Ko?cioł ?wi?tych Apostołow Jakuba i Filipa
w Toruniu

A/403 z 24 pa?dziernika 1929 27 listopada 1959
ko?cioł parafialny sanktuarium
Ko?cioł ?w. Jakuba
Pa?stwo	Polska
Wojewodztwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowo??	Toru?
Wyznanie	katolickie
Ko?cioł	rzymskokatolicki
parafia	?w. Jakuba Apostoła w Toruniu
Wezwanie	?w. Jakuba i ?w. Filipa
Historia Data rozpocz?cia budowy 1309 Data zako?czenia budowy ok. 1340 Data po?wi?cenia XIV wiek
Dane ?wi?tyni Styl gotyk ceglany Architekt nieznany ?wi?tynia ? materiał bud. ? długo?? ? szeroko?? ? cegła 53 m 28,80 m Wie?a ko?cielna ? liczba wie? ? wysoko?? wie? 1 49 m Liczba naw 3 Nawa głowna ? wysoko?? 20,65 m Nawa boczna ? wysoko?? 9,70 m Organy ? liczba głosow ? liczba manuałow 27(25) 2
Poło?enie na mapie Torunia Ko?cioł ?wi?tych Apostołow Jakuba i Filipa w Toruniu
Poło?enie na mapie Polski Ko?cioł ?wi?tych Apostołow Jakuba i Filipa w Toruniu
Poło?enie na mapie wojewodztwa kujawsko-pomorskiego Ko?cioł ?wi?tych Apostołow Jakuba i Filipa w Toruniu
53°00′42,67″N   18°36′45,43″E / 53,011853   18,612619
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Ko?cioł ?wi?tych Apostołow Jakuba i Filipa w Toruniu ? dawna fara Nowego Miasta Torunia , poło?ona przy wschodnim naro?niku Rynku Nowomiejskiego .

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

Budow? ko?cioła rozpocz?to w 1309 roku, jej projekt powstał na przełomie XIII i XIV wieku ^[1] . Około 1320 roku uko?czono i udost?pniono chor, nast?pnie wybudowano korpus ^[2] . Jeszcze w XIV wieku far? zacz?ły zarz?dza? cysterki, potem benedyktynki. W latach 1557-1667 fara nale?ała do gminy ewangelickiej, nast?pnie odzyskały j? benedyktynki, ktore do XIX wieku zarz?dzały ?wi?tyni?. Odt?d do dnia obecnego ko?cioł parafialny ^{[ potrzebny przypis ]} .

Ze wzgl?du na charakterystyczn? brył?, bogactwo detalu architektonicznego i wysublimowany układ przestrzenny wn?trza ko?cioł nale?y do najwa?niejszych przykładow ceglanej architektury basenu Morza Bałtyckiego. Wewn?trz zachował si? bardzo cenny wystroj wn?trza - liczne malowidła ?cienne z XIV-XV wieku, XIV-wieczny krucyfiks, tzw. mistyczny, tzw. Czarny Krucyfiks z XV wieku, figura Matki Boskiej z pocz?tku XVI wieku, a ponadto po?nogotycki obraz - Pasja toru?ska . Spo?rod zabytkow nowo?ytnych wyro?niaj? si?: ołtarz głowny, zespoł ołtarzy bocznych z cennymi obrazami, manierystyczna chrzcielnica.

W zwi?zku z potrzeb? dopasowania do istniej?cej siatki ulic prezbiterium ko?cioła nie jest ?ci?le orientowane , ale skierowane ku połnocnemu wschodowi ^{[ potrzebny przypis ]} . Kamie? w?gielny pod budow? poło?ył biskup Herman w 1309 roku ^[3] . W tym samym roku rozpocz?to budow? prezbiterium , ktore nakryto sklepieniem gwia?dzistym , natomiast prz?sło wschodnie nakryto sklepieniem pseudopoligonalnym , w wyniku czego od wewn?trz prezbiterium sprawia wra?enie zamkni?tego wielobocznie. Od zewn?trz prezbiterium otrzymało bogat? dekoracj? architektoniczn?, m.in. szczyt wschodni, wie?yczk? schodow? oraz ceramiczn? inskrypcj? fundacyjn?. Do 1340 roku ukształtowano brył? ko?cioła , ktory posiada rzadko spotykany na terenie Ziemi chełmi?skiej układ bazyliki trojnawowej, emporowej z łukami odporowymi i wysokimi, ozdobionymi pełzakami (?abkami) i kwiatonami pinaklami ^{[ potrzebny przypis ]} . Około 1340 roku ko?cioł oddano do u?ytku. ?wiadczy o tym dokument wielkiego mistrza Ludolfa Koniga ^[4] .

Od 1359 roku do pierwszej połowy XV w. po bokach korpusu dobudowano kaplice boczne, jednocze?nie podwy?szaj?c dachy naw bocznych i ukrywaj?c pod nimi łuki odporowe, co pozostawiło widoczne do dzi? ?lady w elewacji ko?cioła. Charakterystyczny podwojny dach wie?y został zbudowany po po?arze w 1455 roku. W 1345 roku prawo patronatu nad ko?ciołem otrzymał klasztor cysterek , z czasem benedyktynek ^{[ potrzebny przypis ]} . Od 1557 roku słu?ył nowomiejskim ewangelikom , w 1667 roku został ponownie przej?ty przez benedyktynki ( do 1833 roku ^{[ potrzebny przypis ]} ) ^[5] . W 1724 roku w s?siedztwie tego? ko?cioła rozpocz?ły swoj bieg wypadki nazwane po?niej tumultem toru?skim ^[6] . Przebudowany budynek dawnego klasztoru znajduje si? po południowej stronie ko?cioła, z ktorym kiedy? był poł?czony szerokim gankiem ^{[ potrzebny przypis ]} .

W lipcu 2006 roku został otwarty odcinek Polskiej Drogi ?w. Jakuba z Olsztyna do Torunia, prowadz?cy do ko?cioła ?w. Jakuba. W tym ko?ciele odprawiane s? rownie? łaci?skie msze niedzielne i ?wi?teczne w rycie trydenckim .

25 lipca 2021 roku ko?cioł został podniesiony do rangi sanktuarium ^[7] .

Wymiary: długo?? ko?cioła ? 53 m, wysoko?? nawy głownej ? 20,65 m, wysoko?? naw bocznych ? 9,70 m, wysoko?? wie?y ? 49 m, szeroko?? ko?cioła 28,80 m.

Inskrypcje na murach ko?cioła [ edytuj | edytuj kod ]

Na zewn?trz prezbiterium umieszczony został majuskułowy fryz inskrypcyjny w j?zyku łaci?skim , biegn?cy od południowej wie?yczki schodowej a? do zakrystii. Napis mowi o tym, ?e chor ko?cioła ma by? po?wi?cony czci dwoch ?wi?tych, Jakuba i Filipa ^[8] .

Wn?trze [ edytuj | edytuj kod ]

Wn?trze ko?cioła kryje niezwykle cenny zespoł zabytkow, z ktorego cz??? została tu przeniesiona w XIX w. po zburzeniu przez Prusakow ko?cioła dominikanow . Najwa?niejszymi skarbami z epoki gotyku s?: XIV-wieczny krucyfiks tzw. mistyczny, pochodz?cy z nieistniej?cego ko?cioła ?w. Mikołaja , XIV-wieczne malowidła ?cienne pod wie?? i w prezbiterium, figura Marii z Dzieci?tkiem z ko?ca XIV w. w nawie głownej, symultaniczny gotycki obraz pasyjny z ok. 1480-1490, oraz gotycki obraz tablicowy przedstawiaj?cy 22 sceny z m?cze?skiej drogi Chrystusa, ukazane na tle rozbudowanego pejza?u. Szczegolnym kultem w?rod flisakow cieszył si? tzw. czarny krucyfiks z 1 poł. XV w., czczona była te? figura Matki Boskiej Ro?a?cowej z ok. 1500. W Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie znajduj? si? m.in. drewniana figura Chrystusa w Ogrojcu z ok. 1400 (z kaplicy dobudowanej przy wie?y), obraz Madonny z Dzieci?tkiem z około 1440 roku, gotyckie cyborium i dwa krzy?e relikwiarzowe.

Z epoki protestanckiej zachowały si?: jeden z najstarszych w Polsce, bogato rze?biony i o wysokich walorach artystycznych prospekt organowy z 1611 roku, obraz S?d Ostateczny z 1603 roku (dzieło warsztatu Antona Mollera z Gda?ska) i chrzcielnica . Wi?kszo?? ołtarzy (w tym kilka przeniesionych z rozebranego ko?cioła dominikanow ?w. Mikołaja ) pochodzi z XVIII w. i prezentuje wysoki poziom toru?skiej snycerki barokowej. Z XVIII w. pochodz? te?: ozdobny łuk t?czowy u wej?cia do prezbiterium (1733 rok), ambona (1770 rok) i szereg obrazow w kaplicach bocznych. W?rod wcze?niejszych obrazow szczegolnie interesuj?ce jest Ukrzy?owanie , dzieło Bartłomieja Strobla z 1634 roku, przeniesione z dawnego klasztoru siostr przy ko?ciele ?w. Ducha nad Wisł?. W 2006 roku zako?czył si? kilkuletni remont ołtarza głownego z 1732 roku, z obrazem ?w. Jakuba Starszego . Neogotyckie witra?e we wschodnich oknach prezbiterium wykonała firma Franz Binsfeld z Trewiru (1913-1914). Epitafium upami?tnia biskupa diecezji łuckiej Adolfa Piotra Szel??ka , pochowanego w tym ko?ciele, obsługiwanym wowczas przez ksi??y z jego diecezji.

Według niepotwierdzonej ?rodłowo tradycji w latach około 1342-1345 powsta? miały organy, jedne z pierwszych na Pomorzu. Przypuszczano, ?e mogły znajdowa? si? na emporze w prezbiterium. Ich tworc? był franciszkanin Paweł Wenchen, po?niejszy budowniczy organow w bazylice ?wi?tego Piotra w Rzymie .

Podczas wojny połnocnej w 1703 roku wojska szwedzkie zrabowały 2 najwi?ksze dzwony. Jeden z nich, zwany Thornan znajduje si? w katedrze w Uppsali i jest obecnie najwi?kszym ?redniowiecznym dzwonem w Szwecji .

Galeria [ edytuj | edytuj kod ]

Wn?trze ko?cioła [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Liliana Krantz-Domasłowska: Dwa miasta ? dwa ko?cioły. W: Katarzyna Kluczwajd, Michał Wo?niak (red.): Dzieje i skarby Ko?cioła ?wi?toja?skiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toru?ski Oddział Stowarzyszenia Historykow Sztuki w X rocznic? ustanowienia diecezji toru?skiej pod patronatem Biskupa Toru?skiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002] . Toru?: 2002. ISBN  83-7285-116-6 .
• Magdalena Niedzielska: Toru?skie cmentarze . Toru?: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992. ISBN  83-85196-66-8 .
• Stanisław Salmonowicz. O toru?skim tumulcie z roku 1724 . ?Odrodzenie i Reformacja w Polsce”. 28, 1983.  
• Diecezja toru?ska. Historia i tera?niejszo?? , red. nacz. Stanisław Kardasz, t. 15/16/17, Dekanaty toru?skie - I, II i III , Toru?, Wydaw. Diecezjalne w Toruniu, 1995, ISBN  83-86471-70-0
• Dzieje i skarby ko?cioła ?wi?tojakubskiego w Toruniu. Materiały z IV Sesji Naukowej Toru?skiego Oddziału SHS , red. nauk. Katarzyna Kluczwajd, Toru? 2010.
• Liliana Krantz-Domasłowska, Jerzy Domasłowski: Ko?cioł ?wi?tego Jakuba w Toruniu . Toru?: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2001. ISBN  83-87639-41-9 . OCLC 68664265 .
• Malarstwo gotyckie w Polsce , pod red. Adama S. Labudy i Krystyny Secomskiej, Warszawa, Wydawnictwo DiG, 2004, ISBN  83-7181-318-X

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Strona Ko?cioła i Parafii
• Ko?cioł ?w. Jakuba w Toru?skim Serwisie Turystycznym
• Droga Polska ?w. Jakuba . santiago.defi.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-20)].
• Historia zgromadzenia cysterek w Toruniu na stronie Szlaku Cysterskiego
• Monika Wierzbicka: Geneza i pierwsza faza budowy ko?cioła ?w. Jakuba w Toruniu w pierwszej połowie XIV wieku . Rocznik Toru?ski 40 (2013).
• Archiwalne widoki ko?cioła w bibliotece Polona