Michał Jerzy Wandalin Mniszech

Mniszech Hrabia
Rodzina	Mniszchowie herbu własnego
Data i miejsce urodzenia	1748 Wi?niowiec (Woły?)
Data i miejsce ?mierci	2 marca 1806 [1] Wi?niowiec
Ojciec	Jan Karol Wandalin Mniszech
Matka	Katarzyna Zamoyska
?ona	Urszula Zamoyska
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Michał Jerzy Wandalin Mniszech herbu Mniszech , krypt.: M. M. , (ur. 1748 w Wi?niowcu, zm. 2 marca 1806 tam?e) ? marszałek nadworny litewski w latach 1781 - 1783 , marszałek wielki koronny w latach 1783 - 1793 , szef kancelarii nadwornej od 1780 , sekretarz wielki litewski od 1778 , cze?nik koronny od 1777 , członek Komisji Policji Obojga Narodow w 1792 roku ^[2] , członek Komisji Edukacji Narodowej w latach 1777 - 1783 ^[3] , pułkownik regimentu krolowej w 1757 . Starosta lubelski , jaworowski , słonimski , rostocki , porosiatkowski . Filozof, pedagog, historyk i prawnik. Hrabia cesarstwa ^[4] .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Urodził si? w roku 1748, w woły?skim Wi?niowcu. Jego rodzicami byli gen. Jan Karol Wandalin Mniszech (podkomorzy wielki litewski) i Katarzyna Zamoyska (wojewodzianka smole?ska). ?onaty z Urszul? Zamoysk? . Był dziadkiem malarza, kolekcjonera Andrzeja Jerzego Mniszcha .

W latach 1755-1756 towarzyszył ojcu w jego legacji do Stambułu. Rok po?niej (1757) otrzymał tytuł pułkownika regimentu konnego imienia krolowej (w szefostwie swego ojca). Był wychowankiem naturalisty Eliasza Bertranda (sekretarza berne?skiej "Societe Economique"), pod ktorego kierunkiem studiował w Lozannie , Bernie i Orbe (1762-1765) ^[5] . W tym okresie (1762-1768), cz?sto podro?ował odwiedzaj?c m.in.: Niemcy, Holandi?, Angli?, Francj? i Włochy. Podj?ł prac? w Komisji Edukacji Narodowej , członek Towarzystwa do Ksi?g Elementarnych . Na Sejmie Rozbiorowym w 1775 roku powołany do Komisji Skarbowej Koronnej ^[6] . W Radzie Nieustaj?cej stał na czele Departamentu Policji, po?niej od 1791 przewodniczył Komisji Policji . Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego ^[7] .

Był przeciwnikiem Konstytucji 3 maja . W czasie wojny polsko-rosyjskiej , na zebraniu 23 lipca 1792 poparł decyzj? krola Stanisława Augusta Poniatowskiego o jego przyst?pieniu do konfederacji targowickiej i sam jako jeden z pierwszych zgłosił do niej swoj akces. W 1793 odebrano mu jednak lask? marszałkowsk?. W 1797 cesarz Paweł I Romanow mianował go tajnym radc? dworu.

Odznaczenia i ordery [ edytuj | edytuj kod ]

W 1778 roku odznaczony Orderem Orła Białego , w 1774 roku został kawalerem Orderu ?wi?tego Stanisława , odznaczony rosyjskim Orderem ?w. Andrzeja Apostoła Pierwszego Powołania ^[8] . W 1781 roku odznaczony rosyjskim Orderem ?w. Aleksandra Newskiego ^[9] .

Tworczo?? [ edytuj | edytuj kod ]

Był tworc? idei oraz autorem pierwszej ustawy o bibliotecznym egzemplarzu obowi?zkowym uchwalonej w roku 1780 . Publikował prace z dziedziny filozofii, historii i pedagogiki.

Wa?niejsze dzieła i mowy [ edytuj | edytuj kod ]

1. My?li wzgl?dem zało?enia Musaeum Polonicum , "Zabawy Przyjemne i Po?yteczne" 1775, t. 11, cz. 2, s. 211-226
2. My?li o geniuszu , "Zabawy Przyjemne i Po?yteczne" 1775, t. 11, cz. 2, s. 273-284; przedr. w: A.K. Czartoryski: Kawa. Komedia w 1 akcie , Warszawa 1779, s. 89-98 (w dodatku: Listy krytyczne o ro?nych literatury rodzajach i działach )
3. Kazimierz Wielki , Warszawa 1777, wyd. nast?pne: wyd. T. Mostowski w: ?ycia sławnych Polakow t. 1, Warszawa 1805, "Wybor Pisarzow Polskich"; pt. Krotki rys dziejow panowania Kazimierza Wielkiego , Krakow 1863
4. Układ prawodawstwa , Warszawa 1777
5. Mowa w zgromadzonych stanach d. 23 pa?dziernika 1784 w Grodnie miana , brak miejsca wydania (1784)
6. Głos... na sesji d. 26 pa?dziernika 1786 miany , Warszawa (1786)
7. Głos... miany w stanach skonfederowanych Rzeczypospolitej dnia 27 pa?dziernika 1788 , brak miejsca wydania (1788); w okresie Sejmu Czteroletniego ogłaszał ponadto osobno nast?puj?ce mowy z: 3 i 21 listopada 1788; 29 stycznia i 23 grudnia 1789; 8 sierpnia, 2 i 7 wrze?nia 1790; 6 marca i 3 maja 1792; przekł. francuski: Discours... prononce a la seance des etats du 23 decembre 1789 , Warszawa 1789
8. Głos... przy rozpocz?ciu nowo ustanowionej Komisji Policji Obojga Narodow, d. 4 lipca 1791 , brak miejsca wydania (1791)
9. Przepisy dla korzystnego zwiedzania cudnych krajow od młodzi. W kilku tomach , niewydane (inform. A. Osi?ski)
10. Układ zawieraj?cy przepisy do czytania korzystnego dziejow narodu polskiego , niewydane (inform. A. Osi?ski).

Listy i materiały [ edytuj | edytuj kod ]

1. Journal du voyage du comte... a Constantinople l'an 1755, contenant differentes observations faites par lui meme , r?kopis: Archiwum Głowne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie, sygn. 79)
2. Mowa... na pogrzebie Anny z Potockich Mniszek , brak miejsca wydania (1758)
3. Listy z Berna i podro?y europejskich z lat 1765-1768, notaty i dzienniki podro?y, r?kopisy znajdowały si? w Bibliotece Narodowej w tekach "Litteraria" nr 12, 268-274; zniszczone w roku 1944; fragm. listow ogł. S. Tomkiewicz: Z wieku Stanisława Augusta (t. 1), Krakow 1882, s. 37, 49-54; streszcz. Voyage du comte M.G. Mniszech en Suisse 1762-1767 podaje M. Chodzkiewicz, "Bulletin Litteraire et Scientifique de l'Ecole Polonaise" (Pary?) 1884 mai
4. Observations sur Rome et l'Italie faites depuits le 15 Octobre au 15 Decembre 1767. Journaux de voyage par... (T.) 5 , r?kopis: Biblioteka Jagiello?ska, sygn. 7564 X, (dziennik ko?czy si? na dniu 7 lipca 1768)
5. Listy od I. Potockiego z lat 1775-1780 i korespondencja z ro?nymi osobami z lat 1784-1791, fragmenty ogł. Koronowicz (W. Wroblewski): Korespondencja... marszałka w. k. znajduj?ca si? w Archiwum Wiszniowieckiem , "Kołko Domowe" 1866, t. 6, zeszyty: 1, 12
6. Do Ludwiki z Mniszchow Potockiej 3 listy z lat 1780-1781, r?kopis: Ossolineum, sygn. 11628/II
7. Fragmenty korespondencji z ro?nymi osobami i streszczenia; na podstawie odpisow W. Wroblewskiego ogł. K. Puławski: Z korespondencji M.J. Mniszcha, marszałka w. k., z l. 1783-1793 , "Niwa" t. 21 (1892), nr 1-3, 7; przedrukowano pt. Korespondencja... w: Szkice i poszukiwania historyczne seria II, Petersburg 1898
8. Do P. Kici?skiego z roku 1785, r?kopis: Biblioteka PAN Krakow, sygn. 1662
9. Do S.Sz. Potockiego 8 listow z lat 1792-1793, r?kopis: Ossolineum sygn. 6851/I
10. Do E. Wodzickiego z 29 sierpnia 1796, r?kopis: Ossolineum sygn. 11668/II
11. Od J.J. Rousseau z 27 lipca 1764, ogł. M. Chodzkiewicz, jak wy?ej poz. 3; przedr. W. Olszewicz: Documents polonais sur J.J. Rousseau et T. Levasseur , odb. "Annales sur J.J. Rousseau" 1911, s. 1-2.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• T. 5: O?wiecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej ? Nowy Korbut . Warszawa: Pa?stwowy Instytut Wydawniczy , 1967, s. 333-335.

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Pisma i mowy Michała Jerzego Mniszcha w bibliotece Polona