? dla duchowie?stwa i oddzielon? od nawy
ikonostasem
.
- ↑
Encyklopedia sztuki staro?ytnej: Europa, Azja, Afryka, Ameryka
. Kazimierz Michałowski (wst?p). Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1975, s. 369.
- Instytucje Starego Testamentu
, Roland de Vaux,
Pallotinum
2004,
ISBN
83-7014-487-X
, IX Ołtarz, s. 419 nn.
- Instytucje biblijne
, Dariusz K. Bartoszawicz (wydawnictwo?), Instytucje religijne, Miejsta kultu, s. 7 nn.
- Pontyfikał rzymski
, Obrz?dy po?wi?cenia ko?cioła i ołtarza, Katowice 2001,
ISBN
83-7030-322-6
.