Kontrola ruchu lotniczego ( ang. ATC ? Air Traffic Control ) ? słu?ba ustanowiona w celu zapobiegania niebezpiecznym zbli?eniom statkow powietrznych ze sob?, zarowno podczas lotu, jak i na lotniskach . Kontrola ruchu lotniczego ma te? na celu usprawnianie i utrzymywanie uporz?dkowanego przepływu ruchu lotniczego.

Skład [ edytuj | edytuj kod ]

Do słu?by kontroli ruchu lotniczego zalicza si?:

• kontrol? obszaru ( ang. ACC ? Area Control Centre ) ? ustanowion? w celu sprawowania kontroli ruchu lotniczego wobec lotow kontrolowanych wykonywanych w drogach lotniczych i gornej przestrzeni powietrznej.
• kontrol? zbli?ania ( ang. APP ? Approach Control ) ? ustanowion? w celu sprawowania kontroli ruchu lotniczego w odniesieniu do lotow kontrolowanych statkow powietrznych przylatuj?cych i odlatuj?cych z lotnisk komunikacyjnych oraz przecinaj?cych rejony kontrolowane tych lotnisk.
• kontrol? lotniska ( ang. TWR ? Tower ) ? ustanowion? w celu sprawowania kontroli ruchu lotniczego w ruchu lotniskowym.
• kontrol? ruchu naziemnego ( ang. GND ^[1] ? Ground Controller ) ? ustanowion? w celu sprawowania kontroli ruchu lotniczego wobec statkow powietrznych znajduj?cych si? na polu manewrowym lotniska kontrolowanego.

Zadania [ edytuj | edytuj kod ]

W uj?ciu ogolnym zadania organow kontroli ruchu lotniczego obejmuj?:

• zapobieganie zderzeniom si? statkow powietrznych w czasie lotu ;
• zapobieganie zderzeniom si? statkow powietrznych ze sob? oraz przeszkodami na polu manewrowym lotniska ;
• utrzymanie uporz?dkowanego i sprawnego przepływu ruchu lotniczego.

Wspołdziałanie organow kontroli ruchu lotniczego i wpływ na ruch lotniczy [ edytuj | edytuj kod ]

• ka?dy statek powietrzny wykonuj?cy lot kontrolowany pozostaje pod kontrol? kolejnych organow kontroli ruchu lotniczego, w zwi?zku z czym utrzymuje z nimi nieprzerwan? dwustronn? ł?czno?? radiow?;
• ka?dy organ kontroli ruchu lotniczego działa w wyznaczonej mu cz??ci przestrzeni kontrolowanej , chyba ?e za zgod? wszystkich zainteresowanych organow przekazano mu kontrol? nad ?ci?le okre?lonym i zidentyfikowanym statkiem powietrznym wykonuj?cym lot poza wła?ciw? dla tego organu cz??ci? przestrzeni;
• ka?de przekazanie kontroli poł?czone jest z przej?ciem statku powietrznego na ł?czno?? organu przyjmuj?cego, co wi??e si? z konieczno?ci? przestrojenia radiostacji pokładowej ;
• słu?ba kontroli ruchu lotniczego pełniona jest wył?cznie w przestrzeniach kontrolowanych ( drogach lotniczych , rejonach kontrolowanych lotnisk , strefach kontrolowanych lotnisk , lotniskach kontrolowanych ).

Zadaniem organow kontroli ruchu lotniczego jest zapewnienie bezpiecznych separacji mi?dzy statkami powietrznymi korzystaj?cymi z przestrzeni kontrolowanej. Realizacja tego zadania polega na wydawaniu pilotom instrukcji oraz zezwole? dotycz?cych m.in. zmiany kursu (tzw. wektorowanie ), wysoko?ci , kontroli pr?dko?ci, wykonywania okre?lonych procedur, kontroli pozycji w kr?gu, kołowania, operacji startu i l?dowania. Kontrolerzy poza słu?b? kontroli pełni? te? słu?b? informacji powietrznej , ktora słu?y przekazywaniu informacji m.in. o sytuacji w powietrzu, warunkach meteorologicznych i ewentualnych ograniczeniach, oraz słu?b? alarmow? .

Zasady [ edytuj | edytuj kod ]

Słu?ba kontroli ruchu lotniczego powinna by? zapewniona dla:

• wszystkich statkow powietrznych wykonuj?cych loty IFR w przestrzeni powietrznej klasy A, B, C, D i E;
• wszystkich statkow powietrznych wykonuj?cych loty VFR w przestrzeni powietrznej klasy B, C i D;
• wszystkich lotow specjalnych VFR (o ile tak postanowi wła?ciwa władza lotnicza);
• całego ruchu lotniskowego na lotniskach kontrolowanych.

Narz?dzia [ edytuj | edytuj kod ]

W trakcie pełnienia słu?by kontroli ruchu lotniczego wykorzystuje si? radiow? ł?czno?? z pilotami statkow powietrznych, systemy radarowe , a tak?e ł?czno?? telefoniczn? z s?siaduj?cymi organami kontroli ruchu lotniczego.

Kontrola ruchu lotniczego w Polsce [ edytuj | edytuj kod ]

Zgodnie z polskim prawodawstwem (Ustawa ?Prawo lotnicze” z dnia 3 lipca 2002 r.) kontroli ruchu lotniczego podlegaj? statki powietrzne wykonuj?ce loty lub manewry w przestrzeni powietrznej kontrolowanej, tj. na lotniskach kontrolowanych, w strefach kontrolowanych lotnisk (CTRach), w rejonach kontrolowanych lotnisk (TMA) oraz w drogach lotniczych.

W Polsce, od 1 kwietnia 2007 r., organem odpowiedzialnym za zapewnianie słu?by kontroli ruchu lotniczego jest Polska Agencja ?eglugi Powietrznej (PA?P) ? wydzielony ze struktur Przedsi?biorstwa Pa?stwowego ?Porty Lotnicze” organ zarz?dzania ruchem lotniczym . Do 1 kwietnia 2007 r. działalno?? t? prowadziła Agencja Ruchu Lotniczego . Słu?b? kontroli ruchu lotniczego sprawuj? kontrolerzy ruchu lotniczego , posiadaj?cy wydawane przez Urz?d Lotnictwa Cywilnego licencje. Wobec statkow powietrznych b?d?cych pod ich kontrol? pełni? oni rownie?:

• słu?b? informacji powietrznej ? przekazywanie informacji i wskazowek u?ytecznych dla bezpiecznego i sprawnego wykonania lotu
• słu?b? alarmow? ? zawiadamianie wła?ciwych organow o statkach powietrznych potrzebuj?cych pomocy.

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Wczesne formy kontroli ruchu lotniczego opierały si? na ?kontroli proceduralnej”. Drogi lotnicze i punkty meldunkowe były z gory ustalone. Statki powietrzne poruszały si? po tych drogach melduj?c mijanie punktow. Jedynym narz?dziem było tu radio. Dane pozycyjne u?ywane przez kontrolera były całkowicie uzale?nione od nawigatora na pokładzie samolotu, innymi słowy, je?eli nawigator obliczył bł?dnie pozycje to kontroler te? otrzymywał bł?dn? pozycj?.

Rewolucja zacz?ła si? po drugiej wojnie ?wiatowej kiedy zacz?to stosowa? radar. Pocz?tkowo był to tak zwany ?radar pierwotny”, wykorzystywał on energi? odbit? od kadłuba samolotu. Było to fenomenalnym skokiem pod wzgl?dem funkcjonowania kontroli powietrznej. Kontroler otrzymał niezale?ne ?rodło informacji o poło?eniu statkow powietrznych. Radar pierwotny miał jednak sporo wad. Echa statyczne, ograniczony zasi?g, pogoda, zakłocenia, brak automatycznej identyfikacji celow, brak danych o wysoko?ci i pr?dko?ci wszystkie ograniczały jego u?yteczno??. Pewn? popraw? przyniosła technika MTI (ang. Moving Target Indicator), system ten eliminował echa statyczne, powodowane przez teren lub zabudowanie. Radar pierwotny jest nadal u?ywany, jego funkcjonalno?? została poprawiona wraz z zastosowaniem komputerow, ale mimo tego jest stopniowo wycofywany na poczet nowych technologii. Niektore kraje całkowicie wycofały radar pierwotny z u?ytku cywilnej kontroli powietrznej. Radar pierwotny jest jednak nadal podstawowym czujnikiem systemow obrony powietrznej jako ?e jest w stanie wykry? cele niezale?nie od ich wyposa?enia lub woli.

Nast?pnym krokiem była kombinacja tak zwanego ?radaru wtornego” i komputerow. Radar wtorny opiera si? na zasadzie ?zapytanie ? odpowied?”. Statek powietrzny zostaje wyposa?ony w transponder , specjaln? (automatyczn?) radiostacj?. Radiostacja ta wysyła sygnał jako odpowied? na sygnał radaru. Ma to wiele zalet. Sygnał odpowiedzi jest nadawany na innej cz?stotliwo?ci ni? zapytanie, dzi?ki czemu radar wtorny jest nieczuły na własne echo. Dzi?ki temu ?e sygnał odpowiedzi jest nowym sygnałem, a nie szcz?tkow? energi? odbit?, system ten ma o wiele wi?kszy zasi?g przy mniejszej mocy radaru. Dodatkowo sygnał odpowiedzi jest kodowany, zawiera on przydzielony kod identyfikacyjny, jak rownie? wysoko?? samolotu (uzyskan? z pokładowego wysoko?ciomierza barometrycznego). Fundamentaln? wad? radaru wtornego jest poleganie na poprawnym funkcjonowaniu transpondera. Statek powietrzny z niesprawnym lub wył?czonym transponderem jest dla radaru wtornego niewidzialny.

Komputery b?d?ce cz??ci? systemu umo?liwiły centralizacj?. Komputerowy system obrobki sygnału przesyła dane do centrali kontroli powietrznej w formie cyfrowej, dzi?ki czemu jedna centrala mo?e obsługiwa? bardzo du?y teren pokrywany wieloma radarami. Zastosowanie komputera zmieniło te? form? prezentacji danych radarowych, kontroler nie był zmuszony do interpretacji obrazu radarowego. Klasyczny obraz został zast?piony komputerow? prezentacj? graficzn?. Na ekran została naniesiona interaktywna mapa a plamka echa samolotu została zast?pione symbolem. Dodatkowo to?samo??, wysoko??, pr?dko??, kurs, plan lotu i wcze?niejsze pozycje wszystkie stały si? widoczne na tym samym ekranie. Ponadto kontroler otrzymał ekstrapolacje czasow? (vektor) pozycji. System został te? wyposa?ony w STCA (ang. Short-Term Conflict Alert), ograniczon? funkcje wykrywania ryzyka kolizji .

Nast?pnym krokiem ewolucji jest usuni?cie radaru jako ?rodła danych pozycyjnych. Powszechny dost?p do nawigacji satelitarnej spowodował, ?e awionika samolotu ?wie” lepiej gdzie si? znajduje ni? radar naziemny. Implementacj? tego faktu jest system ADS-B (Automatic Dependant Surveilance ? Broadcast), w ktorym samolot automatycznie raportuje swoj? pozycj? (z wysok? dokładno?ci?). Zalet? systemu jest fakt, i? raporty te s? dost?pne nie tylko dla kontroli naziemnej, ale i dla innych samolotow.

Narodowe organizacje kontroli lotow [ edytuj | edytuj kod ]

• Austria ? Austro Control
• Australia ? Airservices Australia oraz Royal Australian Air Force
• Belgia ? Belgocontrol
• Brazylia ? Department of Air Space Control oraz National Agency of Civil Aviation
• Bułgaria ? Air Traffic Services Authority
• Kanada ? NAV CANADA
• Chorwacja ? Hrvatska kontrola zra?ne plovidbe (Croatia Control Ltd.)
• Czechy ? ?izeni letoveho provozu ?R
• Dania ? Naviair
• Europa ? Eurocontrol ? (European Organisation for the Safety of Air Navigation)
• Finlandia ? Finavia
• Francja ? DGAC
• Niemcy ? Deutsche Flugsicherung
• Grecja ? Hellenic Civil Aviation Authority
• Hongkong ? Civil Aviation Department
• W?gry ? HungaroControl Magyar Legiforgalmi Szolgalat Zrt. (HungaroControl Hungarian Air Navigation Services Pte. Ltd. Co.)
• Irlandia ? IAA ( Irish Aviation Authority )
• Indie ? Airports Authority of India (AAI)
• Włochy ? ENAV (Italian ATC)
• Meksyk ? Servicios a la Navegacion en el Espacio Aereo Mexicano
• Holandia ? LVNL (Dutch ATC)
• Nowa Zelandia ? Airways Corporation
• Norwegia ? Avinor
• Pakistan ? Civil Aviation Authority
• Polska ? PANSA ? Polska Agencja ?eglugi Powietrznej , Polish Air Navigation Services Agency (wcze?niej: PATA ? Polish Air Traffic Agency)
• Singapur ? CAAS (Civil Aviation Authority of Singapore)
• Słowenia ? Slovenia Control
• Afryka Południowa ? Air Traffic and Navigation Services, [1]
• Hiszpania ? Aena
• Szwecja ? The LFV Group
• Szwajcaria ? Skyguide
• Wielka Brytania ? National Air Traffic Services
• Stany Zjednoczone ? Federal Aviation Administration
• Ukraina ? Ukrainian State Air Traffic Service Enterprise (UkSATSE)
• Wenezuela ? INAC (Instituto Nacional de Aviacion Civil)

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Kontrola ruchu lotniczego

• ACARS
• wie?a kontroli lotow

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Strona internetowa Polskiej Agencji ?eglugi Powietrznej
• Radar ruchu lotniczego nad Europ? ? sprawdzanie parametrow lotu samolotow
• Radar pokazuj?cy aktualny ruch lotniczy nad Polsk? i Europ? ? ?ledzenie samolotow
• Radar aktualnego ruchu lotniczego nad Polsk? i Europ? ?rodkow?
• Aktualne informacje na temat samolotow i lotnisk w Polsce i Europie ? panuj?ce warunki, trasy samolotow, oznaczenia
• Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze ( Dz.U. z 2022 r. poz. 1235 )