Ten artykuł nale?y dopracowa? : od 2017-01 → poprawi? styl ? powinien by? encyklopedyczny , od 2011-02 → zweryfikowa? tre?? i doda? przypisy , uzupełni? dane bibliograficzne. Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

Ten artykuł dotyczy krola. Zobacz te?: inne znaczenia tego słowa .

Krol Artur, Arthmael, ?w. Armel, Arthwys ( ang. King Arthur , wal. Brenin Arthur , korn. Arthur Gernow , bret. Roue Arzhur ) ? legendarny celtycki władca Brytow z przełomu V i VI wieku. Bohater licznych legend, dzieł literackich i filmow.

W tekstach pisanych Artur pojawia si? po raz pierwszy w Historia Brittonum kronikarza Nenniusa z IX w. Historyczno?? samej postaci jak i szczegoły biografii s? przedmiotem sporow historykow.

Pochodzenie imienia [ edytuj | edytuj kod ]

Pochodzenie walijskiego imienia ?Arthur” wci?? jest kwesti? dyskusyjn?. Niektorzy uwa?aj?, ?e pochodzi ono z rzymskiego Artorius (lecz prawdopodobnie maj?cego pochodzenie mesapijskie lub etruskie). Naukowcy sugerowali, i? istotnym faktem w tej debacie jest to, ?e imi? legendarnego Krola Artura pojawia si? w tekstach łaci?skich jedynie jako Arthur, Arturus, nigdy Art?rius. Jednakowo? mo?e to nic nie mowi? o pochodzeniu imienia Arthur, jako ?e Artorius  został naturalnie przekształcony w Art(h)ur w j?zyku walijskim.

Inn? mo?liwo?ci? jest, ?e pochodzi od brytyjskiego nazwiska patronimicznego Arto-r?g-ios  ( arto-r?g - krol nied?wied?), ktorego korzenie pochodz? od staroirlandzkiego imienia Art-ri, za po?rednictwem zlatynizowanej formy Art?rius. Mniej prawdopodobne jest powszechnie sugerowane pochodzenie z walijskiego ?arth” ? nied?wied? + (g)wr ? człowiek; wyst?puj? pewne fonologiczne trudno?ci zwi?zane z t? teori? ? głownie, i? brytyjskie, dwuczłonowe imi? Arto-uiros powinno tworzy? starowalijskie Artgu, a we wspołczesnym walijskim Arthwr.

Alternatywn? teori?, ktora zdobyła jedynie ograniczon? akceptacj? w?rod naukowcow, jest teoria, i? imi? krola Artura wywodzi si? z Arktura ? najja?niejszej gwiazdy w gwiazdozbiorze Wolarza, blisko Wielkiej Nied?wiedzicy. Arcturus, z klasycznej łaciny, po zapo?yczeniu do walijskiego, przyj?ł form? Art(h)ur, a jego jasno?? i usytuowanie na niebie sprawiły, i? ludzie uznaj? go za stra?nika i przywodc? innych gwiazd w Gwiazdozbiorze Wolarza.

Podobnym imieniem jest staroirlandzki Artur . Wierzy si?, i? pochodzi bezpo?rednio od wczesnego, starowalijskiego, b?d? kumbryjskiego Artur. Najwcze?niejszym, historycznym posiadaczem tego imienia, jest syn lub wnuk krola Aidana .

Krol Artur jako legendarny władca [ edytuj | edytuj kod ]

Według legend arturia?skich Artur to syn Igerny i jej drugiego m??a Uthera Pendragona oraz przyrodni brat: Anny-Morgause , Elaine z Garlot i Morgan le Fay . Urodzony w Glamorgan , według najnowszych odkry?, dnia nowego roku, z czego mo?na wnioskowa?, ?e był to 7 stycznia 482.
Został krolem po wyj?ciu wbitego w kamie? i kowadło Miecza z Kamienia. Podczas pewnej bitwy ow miecz uległ złamaniu, wi?c Artur otrzymał od Pani Jeziora Nimue miecz Caliburn (Excalibur).

  Osobny artykuł: Excalibur .

Za rad? czarownika Merlina Artur zało?ył rycerskie Bractwo Okr?głego Stołu, maj?ce walczy? ze złem, ktoremu przewodził Morgan Mmynvawr. Artur o?enił si? z Ginewr? . Został koronowany w wieku lat 15. Zbudował najpot??niejszy zamek Camelot , nie jak dot?d s?dzono w Kornwalii , lecz na Połwyspie Lleyn , sk?d w mgliste wieczory widział Avalon , obecnie wysp? Bardsey .

Legenda o Krolu Arturze i Rycerzach Okr?głego Stołu jest jednym z najpowszechniejszych mitow kultury europejskiej. Krol Artur miał by? bardzo sprawiedliwym władc?, ktory wprowadził prawo w Brytanii. Jego rycerze mieli poszukiwa? ?wi?tego Graala . Graal mogł zosta? znaleziony tylko przez najbardziej prawego spo?rod ludzi. Po pojawieniu si? kielicha na zamku Camelot zorganizowano wypraw? poszukiwawcz?, zako?czon? sukcesem za spraw? Galahada . Po?niej, po przybyciu Morgan Mmynvawr, b?d?cego, według najbardziej znanej wersji legendy, nie?lubnym synem Artura i jego przyrodniej siostry Anny-Morgause (znanej tak?e w innych wersjach jako Morgan le Fay ), jak rownie? na skutek romansu Gwenhwyfary (Ginewry) z rycerzem Llwach Wyddel (Sir Lancelot) nadszedł koniec Okr?głego Stołu.

Wie?ci o przewrocie szybko dotarły do krola obecnie walcz?cego w Irlandii z Llwachem Wyddelem, a ten z resztkami sił stacza bitw? pod Cadgamlan (rze?), potem nazwa przekształcona w Camlan. Krol Artur po ranach odniesionych w walce z Medrautem, ktory zorganizował przewrot i za co zapłacił ?yciem, został zabrany łodzi? przewo?nika Barinthusa do Avalonu, aby tam leczy? si? i czeka? na czas swojego powrotu. Po bitwie zrzekł si? korony na rzecz syna Cadwy’ego, co spowodowało upadek konfederacji ksi?stw brytyjskich. Artur umarł w 562 w St. Armel des Boschaux, gdzie został pochowany w kamiennym sarkofagu. Zaraz po ?mierci Artura Merlin udał si? na wysp? Bardsey (Ynys Afallach) w towarzystwie dziewi?ciu bardow, zabieraj?c ze sob? trzyna?cie skarbow Brytanii. Zamieszkał on podobno w szklanym zamku, gdzie czeka u?piony na powrot Artura, mo?liwe, ?e Artura II. Z przekazow jednego z przewo?nikow wiemy, i? Artur II mo?e nie by? Walijczykiem. Zamek, w ktorym Merlin spocz?ł to Caer Wydr (szklany zamek), co wydaje si? rzeczywiste, bo prawdopodobnie w V wieku Walijczycy znali ju? sposoby wyrobu szkła. W roli sprostowania Avalon, znaczy nic innego jak Jabłkowy Sad, co mo?e wyda? si? dziwne wiedz?c, ?e na zachodnim wybrze?u Wielkiej Brytanii, wiej? pot??ne wiatry, lecz st?d nasz szklany zamek, ktory mogł si? okaza? szklarni?. Warto te? przypomnie?, ?e jabło? i w?rod Celtow i Rzymian była ?wi?ta, a jej ?ci?cie wi?zało si? ze ?mierci?. Ju? sam ten fakt nadaje tej wyspie ?wi?to?ci.

Pierwsze wzmianki o Arturze znajduj? si? w Historia Brittonum mnicha Nenniusza , napisanej około 830, oraz Annales Cambriae , walijskiej kronice z około 960 (tam wła?nie pojawia si?, uwa?any za autentyczny, zapis o ?mierci Artura w bitwie pod Camlan). Dzisiejsz? posta? nadał legendzie w du?ym stopniu dwunastowieczny walijski kronikarz, pisz?cy po łacinie Geoffrey z Monmouth oraz tworz?cy po francusku poeci ( Wace of Jersey , Chretien de Troyes ).

Geoffrey z Monmouth w Historia Regum Britanniae (1136-1138) opisuje okres panowania Artura jako pasmo wojen przerywane tylko dwukrotnie ? i to na krotko ? okresami spokoju w pa?stwie. Artur zwyci??a w wojnie wi?kszo?? europejskich narodow: Sasow, Piktow, Szkotow, Islandczykow, Gotow, Norwegow, Galow, Rzymian i mieszka?cow Orkadow. Odpływa do Avalonu w 542 roku. Obecnie kronika Geoffreya nie jest uwa?ana za wiarygodne ?rodło historyczne. Poniewa? nie znaleziono nawet ?ladu ??rodeł”, na ktore Geoffrey si? powoływał, zgodnie uznaje si? wi?kszo?? arturia?skich zapisow Historii... za jego własne wymysły. Przez historykow literatury uwa?any jest za ojca ?romantycznej Arturiady”.

Maistre Wace , norma?ski poeta, przeło?ył cz??? dzieła Geoffreya na j?zyk francuski (wierszem). Twierdził, ?e starał si? zweryfikowa? fakty zawarte w Historii... , w rzeczywisto?ci jednak wprowadził do swojej wersji wiele elementow fikcyjnych i pierwiastkow charakterystycznych dla romansu. To wła?nie w jego Roman de Brut pierwszy raz pojawia si? wzmianka o Okr?głym Stole. U Wace’a Artur odpływa do Avalonu rowno sto lat po?niej ni? u Geoffreya.

Chretien de Troyes jest uwa?any za pierwszego autora prawdziwych dworskich romansow, ktorych akcja wi??e si? z dworem krola Artura i jego rycerzami ( Erec , Lancelot , Yvain , Cliges , Perceval (fragm.)). Wprowadził do legendy arturia?skiej w?tki charakterystyczne dla prowansalskiej lirycznej poezji dworskiej . Podtekst religijny legendy arturia?skiej zszedł u Chretiena na dalszy plan; jego Artur był przede wszystkim krolem dworskich kochankow i ??dnych przygod bł?dnych rycerzy.

Tradycj? Chretiena de Troyes kontynuował Robert de Boron , ktory rozszerzył Arturiad? o liczne w?tki egzotyczne. Wi?kszo?? jego dzieł nie zachowała si? do naszych czasow, ale wiadomo, ?e pocz?tkowo zamierzał napisa? trylogi?: Jozef z Arymatei (o pocz?tkach legendy Graala), Merlin (o młodo?ci Artura) i Perceval (miała to prawdopodobnie by? adaptacja romansu Chretiena de Troyes). Robertowi de Boron przypisuje si? splecenie romantycznych w?tkow Chretiena z kultur? chrze?cija?sk? (Graal) i pseudohistorycznymi odwołaniami do Artura ? krola Brytow.

Zapewne najwi?kszy wpływ na postrzeganie legendy arturia?skiej w literaturze i tradycji krajow anglosaskich miało wydane w 1485 roku monumentalne dzieło sir Thomasa Malory’ego Le Morte D'Arthur . Został zabity przez swoj? przyrodni? siostr?, Morgan? Le Fay. Przed ?mierci? na polu bitwy usłyszał jej słowa: ??egnaj, niegdy? pot??ny władco Celtow!”

Artur jako posta? historyczna [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Historyczno?? Krola Artura .

Brytania , zamieszkana przez celtycki lud Brytow i obejmuj?ca dzisiejsz? Angli?, Wali? i Kornwali? znajdowała si? od 43 n.e. w granicach cesarstwa rzymskiego . Od 127 przed najazdami Piktow bronił Brytanii na połnocy Mur Hadriana .

W 407 regularne wojska rzymskie wycofały si? z Brytanii, aby wspomoc obron? Galii przed ludami germa?skimi, ktore rok wcze?niej przekroczyły granic? cesarstwa na Renie . Na wyspie pozostała jedynie rzymska administracja cywilna ? ktora wobec braku pomocy ze strony wykonawczych formacji wojskowo-policyjnych ? istniała de facto wył?cznie formalnie. W 410 Brytania wskutek decyzji cesarza Honoriusza przestała by? rzymsk? prowincj?. Z tej sytuacji skorzystali Szkoci ? celtyccy piraci pochodz?cy z Irlandii , ktorzy zacz?li łupi? zachodnie wybrze?a Brytanii oraz Piktowie ? autochtoniczni mieszka?cy dzisiejszej Szkocji ? ktorzy przeprawiaj?c si? przez słabo broniony Mur Hadriana , powa?nie pustoszyli połnocne rejony zamieszkane przez Brytow i Rzymian.

Około 440 wybuchła wojna wewn?trzna mi?dzy klanami bryta?skimi, w wyniku ktorej, ok. 441 lub 442 , władz? nad Brytani? zdobył Bryt o?eniony z Rzymiank? ? Vortigern . Rozpocz?ł on wojn? z Piktami, przep?dzaj?c ich na jaki? czas za Mur Hadriana . Ok. 443 wezwał on do pomocy przeciw Piktom germa?skich Sasow , Anglow , Jutow i Fryzow , ktorzy osiedlili si? na wyspie Thanet i w nadmorskiej cz??ci Kentu pod wodz? Hengista i Horsy . Jednak niedługo potem Sasi zerwali układy sojusznicze i rozpocz?li podboj Brytanii. Wkrotce obszar kontrolowany przez Brytow i Rzymian skurczył si? do Walii i Kornwalii. Według du?o po?niejszych ?rodeł, pochodz?cych najwcze?niej z IX wieku (pierwsz? była Historia Brittorum ) Artur miał by? jednym z wodzow walcz?cym przeciwko naje?d?com i wygrywaj?c z nimi mi?dzy innymi w bitwie pod Badon Hill , jednak jego historyczno?? jest dzi? cz?sto podwa?ana przez historykow ^[1] .

Tennyson i odrodzenie [ edytuj | edytuj kod ]

We wczesnym XIX w. mediewalizm, romantyzm, a tak?e neogotyk wzbudziły na nowo zainteresowanie krolem Arturem oraz ?redniowiecznymi romansami. Nowy kodeks etyczny dla m??czyzn w XIX w. kształtował si? wokoł etosu rycerskiego, ktorego wcieleniem był krol Artur. Owo zainteresowanie dało si? odczu? w 1816, kiedy to Morte d’Arthur (?mier? Artura) autorstwa Thomasa Malory’ego, zostało ponownie wydane po raz pierwszy od 1634. Pocz?tkowo ?redniowieczne legendy arturia?skie były szczegolnym przedmiotem zainteresowania i inspiracji w?rod poetow, np. dla Williama Wordswortha, ktory napisał w 1835 The Egyptian Maid ? przypowie?? o ?wi?tym Graalu. Przoduj?cy w tym był Alfred lord Tennyson , ktorego pierwszy arturia?ski poemat The Lady of Shamott został opublikowany w 1832. Krol Artur grał drugoplanow? rol? w niektorych z tych utworow zgodnie z tradycj? ?redniowiecznych romansow. Dzieło arturia?skie Tennysona Idylls of the King osi?gn?ło szczyt popularno?ci. Tennyson stworzył na nowo opowie?? o ?yciu krola Artura w epoce wiktoria?skiej. Opowie?? ta została opublikowana po raz pierwszy w 1859 i ju? po tygodniu sprzedana w 10 tys. egzemplarzy. W Idylls krol Artur został symbolem m?sko?ci, ktoremu przez ludzk? słabo?? nie udało si? stworzy? idealnego krolestwa. Dzieła Tennysona zainspirowały ogromn? liczb? na?ladowcow, wywołały niemałe zainteresowanie i udost?pniły opowie?ci Malory’ego szerszemu gronu czytelnikow. Pierwsze unowocze?nienie doskonałej kompilacji powie?ci o krolu Arturze zostało opublikowane w 1862, krotko po ukazaniu si? Idylls . Przed ko?cem wieku ukazało si? sze?? dalszych edycji i pi?ciu autorow, ktorzy zainspirowali si? dziełami Tennysona.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Life of St. Armel
• The age of Arthur
• British History And the Welsh Annals
• The Anglo-Saxon Chronicle
• Li Romans de Brut
• Arthur's Britain
• Legenda Camelotu, odkrycie prawdy o krolu Arturze