Naadam , nadom, nadam ( mong.   Наадам , ???????, dosł. ?zawody”) ? tradycyjny, coroczny festiwal sportowy i jedno z głownych ?wi?t pa?stwowych w Mongolii . Słowo Naadam (festiwal sportowy) pochodzi od naadach , ktore znaczy ?bawi? si?” ^[1] . W 2010 roku Naadam został wpisany na list? niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO ^[2] .

Naadam okre?lany jest te? w Mongolii jako erijn gurwan naadam (эрийн гурван наадам), czyli ?trzy m?skie gry”, gdy? obejmuje tradycyjnie trzy konkurencje: zapasy , łucznictwo i wy?cig konny .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Historia rozgrywek zaczyna si? za czasow imperium Hunnu albo Hunow , kiedy polowania i inne czynno?ci były jeszcze prymitywne. Pierwsze wzmianki o Naadamie w obecnym kształcie pochodz? z czasow Czyngis-chana , gdy urz?dzano konkurs sprawno?ci wojownikow, a jednocze?nie szamanistyczne obrz?dy dedykowane duchom. Urz?dzano je tak?e, by okaza? rado?? po zwyci?skiej bitwie ^[3] . Cho? rozgrywki utraciły nieco z pierwotnej ?ywiołowo?ci i atrakcyjno?ci w zwi?zku z przeniesieniem stolicy do Pekinu , a zwłaszcza po?niej, po rozpadzie imperium mongolskiego , nadal były mocno zwi?zane z kultur? Mongołow. Po rozpowszechnieniu si? w Mongolii lamaizmu (XVI w.), Naadam towarzyszył ?wi?tu lamajskiemu. W XVII w. mongolskie plemiona spotkały si? nad jeziorem Szireet Cagaan na Danszig Naadam ? Naadam Siedmiu Chor?gwi ? poł?czony z buddyjskimi obrz?dami religijnymi. Te ostatnie przestały by? odprawiane od roku 1921, czyli od rewolucji komunistycznej . Po?niej owczesny przywodca mongolski Suche Bator nakazał od roku 1922 przeprowadzanie festiwalu Naadam w dniach 11?13 lipca, w rocznic? wybuchu rewolucji z 1921 roku i ta data obowi?zuje do dzi?.

Poza Mongoli?, ?wi?to Naadam obchodzi si? tak?e w Mongolii Wewn?trznej i w Tuwie (15 sierpnia).

Opis [ edytuj | edytuj kod ]

W konkursie zapa?niczym bior? udział tylko m??czy?ni, bez podziału na kategorie wagowe. W łucznictwie i wy?cigu konnym bior? udział zawodnicy obu płci, a wy?cig konny przeprowadzany jest dla ro?nych kategorii.

Głowne zawody odbywaj? si? w stolicy kraju Ułan Bator , jednak mniejszej rangi lokalne festiwale Naadam (zwane mininaadamami) s? tak?e we wszystkich stolicach ajmakow i w wielu somonach (powiatach). Zawody poprzedzaj? wyst?py artystyczne, obecnie cz?sto organizowane s? jarmarki i kiermasze wokoł stadionu. Naadam to nie tylko ?wi?to zawodnikow uczestnicz?cych w trzech grach, ale tak?e zwykłych ludzi - pasterzy przyje?d?aj?cych do miasta oraz mieszka?cow wychodz?cych ze swoich domow i biur, ?eby obejrze? rozgrywki ^[4] . Zawody, zwłaszcza w stepie i Gobi , s? okazj? do spotka? rodow i znajomych, ktorzy w pozostałej cz??ci roku koczuj? w znacznym oddaleniu od siebie. W trakcie ?wi?ta maj? oni wszyscy okazj? pohandlowa?, poflirtowa?, po?piewa? wspolnie, zje?? i napi? si? uroczy?cie. Z rodzin?, przyjaciołmi i znajomymi pije si? wowczas du?? ilo?? kumysu , archii oraz je chuuszuury ? tradycyjne mongolskie placki z nadzieniem mi?snym (baranin? lub wołowin?). Temu wszystkiemu towarzysz? liczne gry i zabawy, a zwłaszcza popularna gra w ko?ci szagaj , b?d?ca jednym z obyczajow Naadamu (cho? gra si? w ni? tak?e poza ?wi?tem).

Naadam w Ułan Bator [ edytuj | edytuj kod ]

Uroczysto?? zaczyna si? na placu Suche Batora, przed pomnikiem Czyngis-chana stoj?cym przy elewacji budynku parlamentu ( Wielkiego Churału ). W rowno uło?onych rz?dach stoi orkiestra wojskowa, zarowno w zwykłych mundurach, jak i ta kompanii honorowej, w kolorowych, tradycyjnych strojach. Delegacja kompanii honorowej idzie po schodach i wchodzi do budynku parlamentu, sk?d bierze dziewi?? białych bu?czukow Czyngis-chana, symbolizuj?cych pokoj i czas ?wi?teczny (na czas wojny były u?ywane czarne ? mo?na je ogl?da? w muzeum w Ułan Bator). Gdy delegacja wychodzi z budynku, zaczyna gra? orkiestra. Nast?pnie białe bu?czuki s? przewo?one przez delegacj? honorow? na koniach spod budynku parlamentu jedn? z głownych ulic miasta ? Alej? Czyngisa ? a? na Narodowy Stadion Sportowy , gdzie odbywaj? si? głowne uroczysto?ci.

Na stadionie o godz. 11:00 odbywa si? ceremonia otwarcia w obecno?ci prezydenta Mongolii. Centralny podest na murawie (stylizowany na kurhan wotywny owoo) jest przystrajany przez kompani? honorow? dziewi?cioma białymi bu?czukami Czyngis-chana. Nast?puj? po sobie przemowy premiera i prezydenta (ubranych tak jak wielu Mongołow w tradycyjny stroj mongolski deel ), grany jest hymn narodowy, po czym nast?puj? popisy ludowych zespołow tanecznych i wokalnych oraz sztuk walk w wykonaniu wojska, wyst?p orkiestry wojskowej, przedstawienie i taniec z flagami sponsorow oraz wyst?py mongolskich je?d?cow w tradycyjnych strojach (wraz z typowym dla mongolskiej tradycji strzelaniem z łuku w trakcie jazdy). Potem nast?puj? przygotowania do głownej atrakcji, jaka odbywa si? na stadionie, czyli do zapasow.

• 
  Orkiestra mongolskiej armii na placu Suche Batora
• 
  Kompania honorowa mongolskiej armii na schodach parlamentu
• 
  Kompania honorowa wynosi 9 białych bu?czukow Czyngis-chana
• 
  Pokazy je?dzieckie
• 
  Ludzie na stadionie
• 
  Pokazy taneczne
• 
  Zapa?nicy w tradycyjnych mongolskich czapkach
• 
  Zapa?nicy w tradycyjnych mongolskich czapkach

Mongolskie zapasy [ edytuj | edytuj kod ]

W tradycyjnych mongolskich zapasach, odbywaj?cych si? na stadionie w Ułan Bator, startuje 512 zawodnikow. Wszyscy ubrani s? w tradycyjne stroje, na ktore składaj? si?: wysokie buty pod kolana, sk?pe, jedwabne majteczki i serdak okrywaj?cy tylko ramiona i barki. Ow sk?py, ale jednocze?nie wyj?tkowo mocny kostium słu?y do chwytania zawodnika, celem jego przewrocenia. Przed jak i po walce, zawodnik ma zało?on? tak?e spiczast? czapk?, maj?c? z tyłu dwie czerwone wst?gi. Złote paski na tych szarfach informuj? o liczbie dotychczas odniesionych zwyci?stw.

Zapa?nik wbiegaj?cy na płyt? stadionu rozpoczyna od ta?ca i modłow. Przed rozpocz?ciem walki dotyka r?koma ziemi, co ma da? mu magiczn? sił?. Nast?pnie wykonuje tzw. lot orła ( dewech ), w ktorym to macha rozpostartymi r?koma okr??aj?c kołysz?cym krokiem białe bu?czuki, po czym niczym orzeł przyst?puje do walki. Zapa?nik staje w rozkroku, nachyla si?, klepie po udach i po?ladkach i podbiega do swojego sekundanta. W ka?dej walce bowiem asystuje dwoch sekundantow, ktorzy jednocze?nie s? s?dziami. Tu? przed walk?, zapa?nicy wr?czaj? im na czas walki swoje czapki. W czasie przedłu?aj?cej si? walki za?, s?dziowie ka?? zawodnikom złapa? si? za majtki lub serdaki aby doprowadzi? do przewrocenia jednego z zawodnikow. Zawodnicy w czasie walki nie stosuj? uderze?, a sama walka pozbawiona jest brutalno?ci. Przegrany rytualnie przechodzi pod wyprostowan? r?k? zwyci?zcy, a gest ten oznacza? ma, i? wygrany zawodnik bierze przegranego pod opiek? i ?e walka była czysta. Zwyci?zca biegnie do bu?czukow Czyngis-chana, okr??a je trzy razy wykonuj?c rytualny taniec orła ( dewech ). Podczas niego udaje lot orła Garudy - mitycznego ptaka Wschodu ^[3] . Na murawie stadionu jednocze?nie odbywa si? kilkana?cie walk. Przegrani odpadaj?, wygrani za? przechodz? do kolejnych rund ( dawaa ), ktorych ł?cznie jest dziewi??. W ostatniej spotykaj? si? tylko dwaj najlepsi siłacze turnieju ^[5] . Kto w ci?gu zawodow zwyci??y pi?? razy, ten otrzymuje tytuł Sokoła ( Naczin ). Siedem zwyci?stw daje tytuł Słonia ( Dzaan ) a dziewi?? - Lwa ( Arslan ). Najwy?szym tytułem za? jest ?Niezwyci??ony Tytan” ^[6] .

• 
  Zapa?nicy w tradycyjnych strojach w oczekiwaniu na walki
• 
  Zapa?nik w tradycyjnym stroju
• 
  Zapa?nik w tradycyjnym stroju
• 
  Szarpanie si? ze serdaki podczas lokalnego festiwalu Naadam
• 
  Walki podczas lokalnego festiwalu Naadam
• 
  Walki podczas lokalnego festiwalu Naadam
• 
  Zawodnicy, s?dziowie i publiczno?? podczas lokalnego festiwalu Naadam
• 
  Zawodnicy, s?dziowie i komisja organizacyjna podczas lokalnego festiwalu Naadam

Mongolskie łucznictwo [ edytuj | edytuj kod ]

Zawody strzeleckie odbywaj? si? po południu. Strzelcy ro?nego wieku i obu płci rywalizuj? w zawodach u?ywaj?c łukow o niezmienionej od stuleci konstrukcji i stosuj? star? mongolsk? technik? strzelania, polegaj?c? na przytrzymywaniu ci?ciwy zagi?tym kciukiem. Stosuje si? r?cznie wykonane lekkie łuki bojowe, w przeciwie?stwie do ci??kich łukow modrzewiowych słu??cych do polowa?. Łuki, ktore niegdy? słu?yły armiom mongolskim, a obecnie u?ywane s? na turniejach, klei si? z ko?ci, drzewa, rogu i kryje skor?, z ci?ciw? ze zwierz?cego ?ci?gna lub z jedwabnej nici. Strzały wykonane s? z wierzbowych gał?zi i pior s?pow. Przed strzelaniem zawodnicy obwi?zuj? sobie rzemieniem lewe przedrami?. Ma to zwi?zek z tym, i? tradycyjny mongolski stroj deel ma długie r?kawy, ktore mog? przeszkadza? w trakcie strzelania.

Łucznicy strzelaj? do celu, umieszczonego w ro?nej odległo?ci. M??czy?ni strzelaj? na 75 m, kobiety na 60, a dzieci mno??c swoj wiek przez trzy (dziewczynki) lub cztery (chłopcy). Unikatowym w mongolskim łucznictwie jest to, ?e celem nie jest tarcza, ale rz?d ustawionych na sobie, plecionych z w?skich paskow skory nibykoszyczkow zwanych sur . W?rod nich dwa owini?te s? czerwonym materiałem, b?d? wskazowk? dla strzelaj?cego. Po dwoch stronach ??cianki strzelniczej” stoj? s?dziowie, ktorzy po ka?dym udanym strzale podnosz? r?ce, wołaj?c czy te? bardziej wy?piewuj?c zakl?te słowo Uuchaj (oko byka). Okrzyk ten ma odstraszy? wszelkie złe moce. Po ka?dym celnym strzale, s?dzia naprawia ??ciank? strzelnicz?” i przygotowuje j? do kolejnych trafie?. Strzelcy w zawodach nie konkuruj? ze sob?, poniewa? ka?dy celnie strzelaj?cy mo?e zdoby? tytuł Mergen (Celnie Trafiaj?cy). W zale?no?ci od liczby wygranych, do tego tytułu dodawane s? kolejne okre?lenia takie jak: dokładny, zr?czny, perfekcyjny ^[3] .

Mongolskie wy?cigi konne [ edytuj | edytuj kod ]

Mongołowie maj? wielki szacunek dla koni , poniewa? od wiekow ?ycie Mongołow było ?ci?le zwi?zane z nimi. Konie słu?yły im nie tylko jako ?rodek transportu, ale stanowiły tak?e ?rodło bogactwa, głowny ?rodek utrzymania i towarzystwa. W zwi?zku z tym głowne ?wi?to Mongołow jest tak?e ?wi?tem koni, ktore maj? swoje zaszczytne miejsce w festiwalu Naadam.

Przygotowania do uczestnictwa w zawodach zaczynaj? si? ok. 3 miesi?ce wcze?niej. Wła?ciciele koni, dokarmiaj?c je specjaln? pasz? przygotowuj? je do wy?cigu na dystans od 15 do 35 km. Wy?cigi konne s? podzielone na sze?? kategorii, w zale?no?ci od wieku koni. Przykładowo: 2-letnie konie ?cigaj? si? na odcinku 16 km, za? 7-letnie, na odcinku 30 km. Cech? charakterystyczn? mongolskich wy?cigow konnych jest fakt, i? uczestnicz? w nim dzieci, maj?ce do 5 do 13 lat; one bowiem, jako d?okeje, trenuj? przydzielone im wcze?niej konie. Niewielka waga je?d?ca ma swoje praktyczne znaczenie, dzi?ki niej ko? mo?e łatwiej pokonywa? du?e odległo?ci w galopie. Umiej?tno?ci d?okeja nie odgrywaj? wi?kszej roli w porownaniu z samym koniem. Nie jest niczym nadzwyczajnym wi?c fakt, i? nie raz do mety docieraj? same konie bez je?d?cow, ktorzy nie podołali wymagaj?cemu wy?cigowi ^[7] .

Przed rozpocz?ciem wy?cigow, publiczno?? ?piewa tradycyjne pie?ni, a d?okeje ?piewaj? piosenk? zwan? Gingo , ktora ma im zapewni? pomy?lno??. Po tym jak młodzi je?d?cy wsi?d? na konie, tradycyjnie okr??aj? mongolski kurhan owoo z narodow? flag?. Potem kolumna koni ustawia si? na stepie zgodnie ze zwyczajem, a wi?c tyłem do linii startu. Na sygnał konie odwracaj? si? i z całych sił biegn? przed siebie rozpoczynaj?c wielokilometrowy wy?cig. Pi?? pierwszych zwierz?t nazywa si? ?kumysow? pi?tk?” ? na ich cze?? ?piewa si? pie??, zawi?zuje na szyi medale i polewa im głowy i grzbiety kumysem (kobylim mlekiem). Najlepsze konie staj? si? od razu bardzo po??dane i czasami po zako?czonym ?wi?cie Naadam niektorzy wła?ciciele koni mog? sprzeda? swoje czempiony innym hodowcom za odpowiednio wysok? sum?. Publiczno?? ofiarowuje tak?e piosenk? pocieszenia dla dwuletniego konia, ktory dotarł na met? ostatni. Obwołuje si? go mianem Bajan Chodood (Pełny ?oł?dek), co ma sugerowa?, ?e był zbyt ci??ki podczas wy?cigow ^[3] . Z kolei zwyci?ski je?dziec otrzymuje tytuł tumen ech (?lider dziesi?ciu tysi?cy”).

Zawody je?dzieckie podczas głownych uroczysto?ci w stolicy odbywaj? si? na stepie na obrze?ach miasta w Jaarmag, w szerokiej dolinie, ok. 10 km od centrum Ułan Bator. Wst?p jest bezpłatny, a z centrum miasta mo?na dojecha? tam taksowk? lub autobusem zabieraj?cym ludzi spod stadionu narodowego ^[4] .

• 
  Konie mongolskie przed wy?cigiem
• 
  Młodzi je?d?cy i konie na stepie przed zawodami
• 
  Je?d?cy na stepie przed rozpocz?ciem zawodow
• 
  Stroje je?dzieckie zawodnikow
• 
  Młody je?dziec na stepie przed zawodami
• 
  Młodzi je?d?cy zbli?aj?cy si? do mety
• 
  Młody je?dziec

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Stefan Kojło, 1980. Mongolia. KAW.
• Informacje praktyczne. W: Jane Blunden: Mongolia . Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, s. 202-204. ISBN  978-83-01-16275-7 .
• Naadam - trzy m?skie gry. W: Bolesław A Uryn: Mongolia - wyprawy w tajg? i step . Wyd. II. Warszawa: Wydawnictwo Bernardinum, 2005, s. 151-157, seria: Poznaj ?wiat. ISBN  978-83-7380-453-1 . OCLC 318339416 .
• Mongolia. W: Maja Forysiak, Maciej ?emojtel: Szlak transsyberyjski . Wyd. 4. Gliwice: Bezdro?a, 2012-05-17, s. 238-239, seria: Przewodniki Bezdro?y. ISBN  978-83-246-4947-1 . OCLC 823757407 .
• Katarzyna Miłek: Festiwal Naadam ? mongolskie igrzyska. . republikapodrozy.pl. [dost?p 2014-12-30].
• Nadaam Festival . The Center for the Study of Eurasian Nomads. [dost?p 2014-12-30]. ( ang. ) .

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Naadam