Augustyn Michał Stefan Radziejowski
herbu
Junosza
(ur.
3 grudnia
1645
w
Radziejowicach
, zm.
13 pa?dziernika
1705
w
Gda?sku
) ? polski
duchowny
rzymskokatolicki
,
biskup warmi?ski
w latach 1679?1688,
podkanclerzy koronny
1685?1689,
kardynał
od 1686,
arcybiskup gnie?nie?ski i prymas Polski
od 1687, brat cioteczny krola
Jana III Sobieskiego
[1]
.
Był synem podkanclerzego
Hieronima Radziejowskiego
i
Eufrozyny Tarnowskiej
. Ojciec popadłszy w zatarg z krolem
Janem II Kazimierzem
po skazaniu na
banicj?
uciekł do Szwecji. Tam zdobywaj?c sobie zaufanie krola
Karola X Gustawa
, przyczynił si? do zorganizowania w 1655 najazdu na Polsk?, zwanego
?potopem szwedzkim”
. Jeszcze przed wyjazdem ojca z kraju, straciwszy matk? najprawdopodobniej ju? w pierwszych tygodniach ?ycia, został Michał Radziejowski wraz z bratem i siostr? oddany na dwor krolewski, gdzie wychowywał si? pod opiek? krolowej
Ludwiki Marii
, ?ony najpierw krola
Władysława IV
, a nast?pnie Jana Kazimierza.
Radziejowski kształcił si? w kolegiach
jezuickich
w
Rawie
, a nast?pnie w Pary?u, a po?niej studiował w
Pradze
i
Rzymie
, gdzie przyj?ł ?wi?cenia kapła?skie. U boku
hetmana
, a nast?pnie krola
Jana III Sobieskiego
(z ktorym był blisko spokrewniony ? jego babka była rodzon? siostr? ojca krola) zdobywał kolejne szczeble kariery ko?cielnej i politycznej. Został wi?c
kanonikiem
warszawskim, gnie?nie?skim, nast?pnie proboszczem ko?cioła ?w. Mikołaja w Krakowie.
W 1673 brał udział w
wyprawie chocimskiej
, popierał polityk? bałtyck? Jana Sobieskiego.
W uznaniu jego oddania dla swojej rodziny krol mianował go 17 grudnia 1677 biskupem warmi?skim. Nominacji tej sprzeciwiała si?
kapituła warmi?ska
i formalna elekcja przez kapituł? nast?piła dopiero 31 pa?dziernika 1679, gdy Radziejowski otrzymał
indygenat
pruski i został kanonikiem warmi?skim. Dopiero 23 wrze?nia 1680 nominacja została zatwierdzona przez papie?a. Sakr? biskupi? przyj?ł 26 stycznia 1681 z r?k biskupa krakowskiego
Jana Małachowskiego
w kolegiacie ?w. Jana w Warszawie. Na Warmi? przybył dopiero w 1681,
ingres
do
katedry fromborskiej
odbył 29 wrze?nia. Na sejmie w 1683 opowiedział si? za sojuszem polsko-austriackim i został komisarzem ds rozmow z
elektorem
brandenburskim
.
Jako biskup warmi?ski w 1682 odnowił rotund? ko?cioła w
Stoczku Klasztornym
, w 1683 wizytował parafi? katolick? w
Krolewcu
, w latach 1683?1684 ufundował organy w katedrze
fromborskiej
, w 1685 ufundował wie?? dzwonn? na wzgorzu katedralnym we Fromborku oraz w 1687 po?wi?cił kamie? w?gielny pod budow? ko?cioła w
?wi?tej Lipce
. Odnowił i umocnił zamek obronny w odległym mie?cie
Kryłow
; na kryłowskim zamku papieski wysłannik A. Cusani wr?czył Radziejowskiemu kapelusz kardynalski. Przyczynił si? tak?e do poprawy bytu katolikow w Prusach Ksi???cych. Cały czas rosło tak?e jego znaczenie jako senatora.
Jako jeden z najbli?szych wspołpracownikow krola, wspołdziałał z nim w pocz?tkach jego rz?dow. Był mi?dzy innymi jednym z senatorow zasiadaj?cych w komisji s?dz?cej podskarbiego
Jana Andrzeja Morsztyna
i przyczynił si? do rozbicia antykrolewskiej opozycji.
Portret prymasa Michała Stefana Radziejowskiego, prawdopodobnie pastel autorstwa
Jana Reisnera
, 1695?1700
Za zasługi oddane dworowi, został w 1685 mianowany
podkanclerzym koronnym
. Jego wspołprac? z krolem zakłociła nominacja kardynalska jak? uzyskał Radziejowski 2 wrze?nia 1686 z r?k papie?a
Innocentego XI
. Obdarzony purpur? Radziejowski za??dał bowiem dla siebie pierwszego po monarsze miejsca na dworze, podczas gdy para krolewska, usiłuj?ca prowadzi? polityk? dynastyczn?, uwa?ała to miejsce za nale?ne swoim synom. Chc?c unikn?? sporow o godno?ci krol postanowił 21 maja 1687 mianowa? Radziejowskiego arcybiskupem gnie?nie?skim i
prymasem
Polski, gdy? w ten sposob, jako najstarszy godno?ci? senator, Radziejowski uzyskiwał rzeczywi?cie pierwsze po monarsze miejsce w kraju.
Nominacja została zatwierdzona przez papie?a 17 maja 1688 i Radziejowski zasiadł na prymasostwie. W przeciwie?stwie jednak do czasow rz?dow na Warmii w jego działalno?ci jako arcybiskupa gnie?nie?skiego, sprawy archidiecezji odeszły na dalszy plan. Chocia? aktywny jako głowa Ko?cioła polskiego, Radziejowski mało jednak zajmował si? sprawami samego arcybiskupstwa, skupiaj?c wi?kszo?? energii na działalno?ci politycznej.
Po ujawnieniu
ateizmu
Kazimierza Łyszczy?skiego
domagał si? dla niego kary ?mierci
[2]
.
Mimo uzyskania od krola najwy?szej godno?ci senatorskiej, jego stosunki z monarch? nie poprawiły si?. Uzyskawszy od władcy najwy?sze godno?ci, nowy prymas zwi?zał si? z opozycj?. Był jednym z uczestnikow spisku antykrolewskiego wykrytego przez władc? w 1688. Omal nie utraciwszy wszystkiego, działał od tej chwili ostro?nie. Pocz?tkowo pojednał si? nawet z krolem, ale szybko okazało si?, ?e jest to tylko z jego strony gra. Widz?c słabn?ce zdrowie monarchy, Radziejowski rozpocz?ł przygotowania do zbli?aj?cego si? bezkrolewia. Nie wyst?pował otwarcie przeciw krolowi i popierał niektore jego przedsi?wzi?cia polityczne, jak cho?by wznowienie wspołpracy z
Lig? ?wi?t?
na pocz?tku lat 90., ale do pełnego wznowienia jego wspołpracy z krolem nie doszło.
Kl?ska wyprawy krolewskiej do Mołdawii w 1691 utwierdziła go w jego postawie. Dlatego kiedy doszło do sporu hetmana i wojewody wile?skiego
Kazimierza Sapiehy
ze zwolennikiem krola, biskupem wile?skim
Konstantym Brzostowskim
, opowiedział si? za hetmanem. Zawiesił te? rzucon? przez biskupa na hetmana w 1694 kl?tw?. Opłacany przez
Sapiehow
, b?d?c jednocze?nie głow? polskiego Ko?cioła, usiłował utrzyma? wygodn? dla siebie pozycj? arbitra, ktora zapewni? mu miała decyduj?cy wpływ na wypadki nadchodz?cej elekcji. Po ?mierci krola 17 czerwca 1696, postanowił opowiedzie? si? za kandydatur? najstarszego syna zmarłego monarchy,
Jakuba Sobieskiego
.
Po zerwanym
sejmie konwokacyjnym 1696 roku
przyst?pił 28 wrze?nia 1696 roku do konfederacji generalnej
[3]
. Nieporozumienia w rodzinie Sobieskich, a szczegolnie kłotnie krolewicza Jakuba z matk?, krolow?
Mari? Kazimier?
, o pozostawiony przez zmarłego krola maj?tek i spowodowany tym spadek popularno?ci Sobieskich w?rod szlachty, spowodował, ?e Radziejowski uległ namowom
Lubomirskich
oraz ambasadora francuskiego w Polsce opata Bonportu
Melchiora de Polignac
, i zdecydował si? poprze? forsowan? przez nich kandydatur? francusk? ksi?cia
Franciszka Ludwika Contiego
.
Radziejowski zawsze oddany Francji, szybko stał si? niekwestionowanym przywodc? stronnictwa kontystow i 27 czerwca 1697 doprowadził do elekcji Contiego na krola Polski przez wi?kszo?? szlachty. Bł?dy, jakie popełnił, nie doceniaj?c innych kandydatow, jak te? i niezdecydowana postawa samego elekta, ktory w chwili wyboru przebywał jeszcze w Pary?u, przyniosły jednak zwyci?stwo przeciwnikom Contiego, ktorzy jeszcze tego samego dnia ogłosili krolem
elektora saskiego
Fryderyka Augusta I.
5 lipca
1697
roku podpisał w
Warszawie
obwieszczenie do poparcia wolnej elekcji, ktore zwoływało szlacht? na zjazd w obronie naruszonych praw Rzeczypospolitej
[4]
.
Panowanie Augusta II Mocnego
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Szybki przyjazd elektora, jego koronacja w Krakowie i obj?cie rz?dow pod imieniem
Augusta II
, ostatecznie pogrzebały mo?liwo?? obj?cia tronu przez Contiego, ktory dopiero 26 wrze?nia przypłyn?ł do Gda?ska. Radziejowski długo jednak opierał si? uznaniu nowego krola. Ju? po dokonaniu rozdwojonej elekcji wraz ze zwolennikami Contiego ogłosił powstanie
rokoszu łowickiego
popieraj?cego elekta francuskiego. Ust?pił dopiero wiosn? nast?pnego roku otrzymuj?c od nowego monarchy znaczn? sum? pieni?dzy i gwarancj? udziału w rz?dach. Wspołpraca Radziejowskiego z krolem nie układała si? jednak.
Nagrobek prymasa Radziejowskiego w bazylice ?wi?tego Krzy?a w Warszawie
D??enie Augusta II do wzmocnienia władzy oraz parcie w sojuszu z Rosj? i Dani? do
wojny połnocnej
ze Szwecj? w celu uzyskania
Inflant
dla dynastii
Wettynow
, spowodowały ponowny konflikt kardynała z krolem. Kl?ski wojsk saskich w Inflantach i wkroczenie krola szwedzkiego
Karola XII
do Polski, postawiły Radziejowskiego w trudnym poło?eniu. Pocz?tkowo probuj?c mediowa? mi?dzy monarchami, usiłował za?egna? konflikt, d???c przy okazji do osłabienia nielubianego przez siebie Augusta II. W styczniu 1702 roku podpisał
akt pacyfikacji
Wielkiego Ksi?stwa Litewskiego
[5]
. Namawiany do wspołpracy przez krola szwedzkiego, zdecydował si? ostatecznie wyst?pi? przeciwko Augustowi II, kiedy ten upokorzył go publicznie na sejmie lubelskim w 1703, zarzucaj?c mu knowania z władc? szwedzkim.
Sprzymierzywszy si? ze Szwedami, Radziejowski stan?ł na czele konfederacji wielkopolskiej, wkrotce przemianowanej na
konfederacj? warszawsk?
, ktorej celem było zawarcie pokoju ze Szwedami i wybor nowego krola. Probował wpłyn?? na Karola XII, aby osadził na tronie polskim Contiego lub ksi?cia Siedmiogrodu
Franciszka II Rakoczego
, czy innego przychylnego Francji kandydata. Kiedy jednak po zdetronizowaniu Augusta II okazało si?, ?e Karol XII nie zamierzał słucha? we wszystkim rad kardynała i doprowadził do wyboru posłusznego sobie wojewody pozna?skiego
Stanisława Leszczy?skiego
, postanowił zerwa? wspołprac? ze Szwedami.
Uciekaj?c przed wojskami Augusta II z Warszawy, schronił si? w Gda?sku, sk?d obserwował walki mi?dzy władcami zabiegaj?cymi o jego poparcie. Odmowił ukoronowania Leszczy?skiego i probował ponownie zawrze? porozumienie z Augustem II, ale ?mier? uniemo?liwiła mu realizacj? tego zamysłu. Pod koniec ?ycia był ?wiadkiem kl?ski swoich planow i zamysłow politycznych, ktore zakładały walk? ze wzrastaj?c? w pot?g? Rosj?
Piotra I Wielkiego
o utracone ziemie na Wschodzie. Ogl?dał tak?e ruin? przez lata nagromadzonych maj?tkow oraz walczył z probami pozbawienia go przez Augusta II godno?ci prymasa.
Pałac w Radziejowicach
Rezydencja prymasa Radziejowskiego ?
Pałac Czapskich
? obecnie budynek głowny ASP, projekt
Tylman z Gameren
Był jednym z najwi?kszych mecenasow sztuki epoki polskiego baroku. Utrzymywał okazały dwor i zatrudniał najlepszych działaj?cych w Polsce artystow takich jak: architekt
Tylman z Gameren
i malarz
Michelangelo Palloni
.
Był fundatorem klasztoru misjonarzy z kaplic?
?w. Karola Boromeusza
w Łowiczu, klasztoru karmelitow w Warszawie, wspołfundatorem ko?cioła ?wi?tego Krzy?a w Warszawie,
ko?cioła pijarow
w Łowiczu i wielu innych obiektow. Restaurował i przebudowywał zamki i pałace w Łowiczu, Uniejowie, Skierniewicach, Radziejowicach oraz Pałac Prymasowski w Warszawie.
Wzniosł
pałac w Nieborowie
oraz prywatn? rezydencj? w stolicy (obecnie
Pałac Czapskich
). Chwalony za hojno?? na cele religijne i kulturalne, grzeczno??, uczynno??; nienawidzony za chciwo??, zachłanno?? i bezwzgl?dno??; krytykowany za uleganie wpływom kuzynki Konstancji Towia?skiej i protegowanie jej rodziny, a szczegolnie syna Krzysztofa, ktory według wspołczesnych miał by? jego synem.
Był ceniony nawet przez swoich wrogow jako człowiek wpływowy, obdarzony charyzm? i wyczuciem politycznym. Był znawc?
sztuki
, interesował si?
muzyk?
,
malarstwem
i
architektur?
. Cenił sztuk? francusk?. Odkupił i rozbudował sw? posiadło?? rodow? Radziejowice, ktore odziedziczyli jego trzej siostrze?cy, Pra?mowscy herbu
Belina
, synowie siostry Anny i Wojciecha Remigiana Pra?mowskiego.
Pochowany został w
bazylice ?wi?tego Krzy?a w Warszawie
, obok ufundowanego przez siebie ołtarza ?w. Felicissimy.
- ↑
Marek Borucki
,
Jak w dawnej Polsce krolow obierano
. Warszawa 1976, s. 193.
- ↑
Wiesław Mercik,
Bez płaszcza z gronostajow
. Krakow 1988, s. 80.
- ↑
Konfederacya Generalna Ordinvm Regni & Magni Dvcatus Lithvaniæ Po niedoszłey Konwokacyey głowney Warszawskiey umowiona Roku Pa?skiego 1696. dnia 29 Miesi?ca Sierpnia, [1696], [b.n.s.]
- ↑
Obwieszczenie do poparcia wolney elekcyey roku Pa?skiego tysi?cznego sze??setnego dziewi??dziesi?tego siodmego. [Inc.:] Actum in castro Ravensi sub interregno feria quinta post festum sanctae Margarethae [...] proxima anno Domini millesimo sexcentesimo nonagesimo septimo. [b.n.s]
- ↑
Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701-1702, Warszawa 1962, s. 304.
- Roman Kawecki,
Kardynał Michał Stefan Radziejowski (1645?1705)
, Opole 2005.
- Krzysztof Rafał Prokop,
Polscy kardynałowie
, Krakow 2001.
- Kazimierz ?migiel,
Słownik biograficzny arcybiskupow gnie?nie?skich i prymasow Polski
, Pozna? 2002.
- Wiesław Mercik:
Bez płaszcza z gronostajow. Ko?cioł a pa?stwo i prawa człowieka
. Krakow: KAW, 1988, s. tak.
ISBN
83-03-02361-6
.
| Biskupi diecezjalni
|
|
|---|
| Biskupi pomocniczy
|
|
|---|
| Biskupi diecezjalni
|
|
|---|
| Biskupi pomocniczy
|
|
|---|
| Zmarli kardynałowie
|
|
|---|
| Zmarli byli kardynałowie
|
|
|---|
?yj?cy kardynałowie
bez uprawnie? elektorskich
|
|
|---|
| ?yj?cy kardynałowie elektorzy
|
|
|---|
kursyw? oznaczono kardynałow mianowanych przez antypapie?a Feliksa V
w nawiasach podano rok kreacji kardynalskiej
Coat of Arms of Polish-Lithuanian Commonwealth