Kampania ?rodziemnomorska

II wojna ?wiatowa
Malta po zbombardowaniu przez lotnictwo Osi
Czas	10 czerwca 1940 ? 2 maja 1945
Miejsce	Bałkany , Połwysep Apeni?ski , Bliski Wschod , Afryka Wschodnia , Afryka Połnocna i Afryka Zachodnia
Przyczyna	niemiecko-włoskie roszczenia terytorialne
Wynik	zwyci?stwo aliantow
Strony konfliktu
III Rzesza   Włochy (do 1943 r.)   Włoska Republika Socjalna (od 1943 r.)   Francja Vichy   Rumunia (do 1944)   Bułgaria (do 1944)   Iran (1941)   Irak (1941)   Chorwacja   Słowacja [a]   Stany Zjednoczone (od 1941)   Wielka Brytania   Wolna Francja   Kanada   Nowa Zelandia   Australia   Południowa Afryka   Grecja   Jugosławia   Polska   Czechosłowacja   ZSRR (od 1941)   Brazylia (od 1944)
Dowodcy
Erwin Rommel Albert Kesselring Benito Mussolini † Pietro Badoglio Ugo Cavallero Rodolfo Graziani Francois Darlan † Dwight Eisenhower Mark Wayne Clark Harold Alexander Bernard Montgomery Claude Auchinleck Archibald Wavell Henry Maitland Wilson Aleksandros Papagos Dragoljub Mihailovi? Josip Broz Tito
Poło?enie na mapie Morza ?rodziemnego miejsce bitwy
35°00′00,0000″N   18°00′00,0000″E / 35,000000   18,000000

Kampania ?rodziemnomorska ? działania wojenne prowadzone przez siły Osi i aliantow , maj?ce na celu opanowanie basenu Morza ?rodziemnego w czasie II wojny ?wiatowej . Walki w tym rejonie były spowodowane przyst?pieniem faszystowskich Włoch do wojny po stronie nazistowskich Niemiec .

|Mimo pocz?tkowych sukcesow Osi (zaj?cie Grecji i Jugosławii , zwyci?stwa w Afryce Połnocnej ) z biegiem czasu alianci zyskiwali coraz wyra?niejsz? przewag?. Mo?liwe to było m.in. dzi?ki utrzymaniu Malty , ktora była strategicznie poło?on? baz? mi?dzy Afryk? a Sycyli? oraz utrzymaniu neutralno?ci Hiszpanii .

Głowne walki toczyły si? w Afryce , na Bałkanach i we Włoszech . Jednym z czynnikow decyduj?cych o powodzeniu kampanii były te? bitwy morskie w zdecydowanej wi?kszo?ci wygrane przez aliantow.

Walki w tym rejonie zasadniczo ustały 2 maja 1945 roku, gdy we Włoszech skapitulowały ostatnie jednostki niemieckie. Jedynie likwidacja Niepodległego Pa?stwa Chorwackiego potrwała do ko?ca maja, a ostatnie starcia toczyły si? nawet po oficjalnym zako?czeniu II wojny ?wiatowej.

Geneza [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Włochy w czasie II wojny ?wiatowej .

Zdobycie panowania nad obszarem Morza ?rodziemnego było wa?nym celem dla Włoch. Jednak, z uwagi na niewystarczaj?ce siły, zamkni?cie floty włoskiej przez Royal Navy w akwenie tego morza, sztab włoskiej marynarki wojennej ( Regia Marina ) uznał, ?e podstawow? rol?, jak? powinna ona spełnia? w wojnie z Francj? i Wielk? Brytani? , b?dzie ochrona własnych linii komunikacyjnych pomi?dzy metropoli? a posiadło?ciami kolonialnymi w Afryce Połnocnej i na wyspach Morza Egejskiego , a w drugiej kolejno?ci atakowanie nieprzyjacielskiej ?eglugi ^[1] . Głownym celem floty brytyjskiej było utrzymanie ?eglugi na liniach Gibraltar - Malta - Aleksandria ^[2] .

Pocz?tek [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Włoska inwazja na Francj? 1940 .

10 czerwca 1940 roku do wojny przyst?piły Włochy. Rozpocz?to atak na pozycje francuskie w Alpach. 11 czerwca Włosi zbombardowali Malt?. 22 czerwca Francja podpisała kapitulacj? przed Niemcami, dwa dni po?niej podpisano rozejm z Włochami w Rzymie . Wiele kolonii francuskich znalazło si? pod władz? rz?du Vichy , co niezmiernie ułatwiło sytuacj? Włochom, maj?cym teraz tylko jednego przeciwnika w tym rejonie ? Wielk? Brytani?.

Pierwsze walki na Morzu ?rodziemnym miały miejsce ju? 11 czerwca 1940 roku, kiedy brytyjskie okr?ty zbombardowały Tobruk . Nast?pnego dnia włoski okr?t podwodny ?Bagnolini” storpedował i zatopił na południe od Krety brytyjski lekki kr??ownik HMS ?Calypso” ^[3] . Pierwszym starciem ci??kich okr?tow obu flot była nierozstrzygni?ta bitwa koło przyl?dka Stilo 9 lipca 1940 roku ^[4] . Najwa?niejsz? akcj? pocz?tkowego okresu wojny na Morzu ?rodziemnym był atak na Tarent w nocy z 11 na 12 listopada 1940 roku, kiedy brytyjskie lotnictwo pokładowe wył?czyło z akcji trzy włoskie pancerniki , w tym jeden bezpowrotnie ^[5] .

Taktyka Włochow pozwoliła Brytyjczykom przej?? inicjatyw?. 9 lutego okr?ty eskadry gibraltarskiej zbombardowały Genu? ^[6] , za? w dniach 28 i 29 maja 1941 roku w bitwie u przyl?dka Matapan Regia Marina utraciła trzy kr??owniki ci??kie ^[7] . Włosi odpowiadali atakami sił dywersyjnych skupionych w Xª MAS. 26 marca 1941 roku powa?nie uszkodzili motorowkami wybuchowymi kr??ownik HMS ?York” ^[8] , za? 19 grudnia tego? roku załogi ?ywych torped przeprowadziły udany atak na port w Aleksandrii, uszkadzaj?c dwa brytyjskie pancerniki ^[9] .

Od czerwca 1941 do lipca 1942 Włochy i Anglia koncentrowały si? na ochronie ?eglugi zaopatruj?cej własne wojska w Afryce Połnocnej. Du?? rol? w zmaganiach na Morzu ?rodziemnym odegrała obrona Malty. Stanowi?ca baz? morsk? i lotnicz? Wielkiej Brytanii wyspa le?ała na drodze szlakow komunikacyjnych z Gibraltaru do Egiptu oraz z Włoch do Afryki Połnocnej. St?d proby osłabienia jej obrony przez lotnictwo włoskie i niemieckie oraz nieustanne proby przeprowadzania konwojow z zaopatrzeniem przez Brytyjczykow ^[10] . Do planowanej przez pa?stwa Osi inwazji na Malt? w 1942 roku ostatecznie nie doszło ^[11] . W niezwykle ci??kiej sytuacji materiałowej obro?cow wyspy pomoc miały operacje konwojowe, z ktorych najwi?ksze: Harpoon i Pedestal przyniosły aliantom du?e straty zadane przez siły morskie i lotnicze ^[12] . Pod koniec roku alianckie naloty na porty włoskie oraz powa?ny kryzys paliwowy, ktory dotkn?ł Regia Marina spowodowały, ?e wi?kszo?? ci??kich okr?tow została wycofana na połnoc a inicjatywa na morzu pozostała po stronie sprzymierzonych ju? do ko?ca działa? wojennych ^[13] .

Wojna w Afryce Połnocnej [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: II wojna ?wiatowa w Afryce .

13 wrze?nia 1940 roku Włosi zaatakowali Egipt . Udana kontrofensywa Brytyjczykow pod kryptonimem Compass w grudniu doprowadziła jednak do tego, ?e włoskich agresorow wyparto nie tylko z Egiptu, ale tak?e z całej Cyrenajki .

W 1941 roku, podczas krytycznej sytuacji Włochow na pro?b? Benito Mussoliniego , Hitler wysłał do Afryki niemieckie oddziały Afrika Korps . Ich dowodc? został Erwin Rommel . Dowodzone przez niego wojska odbiły utracone przez Włochow tereny oraz przeszły do ofensywy. Mimo tego siłom Osi nie udało si? zdoby? Tobruku. Kolejna kontrofensywa aliantow odepchn?ła siły Osi z powrotem do Trypolitanii . Alianci wygrali te? z Włochami w Afryce Wschodniej , gdzie walki zako?czyły si? na przełomie listopada i grudnia 1941. W 1942 roku Rommel rozpocz?ł kolejn? ofensyw?, zdobywaj?c te? Tobruk. Post?py wojsk Osi zostały zatrzymane dopiero pod El Alamein . Stoczono tam 2 bitwy, ktore zadecydowały o losach kampanii w Afryce. Po pierwszej zatrzymano Włochow i Niemcow, w drugiej alianci, dowodzeni przez Bernarda Montgomery’ego , przełamali opor Osi i ruszyli w po?cig. W listopadzie 1942 roku w połnocnoafryka?skich koloniach Francji wyl?dowały siły Sprzymierzonych (zobacz: operacja Torch ). W 1943 roku Włosi całkowicie opu?cili swoj? koloni? Libi? i razem z Niemcami bronili Tunezji . Pomimo pocz?tkowo udanego kontrataku na przeł?czy Kasserine ostatnie siły Osi skapitulowały w Afryce przed aliantami 13 maja 1943 roku.

Wojna na Bałkanach [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Wojna grecko-włoska .

  Osobny artykuł: Kampania bałka?ska .

Wojn? na Bałkanach wywołali Włosi atakuj?c 28 pa?dziernika 1940 roku Grecj?. Mimo przewagi w ludziach i sprz?cie nie udało im si? zaj?? kraju, Grecy przeszli nawet do kontrofensywy, przez co zagrozili Albanii . Wobec niepowodzenia ataku Mussolini po raz drugi poprosił Hitlera o pomoc. Operacja ataku na Grecj? została opatrzona kryptonimem Marita . W mi?dzyczasie wobec zamachu stanu w Jugosławii Niemcy postanowili podbi? tak?e ten kraj. Operacj? rozpocz?to 6 kwietnia 1941 roku i zako?czyła si? pełnym sukcesem pa?stw Osi, mimo przysłania do Grecji brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego. Kampani? na Bałkanach zako?czyła operacja Merkury ? desant niemieckich spadochroniarzy na Kret? i opanowanie wyspy przez wojska Osi, mimo znacznych strat.

Interwencja w Syrii i Libanie [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Operacja Exporter .

W 1941 roku władze Francji Vichy wydały zgod? na u?ywanie ich lotnisk w Syrii i Libanie przez niemieckie i włoskie siły powietrzne. Zagroziło to interesom brytyjskim w tym rejonie. Szal? przechyliło antybrytyjskie wyst?pienie Iraku i pomoc dla irackich oddziałow dostarczana przez Luftwaffe . W odpowiedzi głownodowodz?cy siłami brytyjskimi na ?rodkowym Wschodzie, marszałek polny Archibald Wavell, opracował plan zaj?cia Libanu i Syrii, nazwany oficjalnie operacj? Exporter. Wykonywanie planu rozpocz?to 8 czerwca 1941 z terenow Palestyny . Siły alianckie składaj?ce si? głownie z wojsk Brytyjskiej Wspolnoty Narodow i Wolnych Francuzow przez ponad miesi?c toczyły ci??kie walki z siłami rz?du Vichy. Ostatecznie wojska Vichy poddały si? w połowie lipca, a całe terytorium Libanu i Syrii znalazło si? pod kontrol? Wolnych Francuzow. Ich przedstawicielem został gen. Georges Catroux, ktory 26 listopada 1941 roku ogłosił niepodległo?? obu krajow w imieniu Wolnej Francji.

Kampania włoska [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Kampania włoska w czasie II wojny ?wiatowej .

Dzi?ki zwyci?stwu Aliantow w Afryce Połnocnej powa?nie osłabiono Włochy i mo?liwa stała si? operacja desantowa na ten kraj. Na miejsce desantu wybrano Sycyli? . Operacj? Husky, bo taki kryptonim nadano inwazji, rozpocz?to 10 lipca 1943 roku. Mimo twardego oporu sił Osi, aliantom udało si? opanowa? Sycyli?. Na dodatek 25 lipca Wielka Rada Faszystowska odsun?ła od władzy Benito Mussoliniego , co zaskoczyło aliantow. Powołano nowy włoski rz?d na czele ktorego stan?ł Pietro Badoglio . Mimo zapewnie? Badoglio o lojalno?ci Włochow wzgl?dem Niemcow, Hitler nakazał zlokalizowa? aresztowanego Mussoliniego. Tymczasem, dzi?ki Niemcom osłaniaj?cym odwrot, udało si? siłom Osi przetransportowa? na Połwysep Apeni?ski 100 tysi?cy ?ołnierzy i ponad 10 tysi?cy pojazdow ro?nego typu. Walki na Sycylii zako?czyły si? 17 sierpnia.

Kampania na Połwyspie Apeni?skim rozpocz?ła si? wraz z l?dowaniem na Sycylii, ale głowne walki w czasie tej kampanii toczyły si? od wrze?nia 1943 roku. Rozpocz?ły si? one l?dowaniem aliantow w Salerno , Kalabrii i Tarencie 3 wrze?nia. Wkrotce, w wyniku tajnych negocjacji z aliantami, Włochy podpisały kapitulacj?. Krol i premier rz?du włoskiego uciekli na tereny opanowane przez aliantow, a Niemcy rozbroili włosk? armi?. Dodatkowo Niemcy w wyniku operacji Eiche odbili duce z aresztu domowego. Uwolniony Benito Mussolini, wraz z grupk? nadal lojalnych wobec niego faszystow, utworzył faszystowsk? Włosk? Republik? Socjaln? . Dowodc? niemieckiego frontu został Albert Kesselring . Na jego polecenie przygotowano lini? obronn? zwan? Lini? Gustawa wzdłu? rzek Garigliano , Rapido , Sangro . Alianci posuwali si? we Włoszech bardzo wolno, ze wzgl?du na trudne warunki terenowe oraz niszczenie linii komunikacyjnych przez wycofuj?cych si? Niemcow. Lini? Gustawa przełamano dopiero w maju 1944 roku, po zdobyciu Monte Cassino przez II Korpus Polski , mimo kilku wcze?niejszych prob aliantow oraz l?dowania pod Anzio , zatrzymanego przez Niemcow. Rzym został wyzwolony 4 czerwca 1944 roku, przy aprobacie wiwatuj?cych tłumow. Kolejne ?mudne walki toczono na linii Gotow do wiosny 1945 roku, kiedy to załamał si? niemiecki front . Wskutek działa? partyzantow doszło do wybuchu kilku powsta? w wi?kszych miastach na połnocy Włoch. 28 kwietnia 1945 roku włoscy partyzanci schwytali Mussoliniego i rozstrzelali go. Jego zwłoki powieszono na stacji benzynowej w Mediolanie . Niemcy skapitulowali na froncie włoskim 2 maja 1945 i był to jednocze?nie koniec działa? wojennych w basenie Morza ?rodziemnego.

Kampania dodekanezka [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Bitwa o Dodekanez .

Kampania była wynikiem kapitulacji Włoch i jednoczesnego zamierzenia Brytyjczykow i Niemcow opanowania wysp Dodekanezu . Na wyspach wyl?dowały małe desanty sił alianckich, a Niemcy jednocze?nie wzmocnili swoje garnizony na włoskich wyspach co doprowadziło do walk. Po działaniach trwaj?cych połtora miesi?ca szczupłe siły alianckie wspomagane przez wi?kszo?? włoskich sił na wyspach uległa atakuj?cym Niemcom. Wojska brytyjskie ewakuowano na Bliski Wschod, Włosi zostali rozbrojeni, a Dodekanez był okupowany przez Niemcy do wyzwolenia Grecji.

Po kapitulacji Włoch 8 wrze?nia 1943 roku działania morskie przeniosły si? na Morze Liguryjskie oraz na Adriatyk i Morze Egejskie ^[14] .

W działaniach na Morzu ?rodziemnym alianci stracili: 1 okr?t liniowy, 2 lotniskowce, 14 kr??ownikow, 89 niszczycieli i eskortowcow, ok. 50 okr?tow podwodnych, 35 kutrow. Straty we flocie transportowej wynosiły ok. 1,5 mln. BRT ^[14] . Włosi stracili: 12 kr??ownikow, 75 niszczycieli i eskortowcow, 101 okr?tow podwodnych (w tym 38 niemieckich), 41 kutrow. Straty transportowe to 1,6 mln BRT ^[14] .

L?dowanie aliantow w południowej Francji [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: Operacja Dragoon .

15 sierpnia 1944 roku poł?czone siły brytyjsko-ameryka?skie wspierane przez oddziały Wolnych Francuzow wyl?dowały w południowej Francji. Głowne siły niemieckie były zaj?te walkami w Normandii , nie napotkano wi?c silnego oporu. W ci?gu kilku pierwszych dni całe południowe wybrze?e znalazło si? pod kontrol? sił Sprzymierzonych.

Operacja Dragoon to cz??? zarowno kampanii ?rodziemnomorskiej, jak i frontu zachodniego .

Bitwy morskie [ edytuj | edytuj kod ]

Aby opanowa? akwen Morza ?rodziemnego alianci zwalczali głownie włosk? flot?. Do najwa?niejszych bitew morskich i lotniczych nale??:

• bitwa koło przyl?dka Stilo
• bitwa koło przyl?dka Spatha
• bitwa koło przyl?dka Passero
• atak na Tarent
• bitwa w Cie?ninie Otranto
• bitwa u przyl?dka Matapan
• bitwa koło przyl?dka Spartivento
• bitwa morska koło Wysp Karkanna
• bitwa koło przyl?dka Bon
• I bitwa pod Syrt?
• II bitwa pod Syrt?
• operacja Harpoon
• operacja Vigorous
• operacja Pedestal
• bitwa koło Ławicy Skerki

Udział Polakow [ edytuj | edytuj kod ]

W działaniach na Morzu ?rodziemnym aktywnie uczestniczyły jednostki Marynarki Wojennej i Polskiej Marynarki Handlowej . W eskorcie konwojow na Malt? brały udział niszczyciele: ORP Garland , ORP Piorun , ORP ?l?zak i ORP Kujawiak (zatopiony 16 czerwca 1942). W operacji desantowej w Afryce Połnocnej niszczyciel ORP Błyskawica oraz transportowce: MS Batory , MS Sobieski , SS Kroma? i SS Lewant. W operacji desantowej na Sycylii i pod Salerno niszczyciele: ORP Piorun, ORP Krakowiak i ORP ?l?zak, oraz transportowce: MS Sobieski, MS Batory, SS Ko?ciuszko , SS Tobruk , SS Lewant, SS Lublin, SS Lwow, SS Narwik i SS Puck . W desantach na Dodekanezie: niszczyciele ORP Kujawiak i ORP ?l?zak. W operacji desantowej na południu Francji niszczyciel ORP Garland i transportowce: SS Sobieski, SS Batory i SS Tobruk. 18 wrze?nia 1944 na połnoc od Krety niszczyciel ORP Garland zatopił U-407.

W działaniach na Morzu ?rodziemnym szczegolnie wsławiły si? okr?ty podwodne ORP Sokoł i ORP Dzik , nazwane ?strasznymi bli?niakami” ^[2] . Załogi na okr?tach wywieszały pirackie bandery ? Jolly Roger ” i na nich nanosiły zwyci?stwa i trudne misje ^[15] . ORP Sokoł wypl?tał si? z przeciwpodwodnych sieci pod Navarino (obecnie Pylos ) bez zniszczenia okr?tu. W jednym z patroli mimo utraty peryskopu i celownika torpedowego, kontynuował patrol atakuj?c przeciwnika. W czasie ataku na Malcie i obrzuceniu Sokoła włoskimi bombami dowodca i kilku ochotnikow pracuj?c w maskach w wypełnionym chlorem okr?cie, zdołali wyprowadzi? jednostk? w bezpieczne miejsce. W czasie kolejnej akcji holowany Sokoł wpl?tał si? w sieci zagrodowe, urwał si? z holu i wpadł na skały. Ostatecznie niesprawny okr?t zdołał przej?? do Gibraltaru (remont przechodził po tym w Anglii). Sokoł i Dzik przeszły do legendy polskich walk na Morzu ?rodziemnym ^[15] . Nie obyło si? bez strat. Na minach 15 czerwca 1942, opodal malta?skiej La Valetty, zaton?ł spiesz?c z pomoc? innemu niszczycielowi ORP Kujawiak. Wi?kszo?? załogi została uratowana, zgin?ło 13 marynarzy ^[15] .

Działania marynarzy polskich w konwojach i bitwach morskich na Morzu ?rodziemnym zostały upami?tnione na Grobie Nieznanego ?ołnierza w Warszawie , napisem na jednej z tablic po 1990 roku - ?MORZE ?rodziemne 11 IV 1940 - 30 XII 1944”.

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Douglas Porch: The Path to Victory: The Mediterranean Theater in World War II . Nowy Jork: Farrar, Straus and Giroux, 2004. ISBN  0-37420-518-3 . brak strony w ksi??ce
• Ready, J. Lee: Forgotten Allies: The European Theatre, Volume I . McFarland & Company, 1985. ISBN  978-0899501291 . brak strony w ksi??ce
• Ready, J. Lee: Forgotten Allies: The Military Contribution of the Colonies, Exiled Governments and Lesser Powers to the Allied Victory in World War II . McFarland & Company, 1985. ISBN  978-0899501178 . brak strony w ksi??ce
• Jerzy Lipi?ski: Druga wojna ?wiatowa na morzu . Gda?sk: Wydawnictwo Morskie, 1970.
• Encyklopedia II wojny ?wiatowej . Kazimierz Sobczak (red.). Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Michał Janik. Wielka mała flota: Od pierwszej st?pki . ?Rzeczpospolita”. 60, s. 4-14, 12 marca 2011. Warszawa.  
• Edmund Kosiarz: Bitwy morskie . Gda?sk: Wydawnictwo Morskie, 1973.