Ten artykuł dotyczy zbiornika wodnego. Zobacz te?: inne znaczenia tej nazwy .

Jezioro ? naturalny ?rodl?dowy zbiornik wodny , ktorego wyst?powanie uwarunkowane jest istnieniem zagł?bienia ( misy jeziornej ), w ktorym mog? gromadzi? si? wody powierzchniowe , oraz zasilaniem przewy?szaj?cym straty wody wskutek parowania lub odpływu . Wi?kszo?? jezior wyst?puje na obszarach zajmowanych niegdy? przez lodowiec. Woda z topniej?cego lodowca wypełniała doliny i tworzyła jeziora. Powstanie mis jeziornych wi??e si? przede wszystkim z procesami geologicznymi . Zasilanie zale?y natomiast przede wszystkim od warunkow klimatycznych . Jezioro ro?ni si? od stawu wyst?powaniem strefy afotycznej ? ?wiatło nie dociera do dna, uniemo?liwiaj?c tam rozwoj ro?linno?ci.

Opis ogolny [ edytuj | edytuj kod ]

Najwi?ksze i najgł?bsze s? jeziora pochodzenia tektonicznego . Jest w nich zgromadzonych ponad 95% zasobow wod jeziornych. Wypełniaj? zagł?bienie powstałe w wyniku ruchow tektonicznych. Najwi?kszym pod wzgl?dem powierzchni i zasobow jest Morze Kaspijskie (jest to jezioro słone). Najni?ej (około 400 m p.p.m.) poło?one jest lustro wody słonego Morza Martwego , najgł?biej ? dno jeziora Bajkał (1620 m poni?ej lustra wody i 1160 m p.p.m.), ktore jest rownie? jeziorem gromadz?cym najwi?cej w ?wiecie słodkiej wody ? 23 tys. km³ (~20% zasobow ?wiatowych). Jednym z najwy?ej poło?onych du?ych jezior jest Titicaca w Andach (3812 m n.p.m.). Najliczniejsze s? jeziora polodowcowe . Wyst?puj? zarowno w gorach , np. w Tatrach , jak i na nizinach , gdzie tworz? du?e skupiska zwane pojezierzami .

Jeziora s? krotkotrwałym (w skali geologicznej) elementem krajobrazu , tylko nieliczne gł?bokie jeziora si?gaj? swym wiekiem trzeciorz?du (Bajkał ? 20-30 mln lat). W klimacie suchym jeziora wysychaj?, a w klimacie wilgotnym ulegaj? zasypywaniu i zarastaniu ro?linno?ci? wodn?, przekształcaj?c si? w bagna .

Bagna i jeziora s? naturalnymi zbiornikami wodnymi gromadz?cymi wody wtedy, gdy jest ich nadmiar, i oddaj?cymi je w okresach bezopadowych. Reguluj? wi?c przepływ rzek i wyrownuj? go w czasie. Zapobiegaj? ponadto powodziom i nadmiernemu obni?eniu stanu wod w okresach suszy , co podnosi znaczenie rzek z nich wypływaj?cych. Du?a powierzchnia wodna sprawia, ?e klimat pojezierzy jest wilgotniejszy ni? na obszarach z nim s?siaduj?cych. Tworz? one swoiste ekosystemy z bogat? flor? i faun? wodn?.

Strefy jezior [ edytuj | edytuj kod ]

Warunki ekologiczne panuj?ce w jeziorach s? bardzo zro?nicowane, co zwi?zane jest z istnieniem charakterystycznych stref i warstw w obr?bie jeziora. Wyro?niamy:

• stref? litoraln? ? jest to strefa wody płytkiej, prze?wietlonej do samego dna; litoral, zwłaszcza w jego płytkiej cz??ci, jest najbardziej zmienny ze ?rodowisk jeziornych. Płytsza cz??? litoralu podlega rownie? bezpo?rednim wpływom l?du.
• stref? pelagiczn? , zwan? te? stref? nerytyczn? ? strefa wody otwartej, niestykaj?cej si? ani z brzegami, ani z dnem zbiornika.
• stref? profundaln? ? strefa wody gł?bokiej, stykaj?cej si? z dnem i znajduj?cej poza zasi?giem promieniowania słonecznego, w zwi?zku z du?ym nagromadzeniem szcz?tkow organicznych poddana wahaniom st??enia tlenu, a nawet okresowym i krotkotrwałym całkowitym deficytom tlenowym.
• stref? denn? ( bental ) ? strefa obejmuj?ca warstw? osadow i mułow wy?ciełaj?cych dno jeziora.

Znaczenie gospodarcze [ edytuj | edytuj kod ]

Jeziora maj? rownie? znaczenie gospodarcze ? stanowi? obszary rekreacyjno-sportowe, s? wodnymi drogami komunikacyjnymi, łatwo dost?pnym ?rodłem wody, np. dla przemysłu. Ich wody o bogatym ?yciu organicznym s? ?rodłem ?ywno?ci. Ze wzgl?dow zwyczajowych jeziorami nazywa si? potocznie rownie? niektore sztuczne zbiorniki wodne , nieraz nadawane s? im adekwatne nazwy urz?dowe (jak np. Jezioro Zegrzy?skie ).

Klasyfikacje jezior [ edytuj | edytuj kod ]

  Osobny artykuł: typologia jezior .

Jeziora klasyfikuje si? według sposobu powstania niecki , lub te? według cech hydrologicznych, fizycznych, chemicznych i biologicznych. Oficjalnie nie stosuje si? w klasyfikacji minimalnej powierzchni, chocia? cz?sto spotyka si? zdanie, ?e jeziorem powinny by? zbiorniki powy?ej 1 hektara .

Jeziora mog? by? odpływowe, przepływowe, bezodpływowe.

Badaniem jezior zajmuje si? dział hydrologii i hydrobiologii ? limnologia .

Rodzaje jezior ze wzgl?du na pochodzenie [ edytuj | edytuj kod ]

• meteorytowe (kosmiczne) ? powstałe wskutek uderze? meteorytow, np. Pingualuit w Quebecu w Kanadzie ,
• tektoniczne (ryftowe) ? wypełniaj? zagł?bienia pochodzenia tektonicznego . Ich misy stanowi? zapadni?te cz??ci skorupy ziemskiej w formie rowow lub rozległych zapadlisk, np. w rowie: Bajkał , Tanganika , Martwe , Malawi (Niasa) ; w płaskim zagł?bieniu: Wiktorii , Ładoga , Gorne ,
• reliktowe ? stanowi? cz??? dawnego morza, np. Kaspijskie , Aralskie , Ilmen ,
• polodowcowe ? wypełniaj? zagł?bienia pozostawione przez lodowce ,
  • rynnowe ? w rynnach polodowcowych . W?skie, długie, o stromych brzegach, gł?bokie, np. Gopło , Jeziorak , Ha?cza ,
  • morenowe ? w zagł?bieniach w?rod wałow morenowych , np. ?niardwy , Mamry , charakteryzuj? si? du?? powierzchni?, stosunkowo mał? gł?boko?ci? i urozmaicon? lini? brzegow?,
  • wytopiskowe (oczka) ? z wytopienia bryły martwego lodu , np. Sasek Mały ,
  • cyrkowe ? w cyrkach (kotłach) lodowcowych , np. Czarny Staw , Morskie Oko ,
• polodowcowe gorskie:
  • cyrkowe,
  • morenowe,
• wulkaniczne :
  • kraterowe ? w kraterach nieczynnych wulkanow ,
  • zaporowe ? odpływy zatamowane przez potoki lawy ,
  • kalderowe ? wypełniaj?ce kaldery nieczynnych wulkanow,
  • maary ? zajmuj? zagł?bienia w lejkowatych kraterach pozostałych po wulkanach eksplozywnych
• przybrze?ne ? wskutek odci?cia zatoki przez narastaj?c? mierzej? , Łebsko , Gardno , Resko Przymorskie ,
  • liman ? powstałe z zalanego, uj?ciowego odcinka gł?bokiej doliny rzecznej,
  • jezioro lagunowe ? wskutek odci?cia cz??ci morza przez barier?,
• deltowe ? wskutek nierownomiernej akumulacji w delcie rzeki , np. Druzno , D?bie ,
• wydmowe ? wypełniaj? obni?enia mi?dzy pagorkami wydmowymi,
• osuwiskowe ? na skutek zatamowania biegu rzeki przez osuwisko , np. Sareskie ( Tad?ykistan ), Duszaty?skie ( Bieszczady ),
• krasowe ? w zagł?bieniach krasowych , np. Jezioro Ochrydzkie ( Połwysep Bałka?ski ) oraz Firlej ,
• starorzecza ? wskutek odci?cia meandru rzeki, np. Jeziorko Czerniakowskie w Warszawie , Druzno ,
• jezioro deflacyjne (eoliczne) ? w wyniku wypełnienia utworzonego przez wiatr zagł?bienia, np. jezioro Teke ( Kazachstan ),
• wytworzone przez ruchy masowe prowadz?ce do zatarasowania zagł?bie? terenowych przez osuwiska skalne,
• antropogeniczne ? jeziora powstałe na skutek działalno?ci ludzkiej,
  • zaporowe ? utworzone poprzez przegrodzenie doliny rzecznej sztuczn? zapor?,
  • organiczne- zbiorniki fitogeniczne i zoogeniczne. Pierwsze powstałe w?rod torfowisk, usytuowane tam, gdzie jest ograniczony rozwoj ro?linno?ci. Drugie za? stanowi? efekt działalno?ci zwierz?t, zwłaszcza bobrow, i w tym przypadku maj? charakter zbiornikow zaporowych. Jeziora tego typu s? płytkie, małe i posiadaj? zabagnione brzegi (Borowiak 1993),
  • powstałe wskutek proby j?drowej ? takim zbiornikiem jest jezioro Szagan ( Kazachstan ).

Rodzaje jezior ze wzgl?du na cz?sto?? cyrkulacji wody ( typy miktyczne jezior ) [ edytuj | edytuj kod ]

Termiczna klasyfikacja jezior [ edytuj | edytuj kod ]

• jeziora polarne ? maj? stale odwrocone uwarstwienie termiczne wody. Maksymalna temperatura wody nie przekracza +4 °C
• jeziora umiarkowane ? maj? najbardziej rozwini?ty cykl termiczny: w lecie cechuje je uwarstwienie proste, natomiast zim? odwrocone, wiosn? i jesieni? stan homotermii
• jeziora subtropikalne ? nie maj? uwarstwienia odwroconego, cały rok wyst?puj? w nich proste uwarstwienia. Charakterystyczn? cech? tego uwarstwienia jest du?a ro?nica temperatury pomi?dzy wod? powierzchniow? a denn?, ktora jest zbli?ona do +4 °C
• jeziora tropikalne ? cechuje je tylko uwarstwienie proste i małe ro?nice pomi?dzy temperatur? epilimionu i hypolimnionu , ktorego wody s? cieplejsze ni? w subtropikalnych jeziorach.

Rodzaje jezior ze wzgl?du na trofi? [ edytuj | edytuj kod ]

• jezioro dystroficzne (zobacz te? jezioro humotroficzne )
• jezioro eutroficzne
• jezioro hypertroficzne
• jezioro mezotroficzne
• jezioro oligotroficzne (zobacz te? jezioro lobeliowe )
• jezioro saprotroficzne

Rozkład geograficzny jezior [ edytuj | edytuj kod ]

Według szacunkow zespołu Larsa Tranvika na Ziemi znajduje si? około 117 milionow jezior o powierzchni nie mniejszej ni? 0,2 hektara. Wi?kszo?? z nich znajduje si? w pasie borealno-arktycznym (45°?75°N). Zasadniczo liczba i wielko?? jezior spada wraz z wysoko?ci? nad poziomem morza ^[1] .

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Informacje w  projektach siostrzanych

Multimedia  w Wikimedia Commons

Cytaty  w Wikicytatach

Definicje słownikowe  w Wikisłowniku

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Zdzisław Kajak , Hydrobiologia-Limnologia. Ekosystemy wod ?rodl?dowych , Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa 2001, ISBN  83-01-01537-3 .
• Winifred W.   Lampert   Winifred W. , Ulrich U.   Sommer   Ulrich U. , Ekologia wod ?rodl?dowych , Joanna J.   Pijanowska (tłum.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN  83-01-13387-2 , OCLC   749528772   . brak strony (ksi??ka)