Kakaowiec wła?ciwy

Kakaowiec wła?ciwy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Krolestwo	ro?liny
Podkrolestwo	ro?liny zielone
Nadgromada	ro?liny telomowe
Gromada	ro?liny naczyniowe
Podgromada	ro?liny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrz?d	ro?opodobne
Rz?d	?lazowce
Rodzina	?lazowate
Rodzaj	kakaowiec
Gatunek	kakaowiec wła?ciwy
	Nazwa systematyczna
	Theobroma cacao L. ; Sp. Pl.: 782 (1753)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Kakaowiec wła?ciwy ( Theobroma cacao L. ) ? gatunek ro?liny z rodziny ?lazowatych ( Malvaceae ), dawniej zaliczany do zatwarowatych ( Sterculiaceae ). Ro?lina pochodzi z wilgotnych lasow tropikalnych Ameryki Południowej i ?rodkowej , poza tym jest szeroko rozpowszechniony w uprawie. Obecnie najwi?ksze powierzchnie upraw znajduj? si? w Afryce . Z nasion kakaowca wła?ciwego wytwarza si? proszek kakaowy oraz masło kakaowe .

Morfologia [ edytuj | edytuj kod ]

Pokroj

Wieczniezielone drzewo o zwartej koronie wysoko?ci 10-15 m lub krzew do 5 m wysoko?ci. Ma cienk?, cynamonowo-br?zow? kor? . Drzewo kakaowca ma silnie rozwini?ty system korzeniowy . ^{[
potrzebny przypis
]}

Li?cie

Ulistnienie naprzemianległe. Li?cie podłu?niejajowate do szerokolancetowatych, skorzaste. Maj? długo?? 20-30 cm. Przyrastaj? przez cały rok.

Kwiaty

Ro?owe do czerwonych, osadzone na krotkich szypułkach wyrastaj?cych w p?czkach bezpo?rednio z pnia i konarow. Takie zjawisko nazywa si? kauliflori? . Kwiaty składaj? si? z 5 czerwonych działek kielicha, 5 cytrynowo?ołtych z czerwonymi pr??kami płatkow korony, 1 pi?ciodzielnego słupka i 5 pr?cikow.

Owoce

Owalne jagody (250 × 100 mm), bruzdkowane lub gładkie o kształcie przero?ni?tego ogorka, przypominaj?ce piłki do futbolu ameryka?skiego ^{[
potrzebny przypis
]}. Okryte s? grub? łupin?. Zawieraj? 20 do 60 płaskich lub kulistych nasion (tzw. ziaren kakaowych), pokrytych aromatycznym białym ?luzem ^{[
potrzebny przypis
]}, pogr??onych w przyjemnie pachn?cym, czerwonawym mi??szu o słodkawym smaku.

Osobny artykuł: Kakao (ziarna kakaowe) .

Nazewnictwo [ edytuj | edytuj kod ]

Naukowa nazwa rodzajowa nadana została przez Karola Linneusza , ktory zast?pił nazw? wcze?niej stosowan? ? Cacao , jako barbarzy?sk?, wywodz?c? si? z j?zyka nahuatl ( cacahoaquahuitl ). Zostawił t? nazw? jednak jako epitet gatunkowy. Wprowadzona przez niego nazwa rodzajowa Theobroma wywodzi si? z greckich słow θεo? ( theos = bog) oraz βρ?μα ( broma = po?ywienie) ^[4].

Zbiory kakaowca na ?wiecie [ edytuj | edytuj kod ]

Najwi?kszymi eksporterami ziaren kakaowca w krajach afryka?skich s?: Wybrze?e Ko?ci Słoniowej, Ghana, Nigeria oraz Kamerun; w krajach ameryka?skich: Brazylia, Ekwador, Dominikana, Kolumbia oraz Meksyk, a w krajach azjatyckich: Indonezja, Papua-Nowa Gwinea i Malezja.

Zobacz wi?cej w artykule Kakao , w sekcji Pochodzenie i uprawa .

Procentowy udział w zbiorach kakaowca w 2015 r.

Zastosowanie [ edytuj | edytuj kod ]

Historia : Najstarsze ?lady u?ywania nasion kakaowca jako po?ywienia stwierdzono w Ekwadorze w gornym biegu dopływow Amazonki na stanowisku archeologicznym datowanym na 5450?5300 lat BP . W Ameryce ?rodkowej znaleziska archeologiczne ?wiadcz? o wykorzystaniu tego gatunku od 3900 lat BP, a na terenach południowo-zachodniej cz??ci wspołczesnych Stanow Zjednoczonych od 1000 lat BP ^[5].
Surowiec : Dojrzałe owoce usypuje si? w pryzmy, ktore pod przykryciem w ci?gu 4-5 dni ulegaj? wst?pnej fermentacji. Nast?pnie wyłuskuje si? nasiona, ktore poddawane s? wtornej fermentacji, a po niej suszone. Kolejnym krokiem jest pra?enie i mielenie, w wyniku czego otrzymywana jest g?sta masa, z ktorej w procesie tłoczenia otrzymuje si? masło kakaowe , a odtłuszczone wytłoki , poddane powtornemu mieleniu, przybieraj? posta? proszku kakaowego (potocznie: kakao).

Zobacz wi?cej w artykule Kakao , w sekcji Zastosowanie .

Uprawa [ edytuj | edytuj kod ]

Wymagania: Kakaowiec potrzebuje wilgotnego, gor?cego klimatu o małych amplitudach dobowych i rocznych temperatur, a taki charakter ma klimat okołorownikowy. Gatunek ten nie znosi silnych wiatrow oraz ostrego sło?ca, dlatego drzewo kakaowe najlepiej rozwija si? pod osłon? wysokich drzew. Kakaowiec uprawia si? na ?yznych, gł?bokich i przewiewnych glebach dobrze odwadnianych.
Piel?gnacja i zbiory: Drzewa kakaowca sadzi si? w rz?dach w odległo?ci 2-6 metrow. Drzewo zaczyna owocowa? mi?dzy 3 a 5 rokiem od zasadzenia, a najwi?ksze plony mo?na zbiera? gdy drzewo ma od 8 do 15 lat. Od 4 do 6 miesi?cy po zakwitni?ciu ukazuj? si? owoce.; Wyst?puj? dwa okresy zbiorow-głowny od wrze?nia do marca (80% zbiorow) i drugorz?dny od kwietnia do wrze?nia (20% zbiorow). Po zebraniu owoce rozcina si? na poł i wyjmuje si? z nich ziarna wraz z mi??szem.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ Michael A. M.A. Ruggiero Michael A. M.A. i inni , A Higher Level Classification of All Living Organisms , ?PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI : 10.1371/journal.pone.0119248 , PMID : 25923521 , PMCID : PMC4418965 [dost?p 2020-02-20] ( ang. ) .
↑ Peter F. P.F. Stevens Peter F. P.F. , Angiosperm Phylogeny Website , Missouri Botanical Garden, 2001? [dost?p 2010-02-23] ( ang. ) .
↑ Theobroma cacao L. , [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dost?p 2024-03-01] .
↑ William T. Stearn: Stearn's Dictionary of Plant Names for Gardeners . London: Cassel Wellington House, 2004, s. 294. ISBN 978-0-304-36469-5 .
↑ Sonia Zarrillo, Nilesh Gaikwad, Claire Lanaud, Terry Powis, Christopher Viot, Isabelle Lesur, Olivier Fouet, Xavier Argout, Erwan Guichoux, Franck Salin, Rey Loor Solorzano, Olivier Bouchez, Helene Vignes, Patrick Severts, Julio Hurtado, Alexandra Yepez, Louis Grivetti, Michael Blake & Francisco Valdez. The use and domestication of Theobroma cacao during the mid-Holocene in the upper Amazon . ?Nature Ecology & Evolution”, 2018. DOI : 10.1038/s41559-018-0697-x .

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Zbigniew Podbielkowski: Słownik ro?lin u?ytkowych . Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4 .
Jan Falkowski, Jerzy Kostrowicki: Geografia rolnictwa ?wiata. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

[ruggiero-1] Michael A. M.A. Ruggiero Michael A. M.A. i inni , A Higher Level Classification of All Living Organisms , ?PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI : 10.1371/journal.pone.0119248 , PMID : 25923521 , PMCID : PMC4418965 [dost?p 2020-02-20] ( ang. ) .

[apweb-2] Peter F. P.F. Stevens Peter F. P.F. , Angiosperm Phylogeny Website , Missouri Botanical Garden, 2001? [dost?p 2010-02-23] ( ang. ) .

[powo-3] Theobroma cacao L. , [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dost?p 2024-03-01] .

[4] William T. Stearn: Stearn's Dictionary of Plant Names for Gardeners . London: Cassel Wellington House, 2004, s. 294. ISBN 978-0-304-36469-5 .

[5] Sonia Zarrillo, Nilesh Gaikwad, Claire Lanaud, Terry Powis, Christopher Viot, Isabelle Lesur, Olivier Fouet, Xavier Argout, Erwan Guichoux, Franck Salin, Rey Loor Solorzano, Olivier Bouchez, Helene Vignes, Patrick Severts, Julio Hurtado, Alexandra Yepez, Louis Grivetti, Michael Blake & Francisco Valdez. The use and domestication of Theobroma cacao during the mid-Holocene in the upper Amazon . ?Nature Ecology & Evolution”, 2018. DOI : 10.1038/s41559-018-0697-x .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]