한국   대만   중국   일본 
Ludwik Wertenstein ? Wikipedia, wolna encyklopedia Przejd? do zawarto?ci

Ludwik Wertenstein

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ludwik Wertenstein
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

16 kwietnia 1887
Warszawa

Data i miejsce ?mierci

18 stycznia 1945
Budapeszt

Zawod, zaj?cie

fizyk

Narodowo??

polska

Tytuł naukowy

profesor

Alma Mater

Uniwersytet Paryski , Pary?

Pracodawca

Pracownia Radiologiczna TNW ,
Wolna Wszechnica Polska

Ludwik Wertenstein (ur. 16 kwietnia 1887 w Warszawie , zm. 18 stycznia 1945 w Budapeszcie [1] [2] ) ? polski fizyk , ucze? i asystent Marii Skłodowskiej-Curie , kierownik Pracowni Radiologicznej TNW , uznawanej za zal??ek Instytutu Bada? J?drowych , wspołzało?yciel Polskiego Towarzystwa Fizycznego ; odkrywca zjawiska niespr??ystych zderze? neutronow i badacz pro?ni [1] [3] [4] [5] [6] .

?yciorys [ edytuj | edytuj kod ]

Dzieci?stwo i młodo?? [ edytuj | edytuj kod ]

Urodził si? 16 kwietnia 1887 roku w Warszawie, w zasymilowanej ?ydowskiej rodzinie Jakuba, lekarza [7] , i Stefanii z Landow. Był bratem Marii Werten-Wertenstein (ur. 1895), artystki malarki [8] . Po uko?czeniu szkoły ?redniej ( II Gimnazjum w Warszawie , 1897?1904) [9] rozpocz?ł studia na Wydziale Matematycznym Carskiego Uniwersytetu Warszawskiego [9] . W 1905 r. został wyrzucony z uczelni za udział w demonstracji patriotycznej [8] [7] . W tym samym roku wyjechał do Francji, gdzie studiował jako wolny słuchacz na Faculte des Sciences, w 1908 uzyskał licencjat na Sorbonie i został asystentem Marii Skłodowskiej-Curie [9] . W jej laboratorium zajmował si? odrzutem atomu promieniotworczego pod wpływem emisji z niego cz?stki alfa [9] .

Kariera naukowa [ edytuj | edytuj kod ]

Po doktoracie w 1913 roku został delegowany przez Mari? Skłodowsk?-Curie ? wraz z drugim spo?rod jej najzdolniejszych asystentow-Polakow, Janem Kazimierzem Danyszem ? do Warszawy, gdzie wspolnie tworzyli Pracowni? Radiologiczn? Towarzystwa Naukowego Warszawskiego im. Mirosława Kernbauma przy ul. ?niadeckich 8 [7] [9] . Jej kierownictwo zgodziła si? obj?? Maria Skłodowska-Curie, rownocze?nie polecaj?c J.K. Danysza na swojego zast?pc? w Warszawie i Ludwika Wertensteina na asystenta [10] . Po ?mierci Danysza na froncie w sierpniu 1914 roku Wertenstein przej?ł jego zadania i kierował Pracowni? do pocz?tku II wojny ?wiatowej [9] .

Od 1915 roku był te? wykładowc? Wolnej Wszechnicy Polskiej ; kierował w niej katedr? i Zakładem Fizyki Atomow. Dyplomy magisterskie uczelni nie były uznawane przez polski rz?d, ale w odro?nieniu od innych szkoł uczelnia nie miała ogranicze? dotycz?cych przyjmowania studentow ?ydow [7] . Ze wzgl?du na ?ydowskie pochodzenie Wertenstein napotykał na przeszkody ze strony rz?du, odmawiano mu m.in. finansowania bada? [7] . Wraz z kilkoma wspołpracownikami prowadził w trudnych warunkach [a] pionierskie prace w dziedzinie fizyki i chemii j?drowej w Polsce [b] [1] [3] [11] .

Pod jego kierunkiem Marian Danysz i Michał ?yw w 1934 roku dokonali odkrycia nowych promieniotworczych izotopow : radio?uoru i radioskandu [9] . W 1934 roku we wspołpracy z Danyszem, Rotblatem i ?ywem odkrył nieelastyczne (niespr??yste) zderzenia neutronow. W 1938 roku wspolnie z Andrzejem Sołtanem zbadał izomeri? j?dra bromu 80 [9] . Tu? po wybuchu II wojny ?wiatowej zako?czył pisanie artykułu o gazowych produktach rozszczepienia uranu , artykuł ukazał si? w czasopi?mie ? Nature ” [9] .

Utrzymywał kontakty naukowe nie tylko z paryskim o?rodkiem Marii Skłodowskiej-Curie, lecz rownie? z zespołem Ernesta Rutherforda w Cambridge , gdzie przebywał w latach 1925?1927. Nawi?zał wspołprac? z Jamesem Chadwickiem , Johnem Cockroftem i innymi najwybitniejszymi wowczas naukowcami. Dzi?ki tym kontaktom i umiej?tno?ci skupiania wokoł siebie utalentowanych, ambitnych wspołpracownikow stworzył pierwsz? w Polsce szkoł? fizyki j?drowej [3] . Był te? jednym z zało?ycieli Polskiego Towarzystwa Fizycznego (1921) [9] . Prowadził aktywn? popularyzacj? wiedzy, a zwłaszcza fizyki j?drowej [9] . Publikował felietony popularyzuj?ce fizyk? w dzienniku ? Kurier Poranny ”; zbior tekstow ukazał si? potem jako ksi??ka pod tytułem Pochwała fizyki [9] . Opublikował setki artykułow i wiele ksi??ek [3] . Miał umiej?tno?? przedstawiania osi?gni?? nauki przyst?pnie, pi?kn? polszczyzn? [6] ; jego przemowienia ?były okras? zjazdow fizykow polskich” [3] .

Okres II wojny ?wiatowej [ edytuj | edytuj kod ]

Po wybuchu II wojny ?wiatowej Wertenstein postanowił ukry? promieniotworczy preparat radowy z Pracowni Radiologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, aby nie mogł on posłu?y? nazistom do prac nad bomb? atomow? [12] . Najpierw przechowywał go w swoim domu w Turczynku ( Milanowek ) przy ul. Brwinowskiej. Potem o pomoc poprosił prof. Wacława Wernera , ktory w 1941 roku preparat ukrył w piwnicy swojego domu w Brwinowie przy ul. Słonecznej 3 [13] . W kwietniu 1947 roku Wacław Werner zwrocił preparat Towarzystwu [7] , a w 1999 roku na ?cianie domu odsłoni?to tablic? upami?tniaj?c? ukrycie radu w czasie okupacji hitlerowskiej.

Z uwagi na ?ydowskie pochodzenie Wertenstein musiał si? ukrywa? [7] . Zako?czone niepowodzeniem proby umo?liwienia wyjazdu Wertensteina z okupowanej Polski podejmowali m.in. Niels Bohr i James Chadwick [7] . Udało mu si? przetrwa? w podziemiu do 1944 roku dzi?ki pomocy fizykow: Wacława Wernera , Mariana Mi?sowicza , Jana Weyssenhoffa [7] . W 1944 roku z pomoc? Mariana Mi?sowicza przedostał si? na W?gry [7] . W Budapeszcie składał bez powodzenia wnioski o wizy do ambasad Szwecji i Szwajcarii.

Zgin?ł 18 stycznia 1945 w czasie obl??enia Budapesztu [6] , nios?c chleb dla rannego i przechodz?c przez most El?biety , trzy i poł tygodnia przed wyzwoleniem miasta [7] . Przyczyna ?mierci nie jest jasna, ?wiadkowie nie s? zgodni, czy zgin?ł od odłamka, czy od miny [7] . Dwa dni przed ?mierci? uko?czył swoj ostatni artykuł na temat promieniowania kosmicznego [7] .

Materiały archiwalne Ludwika Wertensteina znajduj? si? w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnatur? III-25 [14] .

?ycie prywatne [ edytuj | edytuj kod ]

Był ?onaty z Matyld?, cork? Jerzego Meyera, miał z ni? dwoje dzieci: Wand? i Piotra [15] . Krytyk i teoretyk teatru Jan Kott był jego siostrze?cem, synem jego siostry Kazimiery [7] .

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ W trudnych latach du?e znaczenie miał fakt, ?e Ludwik Wertenstein rezygnował z pobierania pensji, a nawet niejednokrotnie sam sponsorował badania (z przemowienia Wilhelma Billiga (Pełnomocnika Rz?du do Spraw Wykorzystania Energii J?drowej) na posiedzeniu Polskiego Towarzystwa Fizycznego, Warszawa, 28 maja 1965 r.) [3] .
  2. ↑ Na XXXV Zje?dzie Fizykow Polskich w Białymstoku prof. Andrzej Kajetan Wroblewski (Instytut Fizyki Do?wiadczalnej UW) przedstawił referat nt. Fizyka w Polsce wczoraj, dzi? i jutro ? krotk? charakterystyk? fizyki w Polsce XX w. Zaprezentował wska?niki bibliometryczne, liczby dotycz?ce stopni i tytułow naukowych oraz liczby studentow fizyki. W podsumowaniu ocenił wkład Polakow w ?wiatow? fizyk? XX w., wyodr?bniaj?c przede wszystkim ? poza Mari? Skłodowsk?-Curie (ktora w ?wiatowych zestawieniach jest wymieniana jako obywatelka francuska) ? czterech fizykow, ktorzy dokonali odkry? na miar? Nagrody Nobla: Mariana Smoluchowskiego , Mariana Danysza , Jerzego Pniewskiego i Karola Olszewskiego . W?rod osiemnastu mniej zasłu?onych, ktorzy jednak wnie?li bardzo powa?ny wkład do rozwoju fizyki i w pewnym okresie nale?eli do liderow ?wiatowej fizyki (i ktorych nazwiska s? wymieniane w syntetycznych obcoj?zycznych historycznych opracowaniach) znalazł si? Ludwik Wertenstein. W tej samej grupie prof. Andrzej Kajetan Wroblewski wymienił fizykow takich jak: Czesław Białobrzeski , Tadeusz Godlewski , Leopold Infeld , Aleksander Jabło?ski , Mieczysław Je?ewski , Marian Mi?sowicz , Władysław Natanson , Henryk Niewodnicza?ski , Arkadiusz Piekara , Stefan Pie?kowski , Wojciech Rubinowicz , Andrzej Sołtan , Leonard Sosnowski , Zdzisław Szyma?ski , August Witkowski , Mieczysław Wolfke , Konstanty Zakrzewski [1] [3] [11] .

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ a b c d Wertenstein Ludwik. W: Wielka encyklopedia powszechna PWN . T. 12: Usan??. Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe , 1969, s. 195.
  2. ↑ Wertenstein Ludwik , [w:] Encyklopedia PWN [dost?p 2023-03-24] .
  3. ↑ a b c d e f g Wilhelm Billig: W dwudziest? rocznic? ?mierci Ludwika Wertensteina . [dost?p 2012-09-02]. ( pol. ) .
  4. ↑ Wertenstein Ludwik . portalwiedzy.onet.pl na podstawie Popularnej Encyklopedii Powszechnej Wydawnictwa Fogra . [dost?p 2012-08-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. ( pol. ) .
  5. ↑ Jan Pluta : Polscy pionierzy bada? j?drowych . www.if.pw.edu.pl. [dost?p 2012-09-02]. ( pol. ) .
  6. ↑ a b c Ludwik Wertenstein (16.04.1887?18.1.1945) . [w:] Baza wiedzy i baza informacji. Biografie [on-line]. www.pierwszyportal.pl. [dost?p 2012-08-31]. ( pol. ) .
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Gorlikowski 2018 ↓ .
  8. ↑ a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania . Warszawa: 1939, s. 337. [dost?p 2021-11-26].
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l akw 2015 ↓ , s. 378.
  10. ↑ Ignacy Stroi?ski: Jan Kazimierz Danysz. W czterdziest? rocznic? ?mierci . www.ifpan.edu.pl. [dost?p 2012-09-02]. ( pol. ) .
  11. ↑ a b Andrzej Kajetan Wroblewski (Instytut Fizyki Do?wiadczalnej UW): Fizyka w Polsce wczoraj, dzi? i jutro . labfiz.uwb.edu.pl. [dost?p 2012-08-31]. ( pol. ) .
  12. ↑ Prof. Ludwik Wertenstein: fizyk, ktory ukrył rad przed Niemcami. Wiedział, ?e mo?e posłu?y? do prac nad bomb? atomow? [online], wyborcza.pl [dost?p 2019-12-18] ( pol. ) .
  13. ↑ W ogrodzie pa?stwa Wernerow [online], www.brwinow.pl [dost?p 2019-12-18] .
  14. ↑ Spis inwentarzy , Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dost?p 2024-01-03].
  15. ↑ Stanisław   Domoradzki , Zofia   Pawlikowska-Bro?ek , O pewnych dokumentach z Archiwum Kapicy dotycz?cych pobytu Stanisława Natansona i Piotra Wertensteina w łagrach sowieckich , ?Prace Komisji Historii Nauki PAU”, XI, 2012, s. 128 [dost?p 2017-12-27] .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ludwik_Wertenstein&oldid=72393338 ”