Joachim Lelewel
Joachim Lelewel (po 1831)
|
Data i miejsce urodzenia
|
22 marca 1786
Warszawa
|
Data i miejsce ?mierci
|
29 maja 1861
Pary?
|
Narodowo??
|
polska
|
Dziedzina sztuki
|
literatura stosowana
|
Wa?ne dzieła
|
- Polska, dzieje i rzeczy jej
- Polska wiekow ?rednich
|
|
|
|
|
Joachim Lelewel
(ur.
22 marca
1786
w
Warszawie
, zm.
29 maja
1861
w
Pary?u
) ? polski historyk,
bibliograf
[1]
, slawista,
numizmatyk
,
poliglota
(znał 12 j?zykow),
heraldyk
, działacz polityczny oraz
wolnomularz
. Idee Joachima Lelewela wywarły wpływ na kształtowanie si? ?wiatopogl?du
Edwarda Dembowskiego
[2]
.
Pochodził z rodziny
szwedzkiej
Loelhoeffel de Leowensprung, osiadłej w
Prusach Wschodnich
[3]
.
Jego dziadkiem był
Henryk Loelhoeffel von Lowensprung
,
lekarz
nadworny krola
Augusta III
. Ojciec Joachima,
Karol Maurycy
był prawnikiem i skarbnikiem
Komisji Edukacji Narodowej
(1778-1794), otrzymał polski
indygenat
(1775) ze zmian? nazwiska na Lelewel.
Bra?mi Joachima byli
Jan Paweł
, in?ynier i malarz, oraz
Prot Adam
, oficer napoleo?ski.
Profesor
Liceum Krzemienieckiego
,
Uniwersytetu Wile?skiego
i
Uniwersytetu Warszawskiego
.
Członek czynny
Towarzystwa Krolewskiego Przyjacioł Nauk w Warszawie
w 1829 roku
[4]
.
Lelewel był rownie? zało?ycielem, w 1815 roku,
Tygodnika Wile?skiego
? czasopisma o charakterze naukowo-literackim, na łamach ktorego debiutował m.in.
Adam Mickiewicz
.
Poseł na
sejm Krolestwa Polskiego
(1830).
Był prezesem zało?onego w trakcie powstania listopadowego
Towarzystwa Patriotycznego
(1/12/1830) ? radykalnego odłamu obozu powsta?czego, d???cego do wprowadzenia fundamentalnych reform społecznych. Jako najpopularniejszy przywodca kojarzony z lewic?
rewolucyjn?
został w
propagandzie
reakcyjnych
przeciwnikow okrzykni?ty ?Tygrysem Polskim”, cho? w rzeczywisto?ci zajmował stanowisko
legalistyczne
i bronił zachowawczej polityki
Jozefa Chłopickiego
[5]
. Był członkiem kierowanej przez
Adama Czartoryskiego
Rady Administracyjnej (3/12-18/12/1830).
Poseł na
sejm powsta?czy
(18/12) z powiatu
?elechowskiego
[6]
, przewodnicz?cy sejmowej Komisji Praw Organicznych i Administracyjnych.
Przypisuje mu si? zorganizowanie demonstracji patriotycznej 25 stycznia 1831, ku czci
dekabrystow
. Jako poseł z powiatu ?elechowskiego
wojewodztwa podlaskiego
na sejm powsta?czy
[7]
podpisał 25 stycznia 1831
akt detronizacji
Mikołaja I Romanowa
[8]
. Jest prawdopodobnie autorem hasła
Za wolno?? nasz? i wasz?
, ktore widniało na sztandarach powsta?czych.
Był członkiem
Rz?du Narodowego
Krolestwa Polskiego
(od 29 stycznia do 5 pa?dziernika 1831).
5 pa?dziernika 1831 wraz z
oddziałami powsta?czymi
pod dowodztwem ostatniego
wodza naczelnego
powstania
gen. dyw. Macieja Rybi?skiego
przekroczył granic?
Krolestwa Polskiego
i
Prus
w okolicach wsi
Jastrz?bie
, gdzie ogłoszono kapitulacj? i zło?ono bro?. Wraz z armi? na
emigracj?
udały si? te? władze powsta?cze z ostatnim
prezesem Rz?du Narodowego
Bonawentur? Niemojowskim
, członkowie
sejmu
, liczni politycy oraz znani poeci
porucznik
Wincenty Pol
i
Seweryn Goszczy?ski
. Odchodz?c na obczyzn? o?wiadczyli, ?e nie zrezygnuj? z podj?tego celu. Po przekroczeniu granicy pruskiej na rzece
Pissie
wraz z ?ołnierzami armii polskiej został
internowany
w obozie nad
Drw?c?
w okolicach
zabudowa? klasztoru
franciszkanow
w
Brodnicy
.
Podczas powstania listopadowego została mu przekazana dokumentacja z kancelarii
Pawła Monrenheima
, kierownika kancelarii dyplomatycznej Krolestwa Polskiego. Zgodnie z ustaleniami historykow, odpowiada za zniszczenie cz??ci z 30 kartonow poufnej korespondencji dyplomatycznej. Pobudki, jakimi si? kierował, pozostaj? nieznane
[9]
.
Po upadku powstania emigrował z kraju. Był członkiem
sejmu powsta?czego na emigracji
[10]
. Był członkiem
Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich
w
Pary?u
w 1832 roku
[11]
. Na emigracji był działaczem, a po kilku latach przywodc?
Młodej Polski
, zało?onej w szwajcarskim
Bernie
12 maja 1834 przez Feliksa Nowosielskiego, Stolzmana, F. Gordaszewskiego, K. Zaleskiego i J. Dybowskiego połtajnej organizacji o charakterze demokratyczno-republika?skim, zwi?zanej z
Młod? Europ?
Giuseppe Mazziniego
. W 1834 roku zaocznie skazany przez władze rosyjskie na powieszenie za udział w powstaniu listopadowym
[12]
. W 1837 zało?ył i kierował
Zjednoczeniem Emigracji Polskiej
, ktore d??yło do politycznego zjednoczenia całej polskiej emigracji (nie myli? ze
Zjednoczeniem Emigracji Polskiej
powstałym w Pary?u w 1866 roku).
Politycznie był zwolennikiem ustroju republika?skiego.
Zainicjowana przez niego tzw.
szkoła lelewelowska
(badaj?ca procesy historyczne w ich cało?ci) miała istotny wpływ na rozwoj polskiej historiografii. W latach 1842?1852 w
Poznaniu
na podstawie jego prac historycznych powstały
Staro?ytno?ci Polskie
, pierwsza polska encyklopedia historyczna napisana przez przedstawicieli tej szkoły:
J?drzeja Moraczewskiego
,
Emila Kierskiego
,
Antoniego Popli?skiego
,
Jana Konstantego ?upa?skiego
[13]
[14]
.
Był członkiem honorowym
Pozna?skiego Towarzystwa Przyjacioł Nauk
[15]
. W 1847 roku wybrano go na wiceprezesa Mi?dzynarodowego Towarzystwa Demokratycznego
[16]
. Na bankiecie zało?ycielskim Towarzystwa we wrze?niu tego roku Lelewel spotkał
Karola Marksa
, z ktorym nawi?zał przyjacielsk? relacj? i zaanga?ował w działalno?? dla sprawy niepodległo?ci Polski
[17]
.
26 maja 1861 ci??ko chory przewieziony został przez przyjacioł z
Brukseli
do prywatnej kliniki w
Pary?u
. Proba ratowania jego zdrowia nie powiodła si? i trzy dni po?niej Lelewel zmarł
[18]
. Po uroczystym nabo?e?stwie został pochowany na
cmentarzu Montmartre
[18]
.
W 1929 r., w zwi?zku z 350. rocznic? zało?enia
Uniwersytetu Wile?skiego
, z ktorym Lelewel był zwi?zany, jego prochy zostały sprowadzone do
Wilna
i zło?one na
cmentarzu Na Rossie
[18]
.
Pomysłodawca odznaczenia w randze orderu ?
Gwiazda Wytrwało?ci
”.
Posta? Joachima Lelewela wyst?puje w filmie
Młodo?? Chopina
(1951) w re?yserii
Aleksandra Forda
. W rol? historyka wcielił si?
Tadeusz Białoszczy?ski
.
- Edda, czyli Ksi?ga religii dawnych Skandynawii mi?szka?cow
(1807)
- Rzut oka na dawno?? litewskich narodow i zwi?zki ich z Herulami
(1808)
- Uwagi nad Mateuszem herbu Cholewa polskim XII wieku dzieiopisem, a w sczegolno?ci nad pierwsz? dzieiow iego xi?g?
(1811)
- Historyka tudzie? o łatwem i pozytecznem nauczaniu historyi
(1815)
- Joachima Lelewela badania staro?ytno?ci we wzgl?dzie geografji: cz??? naukowa
(1818)
- Dodatek do Teodora Wagi Historyi ksi???t i krolow polskich: panowanie Stanislawa Augusta
(1819)
- Vincent Kadłubek: Ein historisch-kritischer Beytrag zur slavischen Literatur
[Wincenty Kadłubek: Historyczno-krytyczny przyczynek do dziejow literatury słowia?skiej] (1822). Wspolnie z
Jozefem Maksymilianem Ossoli?skim
i
Samuelem Gottliebem Linde
.
- Joachima Lelewela bibljograficznych ksi?g dwoje
?
Tom 1
(1823)
Tom 2
(1826)
- Edda: to jest Ksi?ga religii dawnych Skandynawii mieszka?cow
(1828)
- Dzieje bibliotek do Dziennika Warszawskiego
(1828)
- Dzieje Polski Joachim Lelewel potocznym sposobem opowiedział, do nich dwana?cie krajobrazow skre?lił
(1829)
- Pocz?tkowe prawodawstwa polskie cywilne i kryminalne do czasow jagiello?skich
(1829)
- Tableau de la Pologne ancienne et moderne: sous les rapports geographiques, statistiques...
(1830). Wspolnie z Conradem Malte-Brun,
Leonardem Chod?ko
i Michałem Podczaszy?skim.
- Essai historique sur la legislation polonaise civile et criminelle, jusqu’au temps des Jagellons, depuis 930 jusqu’en 1430
[Esej historyczny o polskim prawodawstwie cywilnym i kryminalnym do czasow jagiello?skich, od roku 930 do 1430] (1830)
- Panowanie krola polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego: obejmuj?ce trzydziestoletnie usilno?ci narodu pod?wignienia si?, ocalenia bytu i niepodległo?ci
(1831)
- Historyczna parallela Hiszpanii z Polsk? w XVI, XVII, XVIII wieku
(1831)
- ?piewy historyczne Niemcewicza: z uwagami Lelewela
(1835). Uwagi do dzieła
Juliana Ursyna Niemcewicza
.
- Numismatique du Moyen-Age consideree sous le Rapport du Type
(1835). Wspolnie z Jozefem Straszewiczem.
- Polska odradzaj?ca si?, czyli dzieje polskie od roku 1795 potocznie opowiedziane
(1836)
- Pytheas de Marseille et la geographie de son temps
[
Pyteasz z Marsylii
i geografia jego czasow] (1836)
- Joachim Lelewel’s kleinere Schriften geographisch-historischen Inhalts
[Drobne pisma Joachima Lelewela o tematyce geograficzno-historycznej] (1836)
- Joachima Lelewela porownanie dwu powsta? narodu polskiego 1794 i 1830-1831
(1840)
- Etudes numismatiques et archeologiques
[Studia numizmatyczne i archeologiczne].
Tom 1
Bruxelles (1841)
Tom 2
Bruxelles (1840)
- Type gaulois ou celtique: atlas
(1841)
- Gilbert de Lannoy i jego podro?e
(1844)
- Histoire de Pologne
[Historia Polski]
Tom 1
(1844)
Tom 2
(1844)
Atlas
(1844)
- Dzieje Litwy i Rusi a? do unii z Polsk? w Lublinie 1569 zawartej
(1844)
- La Pologne au moyen age
[Polska w ?redniowieczu], 3 tomy. Pozna? (1846)
- Stracone obywatelstwo stanu kmiecego w Polsce
(1846)
- Polska wiekow ?rednich, czyli Joachima Lelewela w dziejach narodowych polskich postrze?enia
Tom wst?pny
(1853)
Tom 1
(1855)
Tom 2
(1847)
Tom 3
(1851)
Tom 4
(1851)
- Geographie du moyen age
[Geografia ?redniowieczna]
Tome I
(1852)
Tome II
(1852)
Tomes III et IV
(1852)
epilogue
(1852)
- Geographie des Arabes
[Geografia Arabow] Paris (1851)
- Notice historique sur Benjamin de Tudele
[Nota historyczna o
Beniaminie z Tudeli
] (1852). Wspolnie z Eliakimem Carmoly.
- Epilogue de la geographie du moyen age
(1857)
- Cze?? bałwochwalcza Sławian i Polski
(1857)
- Lotniki pi?miennictwa tułaczki polskiej
(1859)
- Geografja. Opisanie krajow polskich
(1859)
- O monetach błaznow i niewini?tek z powodu dzieła Rigollota kilka słow Joachima Lelewela
(1860)
- Trzy konstytucje polskie. 1791, 1807, 1815
.
Pozna? (1861)
- Histoire de la Lithuanie et de la Ruthenie jusqu’a leur union definitive avec la Pologne conclue a Lublin en 1569
[Historia Litwy i Rusi do czasu ich unii z Polsk? zawartej w Lublinie w 1569 roku] (1861)
- Nauki daj?ce pozna? zrzodła historyczne
(1863)
- Historya Polska do ko?ca panowania Stefana Batorego: dzieło po?miertne
. pbc.biaman.pl. [zarchiwizowane z
tego adresu
(2011-09-16)].
(1863)
- Dzieje Polski ktore stryj synowcom swoim opowiedział
(1863)
- Dzieje bibliotek
(1868)
- Pami?tnik z roku 1830-31
(1924)
- Listy emigracyjne Joachima Lelewela
. Wydała i wst?pem poprzedziła
Helena Wi?ckowska
. (Pi?? tomow). Tom I (1831-1835) wydany w 1948 i tom II (1836-1841) w 1949 oraz tom III (1842-1848) wyd. w 1952 w Krakowie przez Polsk? Akademi? Umiej?tno?ci. Tom IV (1849-1861) wyd. w 1954 i tom V (1831-1860), wyd. w 1956 jako dodatek przez
Ossolineum
we Wrocławiu i w Krakowie oraz
Indeks Ogolny
do 5 tomow.
- ↑
Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny
. Julian Krzy?anowski (red.). T. 1: A?M. Warszawa: Pa?stwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 555.
ISBN
83-01-05368-2
.
- ↑
Narski 1969 ↓
, s. 379.
- ↑
Wiesława Albrecht-Szymanowska: Lelewel Joachim. W:
Dawni pisarze polscy od pocz?tkow pi?miennictwa do Młodej Polski
. T. 2. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2001, s. 320.
ISBN
83-02-08101-9
.
- ↑
Lista imienna członkow Towarzystwa Krolewskiego Przyjacioł Nauk w Warszawie w styczniu 1829 roku, [Warszawa], [1829], s. 4.
- ↑
?bikowski 1981 ↓
, s. 252.
- ↑
Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do bada? nad histori? XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 481, 586.
- ↑
Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do bada? nad histori? XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 481.
- ↑
Dayarusz Sejmu z R. 1830?1831, wydał Michał Rostworowski, T. I, Krakow 1907, s. 245.
- ↑
Piotr
P.
Wincenciuk
Piotr
P.
,
Policje tajne w Krolestwie Polskim (1815?1830) i dzieje ich spu?cizny aktowej
, ?Miscellanea Historico-Archivistica”, T. 19, 2012, s. 203?222
.
- ↑
Walenty Zwierkowski, O Sejmie w Emigracji, Poitiers 1839, s. 10.
- ↑
Druk ulotny, odezwa Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich, Pary? 23 sierpnia 1832, niepaginowana.
- ↑
Tygodnik Petersburski 1834, nr 89, s. 533.
- ↑
Moraczewski 1982 ↓
.
- ↑
Gloger 1901 ↓
.
- ↑
Bolesław Erzepki, Spis członkow Towarzystwa Przyjacioł Nauk w Poznaniu, Pozna? 1896, s. 3.
- ↑
Norman Davies
, ?Bo?e Igrzysko. Historia Polski. Wydanie poszerzone”, Krakow 2010, s. 27.
- ↑
Adam
A.
Ciołkosz
Adam
A.
,
Karol Marks a powstanie styczniowe | Lewicowo.pl
[online], lewicowo.pl
[dost?p 2022-06-14]
.
- ↑
a
b
c
Joachim Lelewel (1786-1861)
[online], dzieje.pl
[dost?p 2022-04-30]
(
pol.
)
.
- Igor Narski
: Polscy my?liciele ko?ca XVIII w. ? pierwszej połowy XIX w.. W:
Krotki zarys historii filozofii
. Pod redakcj?
M.T. Jowczuka
,
T.I. Ojzermana
,
I.J. Szczipanowa
. Przeł. Marian Dru?kowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa:
Ksi??ka i Wiedza
, listopad 1969, s. 378?381.
(
pol.
)
.
- Helena Wi?ckowska
,
Joachim Lelewel. Uczony ? polityk ? człowiek
. Warszawa,
Czytelnik
, 1980. Ilustr. Kalendarium ?ycia i dzieła.
- Ignacy Chrzanowski
,
Tajemnica ostatnich dni Joachima Lelewela w ?wietle ?rodeł
, 1937.
- Panowanie krola polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego
- J?drzej Moraczewski
,
Staro?ytno?ci Polskie. Ku wygodzie czytelnika porz?dkiem abecadłowym zebrane
t. I-II.
Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe
. Warszawa 1982
- Zygmunt Gloger
:
hasło ?Encyklopedie polskie” w Encyklopedia staropolska ilustrowana
. T. II. Warszawa: Druk P. Laskauera i W. Babickiego, 1901, s. 130?135.
- Piotr
P.
?bikowski
Piotr
P.
,
Ko?mianowskie paszkwile na powstanie listopadowe
, ?
Pami?tnik Literacki
”, 72 (4), 1981, s. 233?260
.
Komisja Rz?dowa Wyzna? Religijnych i O?wiecenia Publicznego 1830?1831