Kampania ?rodziemnomorska
? działania wojenne prowadzone przez
siły Osi
i
aliantow
, maj?ce na celu opanowanie basenu
Morza ?rodziemnego
w czasie
II wojny ?wiatowej
. Walki w tym rejonie były spowodowane przyst?pieniem
faszystowskich Włoch
do wojny po stronie
nazistowskich Niemiec
.
|Mimo pocz?tkowych sukcesow Osi (zaj?cie
Grecji
i
Jugosławii
, zwyci?stwa w
Afryce Połnocnej
) z biegiem czasu alianci zyskiwali coraz wyra?niejsz? przewag?. Mo?liwe to było m.in. dzi?ki
utrzymaniu Malty
, ktora była strategicznie poło?on? baz? mi?dzy Afryk? a Sycyli? oraz utrzymaniu neutralno?ci
Hiszpanii
.
Głowne walki toczyły si? w
Afryce
, na
Bałkanach
i
we Włoszech
. Jednym z czynnikow decyduj?cych o powodzeniu kampanii były te? bitwy morskie w zdecydowanej wi?kszo?ci wygrane przez aliantow.
Walki w tym rejonie zasadniczo ustały 2 maja 1945 roku, gdy we Włoszech skapitulowały ostatnie jednostki niemieckie. Jedynie likwidacja
Niepodległego Pa?stwa Chorwackiego
potrwała do ko?ca maja, a ostatnie starcia toczyły si? nawet po oficjalnym zako?czeniu II wojny ?wiatowej.
Zdobycie panowania nad obszarem Morza ?rodziemnego było wa?nym celem dla Włoch. Jednak, z uwagi na niewystarczaj?ce siły, zamkni?cie floty włoskiej przez
Royal Navy
w akwenie tego morza, sztab włoskiej marynarki wojennej (
Regia Marina
) uznał, ?e podstawow? rol?, jak? powinna ona spełnia? w wojnie z
Francj?
i
Wielk? Brytani?
, b?dzie ochrona własnych linii komunikacyjnych pomi?dzy metropoli? a posiadło?ciami kolonialnymi w Afryce Połnocnej i na wyspach
Morza Egejskiego
, a w drugiej kolejno?ci atakowanie nieprzyjacielskiej ?eglugi
[1]
. Głownym celem floty brytyjskiej było utrzymanie ?eglugi na liniach
Gibraltar
-
Malta
-
Aleksandria
[2]
.
10 czerwca 1940 roku do wojny przyst?piły Włochy. Rozpocz?to
atak na pozycje francuskie
w Alpach. 11 czerwca Włosi zbombardowali Malt?. 22 czerwca Francja podpisała kapitulacj? przed Niemcami, dwa dni po?niej podpisano rozejm z Włochami w
Rzymie
. Wiele kolonii francuskich znalazło si? pod władz?
rz?du Vichy
, co niezmiernie ułatwiło sytuacj? Włochom, maj?cym teraz tylko jednego przeciwnika w tym rejonie ? Wielk? Brytani?.
Pierwsze walki na Morzu ?rodziemnym miały miejsce ju? 11 czerwca 1940 roku, kiedy brytyjskie okr?ty zbombardowały
Tobruk
. Nast?pnego dnia włoski
okr?t podwodny
?Bagnolini” storpedował i zatopił na południe od Krety brytyjski lekki kr??ownik HMS ?Calypso”
[3]
. Pierwszym starciem ci??kich okr?tow obu flot była nierozstrzygni?ta
bitwa koło przyl?dka Stilo
9 lipca 1940 roku
[4]
. Najwa?niejsz? akcj? pocz?tkowego okresu wojny na Morzu ?rodziemnym był
atak na Tarent
w nocy z 11 na 12 listopada 1940 roku, kiedy brytyjskie
lotnictwo pokładowe
wył?czyło z akcji trzy włoskie
pancerniki
, w tym jeden bezpowrotnie
[5]
.
Taktyka Włochow pozwoliła Brytyjczykom przej?? inicjatyw?. 9 lutego okr?ty eskadry gibraltarskiej zbombardowały Genu?
[6]
, za? w dniach 28 i 29 maja 1941 roku w
bitwie u przyl?dka Matapan
Regia Marina utraciła trzy
kr??owniki ci??kie
[7]
. Włosi odpowiadali atakami sił dywersyjnych skupionych w Xª MAS. 26 marca 1941 roku powa?nie uszkodzili
motorowkami wybuchowymi
kr??ownik
HMS ?York”
[8]
, za? 19 grudnia tego? roku załogi
?ywych torped
przeprowadziły udany atak na port w Aleksandrii, uszkadzaj?c dwa brytyjskie pancerniki
[9]
.
Od czerwca 1941 do lipca 1942 Włochy i Anglia koncentrowały si? na ochronie ?eglugi zaopatruj?cej własne wojska w Afryce Połnocnej. Du?? rol? w zmaganiach na Morzu ?rodziemnym odegrała obrona Malty. Stanowi?ca baz? morsk? i lotnicz? Wielkiej Brytanii wyspa le?ała na drodze szlakow komunikacyjnych z Gibraltaru do Egiptu oraz z Włoch do Afryki Połnocnej. St?d proby osłabienia jej obrony przez lotnictwo włoskie i niemieckie oraz nieustanne proby przeprowadzania
konwojow
z zaopatrzeniem przez Brytyjczykow
[10]
. Do planowanej przez pa?stwa Osi inwazji na Malt? w 1942 roku ostatecznie nie doszło
[11]
. W niezwykle ci??kiej sytuacji materiałowej obro?cow wyspy pomoc miały operacje konwojowe, z ktorych najwi?ksze:
Harpoon
i
Pedestal
przyniosły aliantom du?e straty zadane przez siły morskie i lotnicze
[12]
. Pod koniec roku alianckie naloty na porty włoskie oraz powa?ny kryzys paliwowy, ktory dotkn?ł Regia Marina spowodowały, ?e wi?kszo?? ci??kich okr?tow została wycofana na połnoc a inicjatywa na morzu pozostała po stronie sprzymierzonych ju? do ko?ca działa? wojennych
[13]
.
13 wrze?nia 1940 roku Włosi
zaatakowali
Egipt
. Udana kontrofensywa Brytyjczykow pod kryptonimem
Compass
w grudniu doprowadziła jednak do tego, ?e włoskich agresorow wyparto nie tylko z Egiptu, ale tak?e z całej
Cyrenajki
.
W 1941 roku, podczas krytycznej sytuacji Włochow na pro?b?
Benito Mussoliniego
, Hitler wysłał do Afryki niemieckie oddziały
Afrika Korps
. Ich dowodc? został
Erwin Rommel
. Dowodzone przez niego wojska odbiły utracone przez Włochow tereny oraz przeszły do ofensywy. Mimo tego
siłom Osi
nie udało si? zdoby? Tobruku. Kolejna kontrofensywa aliantow odepchn?ła siły Osi z powrotem do
Trypolitanii
. Alianci wygrali te? z Włochami w
Afryce Wschodniej
, gdzie walki zako?czyły si? na przełomie listopada i grudnia 1941. W 1942 roku Rommel rozpocz?ł kolejn? ofensyw?, zdobywaj?c te? Tobruk. Post?py wojsk Osi zostały zatrzymane dopiero pod
El Alamein
. Stoczono tam 2 bitwy, ktore zadecydowały o losach kampanii w Afryce. Po
pierwszej
zatrzymano Włochow i Niemcow, w
drugiej
alianci, dowodzeni przez
Bernarda Montgomery’ego
, przełamali opor Osi i ruszyli w po?cig. W listopadzie 1942 roku w połnocnoafryka?skich koloniach Francji wyl?dowały siły
Sprzymierzonych
(zobacz:
operacja Torch
). W 1943 roku Włosi całkowicie opu?cili swoj? koloni?
Libi?
i razem z Niemcami bronili
Tunezji
. Pomimo pocz?tkowo udanego kontrataku
na przeł?czy Kasserine
ostatnie siły Osi skapitulowały w Afryce przed aliantami 13 maja 1943 roku.
Osobny artykuł:
Kampania bałka?ska
.
Wojn? na Bałkanach wywołali Włosi atakuj?c 28 pa?dziernika 1940 roku Grecj?. Mimo przewagi w ludziach i sprz?cie nie udało im si? zaj?? kraju, Grecy przeszli nawet do kontrofensywy, przez co zagrozili
Albanii
. Wobec niepowodzenia ataku Mussolini po raz drugi poprosił Hitlera o pomoc. Operacja ataku na Grecj? została opatrzona kryptonimem
Marita
. W mi?dzyczasie wobec zamachu stanu w Jugosławii Niemcy postanowili podbi? tak?e ten kraj. Operacj? rozpocz?to 6 kwietnia 1941 roku i zako?czyła si? pełnym sukcesem pa?stw Osi, mimo przysłania do Grecji brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego. Kampani? na Bałkanach zako?czyła
operacja Merkury
? desant niemieckich spadochroniarzy na
Kret?
i opanowanie wyspy przez wojska Osi, mimo znacznych strat.
Interwencja w Syrii i Libanie
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Osobny artykuł:
Operacja Exporter
.
W 1941 roku władze
Francji Vichy
wydały zgod? na u?ywanie ich lotnisk w Syrii i Libanie przez niemieckie i włoskie siły powietrzne. Zagroziło to interesom brytyjskim w tym rejonie. Szal? przechyliło antybrytyjskie wyst?pienie Iraku i pomoc dla irackich oddziałow dostarczana przez
Luftwaffe
. W odpowiedzi głownodowodz?cy siłami brytyjskimi na ?rodkowym Wschodzie,
marszałek polny
Archibald Wavell, opracował plan zaj?cia Libanu i Syrii, nazwany oficjalnie operacj? Exporter. Wykonywanie planu rozpocz?to 8 czerwca 1941 z terenow
Palestyny
. Siły alianckie składaj?ce si? głownie z wojsk
Brytyjskiej Wspolnoty Narodow
i
Wolnych Francuzow
przez ponad miesi?c toczyły ci??kie walki z siłami rz?du Vichy. Ostatecznie wojska Vichy poddały si? w połowie lipca, a całe terytorium Libanu i Syrii znalazło si? pod kontrol? Wolnych Francuzow. Ich przedstawicielem został gen. Georges Catroux, ktory 26 listopada 1941 roku ogłosił niepodległo?? obu krajow w imieniu Wolnej Francji.
Dzi?ki zwyci?stwu Aliantow w Afryce Połnocnej powa?nie osłabiono Włochy i mo?liwa stała si? operacja desantowa na ten kraj. Na miejsce desantu wybrano
Sycyli?
. Operacj? Husky, bo taki kryptonim nadano inwazji, rozpocz?to 10 lipca 1943 roku. Mimo twardego oporu sił Osi, aliantom udało si? opanowa? Sycyli?. Na dodatek 25 lipca
Wielka Rada Faszystowska
odsun?ła od władzy
Benito Mussoliniego
, co zaskoczyło aliantow. Powołano nowy włoski rz?d na czele ktorego stan?ł
Pietro Badoglio
. Mimo zapewnie? Badoglio o lojalno?ci Włochow wzgl?dem Niemcow, Hitler nakazał zlokalizowa? aresztowanego Mussoliniego. Tymczasem, dzi?ki Niemcom osłaniaj?cym odwrot, udało si? siłom Osi przetransportowa? na
Połwysep Apeni?ski
100 tysi?cy ?ołnierzy i ponad 10 tysi?cy pojazdow ro?nego typu. Walki na Sycylii zako?czyły si? 17 sierpnia.
Kampania na Połwyspie Apeni?skim rozpocz?ła si? wraz z l?dowaniem na Sycylii, ale głowne walki w czasie tej kampanii toczyły si? od wrze?nia 1943 roku. Rozpocz?ły si? one l?dowaniem aliantow w
Salerno
,
Kalabrii
i
Tarencie
3 wrze?nia. Wkrotce, w wyniku tajnych negocjacji z aliantami, Włochy podpisały kapitulacj?. Krol i premier rz?du włoskiego uciekli na tereny opanowane przez aliantow, a Niemcy rozbroili włosk? armi?. Dodatkowo Niemcy w wyniku operacji Eiche odbili duce z aresztu domowego. Uwolniony Benito Mussolini, wraz z grupk? nadal lojalnych wobec niego faszystow, utworzył faszystowsk?
Włosk? Republik? Socjaln?
. Dowodc? niemieckiego frontu został
Albert Kesselring
. Na jego polecenie przygotowano lini? obronn? zwan?
Lini? Gustawa
wzdłu? rzek
Garigliano
,
Rapido
,
Sangro
. Alianci posuwali si? we Włoszech bardzo wolno, ze wzgl?du na trudne warunki terenowe oraz niszczenie linii komunikacyjnych przez wycofuj?cych si? Niemcow. Lini? Gustawa przełamano dopiero w maju 1944 roku, po zdobyciu Monte Cassino przez
II Korpus Polski
, mimo kilku wcze?niejszych prob aliantow oraz
l?dowania pod Anzio
, zatrzymanego przez Niemcow.
Rzym
został wyzwolony 4 czerwca 1944 roku, przy aprobacie wiwatuj?cych tłumow. Kolejne ?mudne walki toczono na
linii Gotow
do wiosny 1945 roku, kiedy to
załamał si? niemiecki front
. Wskutek działa? partyzantow doszło do wybuchu kilku powsta? w wi?kszych miastach na połnocy Włoch. 28 kwietnia 1945 roku włoscy partyzanci schwytali Mussoliniego i rozstrzelali go. Jego zwłoki powieszono na stacji benzynowej w
Mediolanie
. Niemcy skapitulowali na froncie włoskim 2 maja 1945 i był to jednocze?nie koniec działa? wojennych w basenie Morza ?rodziemnego.
Osobny artykuł:
Bitwa o Dodekanez
.
Kampania była wynikiem kapitulacji Włoch i jednoczesnego zamierzenia Brytyjczykow i Niemcow opanowania wysp
Dodekanezu
. Na wyspach wyl?dowały małe desanty sił alianckich, a Niemcy jednocze?nie wzmocnili swoje garnizony na włoskich wyspach co doprowadziło do walk. Po działaniach trwaj?cych połtora miesi?ca szczupłe siły alianckie wspomagane przez wi?kszo?? włoskich sił na wyspach uległa atakuj?cym Niemcom. Wojska brytyjskie ewakuowano na Bliski Wschod, Włosi zostali rozbrojeni, a Dodekanez był okupowany przez Niemcy do wyzwolenia Grecji.
Po
kapitulacji Włoch
8 wrze?nia 1943 roku działania morskie przeniosły si? na
Morze Liguryjskie
oraz na Adriatyk i
Morze Egejskie
[14]
.
W działaniach na Morzu ?rodziemnym alianci stracili: 1 okr?t liniowy, 2 lotniskowce, 14 kr??ownikow, 89 niszczycieli i eskortowcow, ok. 50 okr?tow podwodnych, 35 kutrow. Straty we flocie transportowej wynosiły ok. 1,5 mln. BRT
[14]
. Włosi stracili: 12 kr??ownikow, 75 niszczycieli i eskortowcow, 101 okr?tow podwodnych (w tym 38 niemieckich), 41 kutrow. Straty transportowe to 1,6 mln BRT
[14]
.
L?dowanie aliantow w południowej Francji
[
edytuj
|
edytuj kod
]
Osobny artykuł:
Operacja Dragoon
.
15 sierpnia 1944 roku poł?czone siły brytyjsko-ameryka?skie wspierane przez oddziały Wolnych Francuzow wyl?dowały w południowej Francji. Głowne siły niemieckie były zaj?te
walkami w Normandii
, nie napotkano wi?c silnego oporu. W ci?gu kilku pierwszych dni całe południowe wybrze?e znalazło si? pod kontrol? sił Sprzymierzonych.
Operacja Dragoon to cz??? zarowno kampanii ?rodziemnomorskiej, jak i
frontu zachodniego
.
Aby opanowa? akwen Morza ?rodziemnego alianci zwalczali głownie włosk? flot?. Do najwa?niejszych bitew morskich i lotniczych nale??:
W działaniach na Morzu ?rodziemnym aktywnie uczestniczyły jednostki
Marynarki Wojennej
i
Polskiej Marynarki Handlowej
. W eskorcie konwojow na
Malt?
brały udział niszczyciele:
ORP Garland
,
ORP Piorun
,
ORP ?l?zak
i
ORP Kujawiak
(zatopiony 16 czerwca 1942). W operacji desantowej w Afryce Połnocnej niszczyciel
ORP Błyskawica
oraz transportowce:
MS Batory
,
MS Sobieski
, SS Kroma? i SS Lewant. W operacji desantowej na Sycylii i pod Salerno niszczyciele: ORP Piorun,
ORP Krakowiak
i ORP ?l?zak, oraz transportowce: MS Sobieski, MS Batory,
SS Ko?ciuszko
,
SS Tobruk
, SS Lewant, SS Lublin, SS Lwow,
SS Narwik
i
SS Puck
. W desantach na Dodekanezie: niszczyciele ORP Kujawiak i ORP ?l?zak. W operacji desantowej na południu Francji niszczyciel ORP Garland i transportowce: SS Sobieski, SS Batory i SS Tobruk. 18 wrze?nia 1944 na połnoc od Krety niszczyciel ORP Garland zatopił U-407.
W działaniach na Morzu ?rodziemnym szczegolnie wsławiły si? okr?ty podwodne
ORP Sokoł
i
ORP Dzik
, nazwane ?strasznymi bli?niakami”
[2]
. Załogi na okr?tach wywieszały pirackie bandery ?
Jolly Roger
” i na nich nanosiły zwyci?stwa i trudne misje
[15]
. ORP Sokoł wypl?tał si? z przeciwpodwodnych sieci pod Navarino (obecnie
Pylos
) bez zniszczenia okr?tu. W jednym z patroli mimo utraty peryskopu i celownika torpedowego, kontynuował patrol atakuj?c przeciwnika. W czasie ataku na Malcie i obrzuceniu Sokoła włoskimi bombami dowodca i kilku ochotnikow pracuj?c w maskach w wypełnionym chlorem okr?cie, zdołali wyprowadzi? jednostk? w bezpieczne miejsce. W czasie kolejnej akcji holowany Sokoł wpl?tał si? w sieci zagrodowe, urwał si? z holu i wpadł na skały. Ostatecznie niesprawny okr?t zdołał przej?? do
Gibraltaru
(remont przechodził po tym w Anglii). Sokoł i Dzik przeszły do legendy polskich walk na Morzu ?rodziemnym
[15]
. Nie obyło si? bez strat. Na minach 15 czerwca 1942, opodal malta?skiej La Valetty, zaton?ł spiesz?c z pomoc? innemu niszczycielowi ORP Kujawiak. Wi?kszo?? załogi została uratowana, zgin?ło 13 marynarzy
[15]
.
Działania
marynarzy
polskich w konwojach i bitwach morskich na Morzu ?rodziemnym zostały upami?tnione na
Grobie Nieznanego ?ołnierza w Warszawie
, napisem na jednej z tablic po 1990 roku - ?MORZE ?rodziemne 11 IV 1940 - 30 XII 1944”.
- ↑
Stacjonuj?ca we Włoszech słowacka 2 Dywizja Piechoty przemianowana na 2 Brygad? Techniczn?, a po?niej na 2 Dywizj? Techniczn?.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 75-76.
- ↑
a
b
Sobczak 1975 ↓
, s. 596.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 77.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 85-86.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 90-91.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 119.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 123.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 124.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 168.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 160.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 219.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 221-228.
- ↑
Lipi?ski 1970 ↓
, s. 247-249.
- ↑
a
b
c
Kosiarz 1973 ↓
, s. 286.
- ↑
a
b
c
Janik 2011 ↓
, s. 4-14.
- Douglas Porch:
The Path to Victory: The Mediterranean Theater in World War II
. Nowy Jork: Farrar, Straus and Giroux, 2004.
ISBN
0-37420-518-3
.
Brak numerow stron w ksi??ce
- Ready, J. Lee:
Forgotten Allies: The European Theatre, Volume I
. McFarland & Company, 1985.
ISBN
978-0899501291
.
Brak numerow stron w ksi??ce
- Ready, J. Lee:
Forgotten Allies: The Military Contribution of the Colonies, Exiled Governments and Lesser Powers to the Allied Victory in World War II
. McFarland & Company, 1985.
ISBN
978-0899501178
.
Brak numerow stron w ksi??ce
- Jerzy Lipi?ski:
Druga wojna ?wiatowa na morzu
. Gda?sk: Wydawnictwo Morskie, 1970.
- Encyklopedia II wojny ?wiatowej
. Kazimierz Sobczak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Michał Janik.
Wielka mała flota: Od pierwszej st?pki
. ?Rzeczpospolita”. 60, s. 4-14, 12 marca 2011. Warszawa.
- Edmund Kosiarz:
Bitwy morskie
. Gda?sk: Wydawnictwo Morskie, 1973.
Bitwy i operacje l?dowe
|
|
---|
Bitwy i operacje morskie
|
|
---|
Operacje wywiadowcze
|
|
---|