한국   대만   중국   일본 
Klaudiusz Ptolemeusz ? Wikipedia, wolna encyklopedia Przejd? do zawarto?ci

Klaudiusz Ptolemeusz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Klaudiusz Ptolemeusz
Κλα?διο? Πτολεμα?ο?
Aleksandryjczyk
Ilustracja
Klaudiusz Ptolemeusz według XVI-wiecznego wyobra?enia
Data i miejsce urodzenia

ok. 100
Tebaida (niepewna)

Data ?mierci

ok. 168

Zawod, zaj?cie

astronom , matematyk i geograf

Miejsce zamieszkania

Aleksandria , Prowincja Egipt , Imperium rzymskie

Narodowo??

grecka

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Mapa wszech?wiata Ptolemeusza według Andreasa Cellariusa
Podstawowe elementy teorii Ptolemeusza
A ? epicykl
B ? ekwant
C ? deferent
niebieski punkt ? Ziemia
czerwony punkt ? planeta kr???ca wokoł Ziemi

Klaudiusz Ptolemeusz (tak?e: Ptolemeusz Klaudiusz , Ptolemeusz , Aleksandryjczyk ) ( łac. Claudius Ptolemaeus , stgr.   Κλα?διο? Πτολεμα?ο? Klaudios Ptolemaios ; ur. ok. 100 , zm. ok. 168 ) ? astronom , matematyk i geograf pochodzenia greckiego [1] . Urodzony w Tebaidzie , kształcił si? i działał w Aleksandrii nale??cej wowczas do Imperium rzymskiego około II wieku n.e. [2] .

Autor m.in. napisanej po grecku Mathematike Syntaxis znanej bardziej jako Almagest [3] , traktatu w trzynastu ksi?gach, zawieraj?cego kompendium wiedzy astronomicznej tego okresu oraz matematyczny wykład teorii geocentrycznej [4] . Jego pogl?dy na kolejnych kilkana?cie stuleci ugruntowały wizj? budowy wszech?wiata, ktor? porzucił dopiero Mikołaj Kopernik [5] . Z wewn?trznej analizy jego po?niejszych dzieł jasno wynika, ?e Almagest jest najwcze?niejsz? z jego najwa?niejszych prac, poniewa? po?niejsze, w tym Tetrabiblos (Czworoksi?g) traktuj?cy o astrologii i Geografia w ksi?dze VIII zawieraj? do niego odniesienia [6] .

?ycie i nauka [ edytuj | edytuj kod ]

O jego ?yciu nie wiadomo nic pewnego [7] . Według Theodora Meliteniotesa, ?yj?cego tysi?c lat po?niej bizantyjskiego astronoma, Ptolemeusz miał si? urodzi? w Ptolemais Hermiou w Tebaidzie w Gornym Egipcie , jednak brak na to jakichkolwiek dowodow [6] . Z obserwacji układu planet zawartych w Almage?cie wywnioskowa? mo?na przybli?ony czas aktywno?ci autora. Najwcze?niejsza data wynikaj?ca z opisanej konstelacji to 26 marca 127 n.e., a najpo?niejsza to 2 lutego 141 n.e. [8] co oznacza, ?e powstanie traktatu przypada na lata rz?dow cesarzy z dynastii Antoninow Hadriana i Antoninusa Piusa , a ?ycie samego Ptolemeusza datowa? mo?na na pierwsze trzy ?wierci II wieku n.e. [9]

Jego imi? Klaudiusz (gr. Κλα?διо?) ?wiadczy o tym, ?e posiadał obywatelstwo rzymskie zapewne odziedziczone po przodkach [8] ?yj?cych w czasach cezarow Klaudiusza lub Nerona . Przydomek Ptolemeusz natomiast informuje nas, ?e był z pochodzenia Grekiem [2] [10] , albo te? jego przodkowie byli zhellenizowanymi mieszka?cami ktorej? ze wschodnich monarchii powstałych po ?mierci Aleksandra Wielkiego [6] .

W Almage?cie kilkukrotnie odnosi si? do Teona ze Smyrny , ktory miał mu przedstawia? własne obserwacje nieba pomi?dzy 127 a 132 i mogł by? jego nauczycielem [6] . Z jego prac dowiadujemy si?, ?e w dziedzinie filozofii uznawał Arystotelesa , był zaznajomiony z pracami matematyka Menelaosa z Aleksandrii , astronomow Hipparchosa z Nikei i Posejdoniosa z Rodos oraz geografa Marinosa z Tyru [9] .

Prace [ edytuj | edytuj kod ]

Astronomia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Teoria geocentryczna .

Ptolemeusz słusznie uwa?ał, ?e ruchy ciał niebieskich mog? by? opisane z wykorzystaniem wzorow matematycznych, dlatego swojemu najwi?kszemu dziełu z zakresu astronomii nadał tytuł Mathematike Syntaxis [2] ( stgr.   μαθηματικ? σ?νταξι? ? struktury matematyczne). U?ywana wspołcze?nie nazwa Almagest , powstała od greckiego słowa megiste [11] (najwi?kszy), ktorym Grecy szybko zacz?li j? okre?la?. Arabscy uczeni w IX wieku dodali do tego przedimek al . Arabskie Al-majisti (???????) w ?redniowieczu przetłumaczone bezpo?rednio na łacin? dało dzisiejsz? form? [12] . Traktat jest podsumowaniem osi?gni?? greckiej astronomii od czasow Eudoksosa z Knidos (IV wiek p.n.e.) i jego modelu sfer niebieskich [11] , poprzez Hipparchosa z Nikei (II wiek p.n.e. ? ich oryginalne prace nie zachowały si? [2] ), a? do samego Ptolemeusza. Teoria geocentryczna Hipparchosa oparta o deferent , epicykl i ekscentryk została w Almage?cie zawarta i skorygowana [8] o punkt wyrownawczy zwany ekwantem [13] .

W modelu geocentrycznym Ziemia stanowiła ?rodek dla o?miu koncentrycznych sfer z umieszczonymi na nich planetami, Sło?cem, Ksi??ycem i gwiazdami. Planety dodatkowo poruszały si? po małych okr?gach zwanych epicyklami [14] . Podstawow? zalet? tej koncepcji było to, ?e pozornie chaotyczne do tej pory ruchy ciał niebieskich mogły by? obliczone, a ich poło?enie z do?? du?? dokładno?ci? przewidziane [2] . Ptolemeusz zdawał sobie jednak spraw? z jego wadliwo?ci. Ksi??yc w jego modelu poruszał si? takim ruchem, ?e widziany z Ziemi musiałby by? dwa razy wi?kszy [4] . Pozostaje zagadk? czy jego autor wierzył w przedstawion? przez siebie wizj? Wszech?wiata, czy te? zaproponowane przez niego rozwi?zanie miało mie? bardziej praktyczne przeznaczenie, tzn. umo?liwienie dokładnych pomiarow przewidywanych pozycji dla ciał niebieskich [5] .

Interesował si? rownie? astrologi? . Po?wi?cił jej swoje kolejne dzieło Apotelesmatika ( stgr.   Αποτελεσματικ? ) w wolnym tłumaczeniu "astrologiczny wpływ", znan? rownie? pod nazw? Tetrabiblos [15] ( stgr.   Τετρ?βιβλο? ? czteroksi?g). Dla Ptolemeusza traktat ten był naturaln? kontynuacj? Almageste [16] . Broni w nim astrologii przed oskar?eniami i probuje udowodni?, ?e jakkolwiek według niego oddziaływanie ciał niebieskich jest czysto fizyczne, ma jednak znacz?cy wpływ na nasze poczynania. Co prawda bez matematycznej dokładno?ci ale mo?liwe jest przewidywanie przyszło?ci na podstawie obserwacji nieboskłonu [11] .

W Procheiroi Kanones [17] ( stgr.   Πρ?χειροι Καν?νε? ? tablice podr?czne) przedstawiony został uporz?dkowany zestaw tablic astronomicznych, ze wst?pem wyja?niaj?cym zasady ich u?ycia. Dotrwały do naszych czasow w nieznacznie zmodyfikowanej wersji Teona z Aleksandrii [11] .

Geografia [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Geografia Ptolemeusza .
Mapa Ekumeny z manuskryptu sprzed 1467 z Biblioteki Narodowej

Ptolemeusz traktował geografi? jako nauk? przedstawiania Ziemi za pomoc? rysunku [18] . Dzi?ki swojemu astronomicznemu przygotowaniu nadał jej jednak matematyczny wymiar [19] . Znana mu była kulisto?? Ziemi i do swoich map stosował projekcj? powierzchni kuli na płaszczyzn? [20] . Przyj?ł jednak za Posejdoniosem z Rodos bł?dne wyliczenie długo?ci stopnia geograficznego, przez co nie ustrzegł si? w swojej pracy sporych nie?cisło?ci [19] . Ptolemejska definicja szeroko?ci geograficznej ( rownik 0°, bieguny ±90°) obowi?zuje do dzi? [19] .

Geografia [21] ( stgr.   Γεωγραφικ? ?φ?γησι? , Geographike Hyphegesis ? wst?p do kre?lenia map [20] ) znana tak?e jako Nauka geograficzna , była prob? stworzenia mo?liwie dokładnej mapy znanego mu ?wiata. Składa si? z o?miu ksi?g. Pierwsza to teoretyczne wprowadzenie, maj?ce na celu, w razie konieczno?ci, umo?liwi? czytelnikowi samodzielnie odtworzenie planow [11] . Ksi?gi od II do VII zawieraj? nazwy miejscowo?ci oraz charakterystycznych punktow geograficznych (około 8000 [20] toponimow ) ze wspołrz?dnymi [19] . W Ksi?dze II opisuj?cej m.in. ziemie od Dunaju a? po Morze Bałtyckie autor wymienił m.in. Budorgis uto?samiane po?niej z Brzegiem [22] , Kalisi? ( Καλισ?α ) identyfikowan? z Kaliszem [23] , Karrodunon ( Καρρ?δουνον ) ł?czony dawniej, np. przez J. Lelewela z Krakowem [24] czy Askaukalis ( ?σκαυκαλ?? ) uto?samiany z Bydgoszcz? [25] . W Ksi?dze VIII znajduje si? wykaz najwa?niejszych miast z dokładniejszymi wspołrz?dnymi [19] . Do ksi?g doł?czone było 26 map [26] .

Cosmographia Nicolausa Germanusa na podstawie Geografii Ptolemeusza (1482)

W Instytucie Geodezji i Geoinformacji na Uniwersytecie Technicznym w Berlinie grupa naukowcow składaj?ca si? z filologow klasycznych , matematykow i kartografow podj?ła prob? skorygowania bł?dow i wypracowała tzw. "geodetic deformation analysis" [27] (analiza deformacji geodezyjnych). Na jej podstawie powstał wykaz miast (poleis) z "Magna Germania" (Ksi?ga II) z ich lokalizacjami na terenie dzisiejszych Niemiec i Polski . Według berli?skich naukowcow lokalizacje te koresponduj? rownie? ze stanowiskami archeologicznymi wspołczesnej Ptolemeuszowi kultury wielbarskiej [28] , w ktorych wcze?niej odkryto gockie osady i miejsca pochowkow [29] . W wyniku bada? przyj?to zało?enie, ?e dla stworzenia Magna Germania Ptolemeusz, ktory sam nie dokonywał wszystkich pomiarow, korzystał nie tylko z wiedzy kupcow przemierzaj?cych te tereny ale tak?e z map profesjonalnych wojskowych kartografow [30] .

Optyka [ edytuj | edytuj kod ]

Optyka [31] (Oπτικ?), traktat w pi?ciu ksi?gach, nie dotrwała do naszych czasow w oryginale. Arabskie tłumaczenie bez ksi?gi pierwszej i ko?cowki pi?tej, ktore rownie? si? nie zachowało, zostało skopiowane w XII wieku przez Eugeniusza z Sycylii [11] . Z niego dowiadujemy si?, ?e brakuj?ca Ksi?ga I dotyczyła ogolnej teorii optyki , Ksi?ga II roli ?wiatła i koloru . III i IV teorii odbicia, a V zjawiska refrakcji [31] . Trudno jest oceni? osobisty wkład Ptolemeusza we wspołczesn? mu wiedz? w tej dziedzinie, poniewa? niewiele pozostało z prac jego poprzednikow [11] .

Teksty [ edytuj | edytuj kod ]

Upami?tnienie [ edytuj | edytuj kod ]

Od imienia Ptolemeusza nazwano gatunek chrz?szcza Selenorites ptolemaei Alluaud, 1917 (obecna nazwa Thyreopterus ptolemaei [32] ), znaleziony w gorach Ruwenzori , nazwanych przez Ptolemeusza Gorami Ksi??ycowymi (gr. Σελ?νη-ορε?τη? ?goral ksi??ycowy”) [33] .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

  1. ↑ Ptolemeusz Klaudiusz , [w:] Encyklopedia PWN [dost?p 2021-07-29] .
  2. ↑ a b c d e Ptolemy , [w:] Encyclopædia Britannica [dost?p 2012-12-30] ( ang. ) .
  3. ↑ Claudius Ptolemaeus: Almagestum (1515) . www.univie.ac.at (strona Uniwersytetu Wiede?skiego ). [dost?p 2012-12-30].
  4. ↑ a b Richard   Fitzpatrick , A Modern Almagest. An Updated Version of Ptolemy’s Model of the Solar System [online], farside.ph.utexas.edu [dost?p 2012-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-11] .
  5. ↑ a b Ptolemy the Man . arnett.us.com. [dost?p 2012-12-30].
  6. ↑ a b c d Ptolemy (or Claudius Ptolemaeus) , [w:] Complete Dictionary of Scientific Biography , www.encyclopedia.com [dost?p 2012-12-30] .
  7. ↑ Ptolemy ? biography . www.hps.cam.ac.uk (strona Electronic History of Astronomy, Whipple Museum of the History of Science Uniwersytetu w Cambridge ). [dost?p 2012-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (27 stycznia 2013)].
  8. ↑ a b c Claudius Ptolemy . www-history.mcs.st-andrews.ac.uk (The MacTutor History of Mathematics archive, School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews . [dost?p 2012-12-30].
  9. ↑ a b Ptolemy, Tetrabiblos ? Introduction (wst?p) . penelope.uchicago.edu. [dost?p 2012-12-30].
  10. ↑ B. Sprague: Claudius Ptolemaeus (Ptolemy): Representation, Understanding, and Mathematical Labeling of the Spherical Earth . www.csiss.org. [dost?p 2012-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (23 stycznia 2013)].
  11. ↑ a b c d e f g Ptolemy (Claudius Ptolemaeus) , [w:] G.J.   Toomer , Dictionary of Scientific Biography , t. 11, Nowy Jork : Scribner & American Council of Learned Societies, 1970, s. 186?206, ISBN  978-0-684-10114-9 [dost?p 2012-12-30] .
  12. ↑ F.J.   Carmody , Arabic astronomical and astrological sciences in latin translation. A critical bibliography [online], Wyd. University of California Press , Berkeley i Los Angeles 1956, ss. 15-21 [dost?p 2012-12-30] .
  13. ↑ Ptolemy's geocentric universe . www.astronomynotes.com. [dost?p 2012-12-31].
  14. ↑ S. Hawking , L. Mlodinow : Jeszcze krotsza historia czasu . Warszawa: Zysk i S-k, 2007, s. 14. ISBN  978-83-7506-020-1 .
  15. ↑ Claudius Ptolemy: Tetrabiblos (przekład na j?zyk angielski) . penelope.uchicago.edu. [dost?p 2012-12-31].
  16. ↑ Claudius Ptolemy: Tetrabiblos Book I, 1. Introduction (przekład na j?zyk angielski) . penelope.uchicago.edu. [dost?p 2012-12-31].
  17. ↑ R. Mercier: Ptolemaiou Procheiroi Kanones. Ptolemy's Handy Tables, Volume 1b: Tables A1-A2. Transcription and Commentary . Publications de l’Institut Orientaliste de Louvain, 2011. ISBN  978-90-429-2436-9 .
  18. ↑ Cosmographia Claudii Ptolomaei Alexandrini [online], Cyfrowa Biblioteka Narodowa [dost?p 2012-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2012-09-10] .
  19. ↑ a b c d e T.   Derda , Klaudiusz Ptolemeusz [online], bn.org.pl (strona Biblioteki Narodowej ) [dost?p 2012-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-09] .
  20. ↑ a b c J. L. Berggren, A. Jones: Ptolemy's Geography: An Annotated Translation of the Theoretical Chapters , Wyd. Princeton University Press, 2000 . press.princeton.edu. [dost?p 2012-12-31].
  21. ↑ Claudius Ptolemy: The Geography (przekład na j?zyk angielski) . penelope.uchicago.edu. [dost?p 2012-12-31].
  22. ↑ Budorgis . Pierer's Universal-Lexikon (1857) . [dost?p 2012-12-31].
  23. ↑ Kalisz , [w:] Encyclopædia Britannica [dost?p 2012-12-31] ( ang. ) .
  24. ↑ Epilogue de la Geographie du Moyen Age, Bruxelles 1857, str. 204 Link do ksi??ki w zasobach Google Books
  25. ↑ Ptolemy's map of Germania . ? Der Spiegel ”, 2010-01-10. [dost?p 2012-12-28].  
  26. ↑ Geographia Klaudiusza Ptolemeusza . mapy.muzeum-polskie.org (strona Muzeum Polskiego w Rapperswilu ). [dost?p 2012-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 lipca 2012)].
  27. ↑ Deformationsanalyse und regionale Anpassung eines historischen Geodatenbestandes , Technische Universitat Berlin, Institut fur Geodasie und Geoinformationstechnik, Berlin 2007 ? Matematyczny model Christiana Marks'a i Franka Neitzel'a do skorygowania bł?dow zawartych w Geographike Hyphegesis Klaudiusza Ptolemeusza (Uniwersytet Techniczny w Berlinie) . www.geodesy.tu-berlin.de. [dost?p 2012-12-31].
  28. ↑ Janusz   Ostoja-Zagorski , Najstarsze dzieje ziem polskich , 1996 .
  29. ↑ Matthias Schulz. Berlin Researchers Crack the Ptolemy Code . ? Der Spiegel ”, 2010-01-10. [dost?p 2012-12-31].  
  30. ↑ A. Kleineberg, Ch. Marx, E. Knobloch, D. Lelgemann: Germania und die Insel Thule: Die Entschlusselung von Ptolemaios ≪Atlas der Oikumene≫ . Darmstadt : Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2010. ISBN  978-3-534-23757-9 .
  31. ↑ a b A.M.   Smith , Ptolemy's Theory of Visual Perception. An English translation of the Optics. With Introduction and Commentary. , Filadelfia : The American Philosophical Society,, 1996, ISBN  0-87169-862-5 [dost?p 2012-12-31] .
  32. ↑ Thyreopterus Dejean, 1831 [online], www.gbif.org [dost?p 2024-03-17] ( ukr. ) .
  33. ↑ Ch.   Alluaud , Les Carabiques de la faune alpine des hautes montagnes de l’Afrique orientale , ?Annales de la Societe entomologique de France”, 86, 1917, s. 73?116 .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

Polskoj?zyczne

Angloj?zyczne

?rodło: ? https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Klaudiusz_Ptolemeusz&oldid=73158236 ”